سودابه و کاوس و سیاوش

داستان سودابه و سیاوش، داستانی است عاشقانه. عشقی زلال و بی پروا، که چون زبانه می کشد؛ در این اقلیم قبیله و مرد، آتش در جان و جهان عاشقان می افکند.
سودابه، شاهبانوی عشق است. سودا زده ی جان و تن است. سراپا شور و شورش است.در هنگامه ی خنجرها و زخم ها، دشنه و دشنام و دشمنی، چونان بارانی از عشق می بارد...و خنجرداران و دشمن خویان، کمند گیسویش را بر دم اسبان کینه می بندند و مر مر سینه ی عاشقش را به تازیانه ی دشنام و دشنه می شکافند.
سودابه، شاهبانوی سوداهاست. بانوی آب هاست. زیبا و هوشیار است. دخت زیبای شاه هاماوران است. مانند تهمینه که دخت شاه سمنگان است. مانند رودابه که دخت شاه کابل است. همه ی زنان عاشق و گستاخ از سرزمین بیگانه؛ تا بسرایند که عشق مرز نمی شناسد.
نام کی کاوس در اوستا کی اوسن يا کوی اوسذن است که بخش نخست آن، واژه‌ی کی، برابر با شاه و هم چنین کوه است و بخش دوم (اوسن) برابر با آرزو يا خرسندی است. اين نام در پهلوی به کی اوس دگرگون می شود و دوباره در فارسی به کی کاوس دگرگون می گردد. پس کیکاوس شاه آرزوها و کوه آرزوهاست و سودابه نیز شاهبانوی آرزوها و سوداهاست.
کيکاوس از پادشاهان اساتيری ايران و از سلسله کيان است.( کیانیان که همه از کی یا شاه نام گرفته اند و کی همان کوه است و این شاهان همه از کوه آمده اند، چونان کیومرس که کی مرد یا کوه مرد یا کوهزاد است). در اوستا از او به عنوان پادشاهی مقتدر و فره مند ياد شده که بر فراز البرز،هزار اسب و هزار گاو و ده هزار گوسفند قربانی کرد . از ايزدبانو ناهيد خواست که او را تواناترين و پيروزمندترين شهريار روی زمين کند. ناهيد فرشته نگهبان آب آرزوی او را برآورد و کيکاوس بر هفت کشور و ديوان و آدميان شاهی يافت. سپس بر فراز البرز هفت کاخ بلند برآورد: يکی از زر، دو از سيم، دو از پولاد و دو از آبگينه. هرکس از ضعف پيری به رنج بود چون بدان کاخ‌ها می‌رفت جوان پانزده ساله می‌شد.

کاوس در پادشاهی خويش بارها برای رسیدن به آرزوهای دست نیافتنی خویش بر می خیزد. نخست رامشگری از مردم مازندران با توصيف زيبایی‌های سرزمين خويش او را برانگيخت که به آن ديار لشکر کشد. پند پيران و هشدار بزرگان او را از راه بازنداشت. چون کاوس به مازندران رسيد ، شاه مازندران ديو سپيد را به ياری خواند. ديو سپيد شبانه سپاه کيکاوس را در هم شکست و شاه و سران لشکر را کور کرد .

زال فرزند پهلوان خود، رستم را برای نخستين بار به نبرد، روانه مازندران نمود . رستم در اين راه هفت خان را با پيروزی در نورديد و با کشتن ديو سپيد، کاوس و سران سپاه را از بند ديوان مازندران رهانيد.

سپس کيکاوس به جنگ شاه هاماوران رفت و پس از شکست دادن او، دخترش سودابه را به زنی خواست. اما اين بار نيز فريب خورد و اسير شاه هاماوران شد. باز رستم به ياری او شتافت و او را از بند دشمن برهانيد. ديگر بار، ابليس به فريب دادن کيکاوس خودکامه پرداخت. ديوی را وداشت تا با چرب زبانی و خوش آمد گويی، کيکاوس را به تسخير آسمان تشويق کند. کيکاوس باز فريفته شد. آرزوی بزرگ آدمیان در دلش بال گشود. چهار بچه عقاب را که از آشيانه ی مادر ربوده بود، به گوشت پروراند و چون بزرگ و نيرومند شدند. آنها را به چهار پايه تختی بست که در چهار گوشه آن بر سر نيزه‌های بلند ران‌های کباب شده آويخته بود. عقاب‌ها به سودای رسيدن به گوشت به سوی آسمان بال گشودند. اما پس از چندی خسته و گرسنه از پرواز بازماندند و نگونسار به شهر آمل در مازندران فرو افتادند. پهلوانان ايرانی، رستم، گيو و گودرز، ناچار دوباره لشکر کشيدند و کيکاوس را به پايتخت باز گرداندند.
کاووس شاه آرزوهاست. وی نماد فزون طلبی و رویاهای دور پرواز انسانی است. او آمیزه ی رویا و قدرت است. دو خوی آشتی ناپذیر: عاشقان رویا می بینند و کین جویان قدرت می طلبند. آرزوها و رویاهایی که می تواند انسانی را به سوی خودکامگی و قدرت طلبی بکشاند و تباهش سازد. کی یعنی شاه و کاوس یعنی آرزو. وی سه آرزوی بزرگ دارد:
او آرزوی گرفتن جهان دارد و به مازندران می تازد. سرزمینی که کسی را یارای پیروزی بر آن نیست.

من از جمّ و ضحاک واز کیقباد
فزونم به بخت و به فرّ و نژاد
فزون بایدم نیز از ایشان هنر
جهانجوی باید سر تاجور

او آرزوی پرواز به آسمان ها دارد و نخستین انسانی است که به آسمان می تازد و پرواز می کند.

بیآمد به پیشش، زمین بوسه داد
یکی دسته گل به کاوس داد
چنین گفت کین فرّ زیبای تو
همی چرخ گردان سزد جای تو
یکی کارمانده است تا در جهان
نشان تو هرگز نگردد نهان
چه دارد همی آفتاب از تو راز
که چون گردد اندر نشیب و فراز
چگونه است ماه و شب و روز چیست
برین گردش چرخ ، سالار کیست
گرفتی زمین و آنچه بد کام تو
شود آسمان نیز در دام تو

او آرزوی سودابه دارد. شیفته و شوریده ی سودابه است.کاووس نماد شورش و طغیان آدمی است که از مرز بلند پروازی تا بیش خواهی و خودکامگی می تازد.سودابه اما، در میان عاشقان جهان تنهاست. عشق دلیرانه و زیبای او به کاوس در پرده مانده است. عشق او به سیاوش در این جامعه مردسالار، از او چهره ای سیاه برساخته است. بانوی عاشق آب ها و زیبایی ها، چون از حرم قدرت مرد پای بیرون نهاده است؛ در نزد ما چهره ای سیاه می یابد.
در استوره ی یوسف و زلیخا و استوره ی فدر( هیپولیت پسر تزه که فدر عاشقش می شود) نیز زنی دلباخته ناپسری خویش می شود، اما از زندگی آنان افسانه ها ساخته می شود. نام زلیخا و فدر در افسانه می درخشد . تنها در میان آن همه افسانه، سودابه خوار می شود. چرا؟ چرا ما سودابه را خوار می داریم؟ گناه سودابه چیست و گناه چیست؟ سودابه دخت شاه هاماوران است. كاووس در پى لشكرکشى‏به هاماوران و فتح آن است. فرستادگانى از جانب پادشاه هاماوران به پیشوازش‏میشتابند، زبَر جَد و گنج و گهر نثارش میكنند و از زیبایى رشک برانگیز‏دخت شاه هاماوران، سودابه با او سخن میگویند. وصفی که در ادبیات ما کم مانند است:

و ز ان پس به كاووس گوینده گفت:‏
كه شه دخترى دارد اندر نهفت‏
كه از سر و بالاش زیباتر است‏
ز مُشك سیه بر سرش افسر است‏
به بالا بلند و به گیسو كمند
زبانش چو خنجر لبانش چو قند
بهشتیست آراسته پُر نگار
چو خورشید تابان به خرم بهار
نشاید كه باشد جز و جفت شاه‏
چه نیكو بود شاه را جفت ماه‏

این توصیف از دیگاه زیباشناسی و هم چنین زبان، بسیار عالی است و دل هر شنونده را می رباید. پس كاووس نادیده دل به سودابه می بندد:

بجنبید كاووس را دل ز جاى‏
چنین داد پاسخ كه نیكست راى‏
من او را كنم از پدر خواستار
كه زیبد به مشكوى ما آن نگار

و از فرستاده مى‏خواهد كه به نزد شاه هاماوران رود و به او پیغام برد كه به رسم آشتى‏دخترش را به همسرى او در آورد.

پس پرده تو یكى دخترست‏
شنیدم كه تخت مرا در خور ست‏
كه پاكیزه چهرست و پاكیزه تن‏
ستوده به هر شهر و هر انجمن‏

فرستاده نزد شاه هاماوران میرود و حكایت را با او در میان میگذارد. شاه پریشان و آشفته‏می گردد، زیرا كه نمی خواهد تنها دخترش سودابه را به دشمن دهد و از سویى نیز یاراى پیكار باكاووس را ندارد:

چو بشنید سالار هاماوران‏
دلش گشت پر درد و سر شد گران‏
همى گفت هر چند كو پادشاست
جهاندار و پیروز و فرمان رواست‏
مرا در جهان این یكى دختر است‏
كه از جان شیرین گرامى‏ترست‏
فرستاده را گر كنم سرد و خوار
ندارم پى و مایه كارزار

سودابه را می خواند و از او راه می جوید . سودابه در جواب می گوید كه‏كاووس شهریار جهان است و همسرى او افتخار است و اینچنین سودابه همسر كاووس می شود.
اما شاه‏هاماوران كه كینه كیكاوس را در دل می پروراند، به حیله او را اسیر می كند و همراه مهترانش به‏بند مى‏كشد و در دژى در بالاى كوه زندانى می كند. خبر چون به سودابه می رسد بر می خیزد و گلبانگ عشق در می افکند. جامه بر تن‏می درد، چنگ در گیسوان مى‏اندازد، شیون می كند، فرستادگان را می راند. بر پدر و سلطنت می شورد و به نزد شوى در دژ می رودتا او را یار گردد:

جدایى نخواهم ز كاووس گفت‏
اگر چه ورا كوه باشد نهفت‏
چو كاووس را بند باید كشید
مرا بى گنه سر بباید برید

كیكاوس آزاد می گردد و سودابه همسر وفادار و فداكار كاوس كه به خاطر همسرش چشم ازوطن و پدر شسته، حتا اسارت و زندان را به جان می خرد تا در كنار شوى خود باشد .پس از رهایى‏كاووس، دیگر از سودابه خبرى نداریم، پادشاه ایران، همسرى دیگر می گزیند كه پسرى به او می دهد كه‏سیاوش نامش مى‏نهند. تربیت او را رستم به عهده می گیرد و هنگامى كه جوانى بُرنا می گردد نزدپدر باز می گردد. در اینجا دوباره سودابه ظاهر مى‏شود، اما سودابه‏اى دیگر و در سه بیت وبى‏مقدمه او را باز مى‏یابیم كه از در در می اید و با اولین نگاه دل و دین از دست مى‏دهد و بى‏درنگ‏سیاوش را به شبستانش می خواند. شبستان شاه ایران! شب حانه ی سیاه زنان شاه!

اما در این مدت بر کاوس و سودابه چه رفته است که در شاهنامه نیامده باشد؟ چرا فردوسی در این داستان از بیرون نگاه می کند و هرچه را در برخورد با سودابه پیش می آید به گردن کاوس و رستم می اندازد و خود تنها به روایت این داستان شوم می پردازد؟

یکی داستان است پر آب چشم
دل نازک از رستم آید به خشم

داستان سیاوش بر آن است تا این شاهزاده ی ایرانی را به نماد صلح و ستمدیدگی بدل سازد و از همین رو باید سودابه را خوار داشت و از کاووس سیاهدلی خودکامه بر ساخت.از پایان داستان عاشقانه سودابه و کاوس تا داستان سیاوش و سودابه، اما داستان ها اتفاق افتاده است:
کاوس بسار پیر شده است. از انسانی آرزومند و بلند پرواز به شاهی خودکامه فرو غلتیده است که: همه کارش از یکدگر بدتر است. بارها و بارها زن گرفته و سودابه را نیز از یاد برده است.اما سودابه ، زیبا و تنها و مغرور است. سیاوش نیز زیبا و جوان و دلیر است.
پس سودابه دل بر او می بندد. چرا که نبندد؟ چه گناهی است مگر؟ مگر در همین شاهنامه پدران با دختران خویش ازدواج نمی کنند؟ این آیین آن زمان است. مشکل در جایی دیگراست. به حریم شاه تجاوز شده است.

یكى روز كاوس كى با پسر
نشسته كه سودابه آمد بدر
بناگاه روى سیاوش بدید
پر اندیشه گشت و دلش بر دمید
چنان شد كه گفتى طراز نخ است‏
و گر پیش آتش نهاده یخ است‏
كسى را فرستاد نزدیك اوى‏
كه پنهان سیاوخش را گو بگوى‏
كه اندر شبستان شاه جهان‏
نباشد شگفت ار شوى ناگهان‏

سیاوش از این پیام برمى‏آشوبد و به شبستان نمی رود. پس از این‏دعوت آشكار و بى‏پروا سودابه راهى نمی بیند بجز فریب،. دختر دلیر و درستكار شاه‏هاماوران كه با جسارت براى دفاع از شوى خود فرستادگان پدر را « سگ» خطاب می كند در چهره‏زنى فریبكار ظاهر میشود. به نزد شاه « مى‏خرامد» ، تا سیاوش رابه بهانه دیدن خواهرانش كه در آرزوى دیدن او بی قرارند به شبستان فرستد. كاووس از سیاوش‏می خواهد كه نزد « مهربان مادر» رود تا دل خواهرانش آرام گیرد. سیاوش كه می داند این هاترفند دیگرى از جانب سودابه است، خود داری می کند كه « بسیار دان، هشیار دل و بدگمان‏است» . اما در برابر فرمان پدر سر فرود مى‏آورد و به شبستان می رود. شبستان شاه بهشتی بر زمین است. زمین آراسته به دیباى چین، آواى رود و آواز رامشگران‏و مهرویان آراسته كه به پیشواز سیاوش می روند و عقیق و زبر جد بر سر ورویش می ریزند:

شبستان بهشتى بد آراسته‏
پر از خوبرویان و پر خواسته‏

در آن تالار مر مر و عاج، سودابه ی ماهروى، آن « تابان سهیل یمن» با گیسوان شکن در شكن، برتختى زرین نشسته است. سودابه خرامان از تخت فرود مى‏آید، او را در بر می گیرد و« همى چشم و رویش ببوسید دیر». سیاوش اما از او می گریزد، حیران و پریشان و نزد پدر باز می گردد.پس سودابه به ترفندی دگر دست می یازد: از شاه می خواهد تا سیاوش را بار دیگر به شبستان‏فرستد تا از میان دختران براى خود همسرى گزیند. سیاوش بار دیگر به شبستان می رود. سودابه‏این بار دختران را مى‏آراید و بر تخت در كنار خود می نشاند و از سیاوش می خواهد كه از آنان یكى‏را برگزیند. سیاوش كه نمى‏خواهد از هاماوران همسر گزیند، سكوت می كند . آنگاه سودابه، پرده‏از روى برمی دارد و آن ماه، با مهر از سیاوش می خواهد كه با او پیمان كند و در ظاهر دخترى بستاند و آنگاه كه شویش‏درگذشت در كنار او باشد. شاهبانوی زیبا و سودایی، با بى‏پروایى، تن و جان خود را برابر سیاوش می نهد. اورا تنگ در آغوش می كشد و بر رخش بوسه می زند:

من اینك به پیش تو استاده‏ام‏
تن و جان روشن ترا داده‏ام‏
ز من هر چه خواهى همى كام تو
برآید نپیچم سر از دام تو
رخش تنگ بگرفت و یك بوسه داد
بدوكش نبد آگه از ترس و داد

این بار نیز سیاوش مى‏كوشد تا به نرمى او را آرام دارد و این سودا را نقطه ی پایانی نهد. اما سودابه ازپاى نمی نشیند . دیدار سیاوش، سودای جوانی در جانش افکنده است. آتش در تن و جانش انداخته است. بر آن است كه اگر این بار سیاوش استقامت كند، كمر به‏نابودیش بندد. در بر خویشش مى‏خواند، به او وعده گنج و جاه میدهد، حاضر است دخترش رابه همسرى او در آورد، از عشقش به او می گوید، از زیبایى و بر و بالایش سخن می گوید، وسرانجام تهدیدش میكند كه اگر سر از پیمان او پیچد و درد او را درمان نسازد روزگارش را تیره وپادشاهى را بر او تباه كند. سیاوش بهیچ وجه به این كار تن در نمی دهد.
از آن پس نبرد براى نابودى سیاوش‏آغاز می شود. سودابه ی ناكام، که جان و جهانش را سیاوش به آتش کشیده است،انتقام‏سركشى و سرپیچیش را جامه می درد، چهره‏ با ناخن مى‏خراشد تا سیاوش را متهم كند. سودابه حتا زن‏ساحرى را وادار میكند كه فرزندان دو قلویى را كه در شكم دارد سقط كند تا شاه گمان كند كه‏سودابه آبستن بوده است و سیاوش باعث سقط فرزندان او گشته است . آنگاه كه تمامى‏ترفندهاى سودابه بى‏اثر مى‏افتد و هر بار بیگناهى سیاوش آشكار میگردد، او را به آزمون آتش(وَر) می سپارد. این بار نیز سیاوش پیروز و سر بلند بیرون مى‏آید. داستان بر آتش رفتن سیاوش، نمونه های دیگری در اساتیر جهان نیز دارد. پس از اثبات بی گناهی،سیاوش از شاه می خواهد كه‏سودابه را ببخشد و خود به توران می شتابد .
در شاهنامه با دو سودابه روبروییم: یكى دخت شاه‏هاماوران كه باهوش، صاحب‏نظر، فداكار و شجاع است و براى همسرش پشت پا به پدر، وطن وآزادیش میزند، مرگ و اسارت را به جان میخرد تا غمگسار شویش شود، و دیگرى سودابه‏اى‏ سودازده و بی پروا. در شاهنامه و در افكار عامه بیشتر به این جنبه شخصیت سودابه پرداخته‏شده است . دو سودابه که یکدیگر را کامل می کنند. یکی آن سودابه که دل در مهر و عشق کاوس دارد و در جدایی و دربند شدن کاوس:

چو سودابه پوشیدگانرا بدید
به تن جامه خسروى بر درید
بمشكین كمند اندر افكند چنگ‏
بفندق گلانرا ز خون داد رنگ‏
بدیشان چنین گفت كین بند و درد
ستوده ندارند مردان مرد
پرستندگان را سگان كرد نام‏
سمن پر ز خون و پر آواز گام‏
جدایى نخواهم ز كاووس گفت‏
اگر چه ورا كوه باشد نهفت‏
چو كاووس را بند باید كشید
مرا بى‏گنه سر بباید برید
بگفتند گفتار او با پدر
پر از كین شدش سر پر از خون جگر
به حصنش فرستاد نزدیك شوى‏
جگر خسته از غم ز خون شسته روى‏
نشست آن ستمدیده با شهریار
پرستنده بودش و هم غمگسار

و دیگری آن سودابه که بر سیاوش دل می بندد. آیا سودابه به سیاوش عاشق است یا هوسی تند و آتشی است که به ناگاه از زیر خاکسترهای زندگی بال می زند؟ آیا به راستی تا این اندازه که ما فکر می کنیم این هوس یا عشق شوم است که به رستم این اجازه را می دهد که به کاخ شاه بتازد و گیسوی وی در خون کشد؟ یا این نماد آن فرهنگ قبیله ای و ستمکارماست که تجاوزکار است، اما تجاوز به حرم خویش را بر نمی تابد؟
فردوسی چه می گوید؟ با گفتاری سرد و به کوتاهی از این داستان در می گذرد. گویی او خود از گناه ناکرده ی سودابه در می گذرد و به ما می نگرد که شادمانه با رستم می رویم تا عطش خویش را با خون سودابه فرونشانیم و آنگاه بر مزار سیاوش به گریه و سوگ بنشینیم.

چو این داستان سر بسر بشنوى‏
به آید تو را گر بزن نگروى‏
بگیتى بجز پارسا زن مجوى‏
زن بد كنش خوارى آرد بروى‏

می دانیم که در مرگ سیاوش نیز سودابه گناهی نداشت. اگر سودابه نیز نمی بود او به توران می رفت و کشته می شد. سیاوش، سالیان دراز پس از این ماجرا، در توران زیست و ازدواج کرد و به سبب حسادت گرسیوز کشته شد.
آیا به راستی سودابه را گناهی جز سودای تن و جان است؟ آن سودایی که در همه ی انسان ها هست! آیا کاوس پیر و خودخواه و قدرت طلب که ایران و فرزند را قربانی هوس های قدرت طلبانه ی خود می کند بیشتر گناهکار نیست؟
آیا باید در هر داستان در جستجوی گناهکاری بود تا وجدان خویش و جامعه را رهانید؟
سودابه و رستم و کاوس همه در شاهنامه خصلت هایی انسانی و زمینی دارند و این یکی از برجسته ترین ویژگی های ارجمند شاهنامه است.
و چنین است فرجام اندوهبار زنی در سودایی در میان فرهنگی سخت قبیله ای:

تهمتن برفت از بر تخت اوی
سوی خان سودابه بنهاد روی
ز پرده به گیسوش بیرون کشید
ز تخت بزرگیش در خون کشید
به خنجر به دونیم کردش به راه
نجنبید بر جای کاوس شاه

روزی به بهانه ی جنگ ، پدر وی را به بهایی ناچیز می فروشد و روزی دیگر به بهانه ای او را در خاک و خون می کشند.

سودابه و سیاوش در جهان اساتیر

ریشه ی استوره ای سودابه و سیاوش به طبیعت و پایان زمستان و آمدن بهار بر می گردد.
دموزی( ایزد گیاهان ) و اینین ( ایزد بانوی مادری، عشق، ازدواج و باروری ) هستند.
به باور سومریان که در جنوب باختری ایران می زیستند، اینین در جوانی دل در گرو عشق دموزی می بندد و با وی ازدواج می كند. این ایزد بانوی جوان و قدرت طلب، كه عهده دار مادری و باروری گیاهان و جانوران است، به قلمرو خواهرش كه ایزد بانوی دنیای مردگان است، آز می ورزد. اینین با این اندیشه و برای دست اندازی به قلمرو خواهر ، ناشناس روانه ی جهان مردگان می شود. در آن جهان، نگهبانان تاریكی ، او را شناسایی و زندانی می شود. با زندانی شدن اینین، جهان زندگان باگرفتاری بزرگی روبرو می شود. كسی به كسی دل نمی بندد ، ازدواجی صورت نمی گیردوزنی نمی زاید . مرگ به قلمرو زندگی می آید.
از آنجا که اینین ایزد جانوران و گیاهان نیز هست، در میان آنان نیز چنین مشكلی پیدا می شود. جهان زنده و پر تکاپو، یعنی دنیای انسان ها، جانوران و گیاهان در سكوت و خاموشی فرو می رود.
پس ایزدان و خدایان ، در مقام چاره جویی بر می آیند تا به هر ترفندی اینین را از اسارت خواهر نجات داده و به جهان زندگان برگردانند.
اما بر اساس قوانین دنیای تاریک و خاموش مردگان، كسی که به آن سرزمین سفر نموده از آنجا آزاد نمی شود و به جهان زندگان برنمی گردد! مگر اینكه فرد دیگری را بجای خود معرفی نماید و بعنوان گروگان به جهان تاریكی بفرستد. اینین، كه از شوهر خود دموزی خشمگین و ناراحت است، او را به جای خود به عنوان گروگان معرفی می كند. با رفتن دموزی به جهان مردگان، اینین از اسارت خواهر رها می شود و به دنیای زندگان بر می گردد!
دموزی توسط خواهر زن خود گرفتار و به بند كشیده می شود.
اینین پس از مدتی خشمش فرو كش می كند و از کرده ی خود پشیمان می شود.
اینین چنان در غم هجران دموزی اشك می ریزد و نوحه گری می نماید تا سرانجام خواهر دل بر او می سوزاند و دموزی را آزاد می كند!
دموزی آزاد و به دنیای زندگان باز می گردد. با باز گشت وی شادمانی و نشاط و سرور به جهان زندگان باز می گردد.

مراسم مربوط به استوره ی این دو ایزد سومری یعنی دموزی و اینین در بر گیرنده ی دو بخش جداگانه است.
1- سوگ و ماتم اینین بر مرگ دموزی، در پی رفتنش به جهان مردگان.
2- شادمانی از بازگشت دموزی به دنیای زندگان.
در بخش آغازین ، سومریان در دسته های بزرگ سوگواری، گریان و بر سر و سینه زنان به سوی بیابانها و كشتزارها به راه می افتادند و بر سرنوشت تلخ دموزی جوان و زیبا می گریستند.
با بازگشت دموزی، آنان نیز شادمان و پایكوبان و دست افشان به شادی و سرور می پرداختند.
این مراسم و سنت سومریان به همراه داستان اینین و دموزی، با تفاوتهایی ، به مناطق مختلفی كه با میانرودان هم سایه بودند راه یافت.
در مصر با نام ( ازیس و ازیرس) در هندوستان با نام ( رامایانا و سیتا ) در یونان( آدونیس و آفرودیت) در لبنان با نام ( آدونیس و عشتروت ) در بابل و پس از برافتادن سومریان ( تموز و ایشتر ) و در ایران با نام ( سیاوش یا سیاوخش و سودابه یا سوداوه )، شناخته می شوند. دموزی و اینین، سرانجام خود را درچونان سیاوش و سودابه در ایران به نملش گذاشت. ایرانیان باستان، بر این باور بودند كه روزی ، سیاوش كه قربانی خشم سودابه شده و به جهان تاریكی یا دنیای مردگان رفته است، به دنیای زندگان باز می گردد. در آن روز ایزد شهید شونده که همان سیاوش باشد با بر پا داشتن حكومت داد، جهانی بی درد و رنج بنیان می نهد. دنیایی كه در آن برابری كامل برقرار بوده و از هیچگونه بی عدالتی و ستم و بیدادی نشانه ای نخواهد بود! جهانی که در گنگ دژ در شاهنامه می توان سراغ گرفت.

كزین بگذری، شهر بینی فراخ
همه گلشن و باغ و ایوان و كاخ
همه شهر گرمابه و رود و جوی
به هر برزنی، رامش و رنگ و بوی
همه كوه نخجیر و آهو به دشت
بهشت این چو بینی نخواهی گذشت
تذروان و طاوس و كبك دری
بیابی چو بر كوه ها بگذری
نه گرماش گرم و نه سرماش سرد
همه جای شادی و آرام و خورد
نبینی در آن شهر بیمار كس
یكی بوستان از بهشت است و بس
همه آب ها روشن و خوشگوار
همیشه بر و بوم او چون بهار

به همین مناسبت، در ده روز پایانی سال كهنه و در آستانه ی سال جدید، مراسم ( سووشون ) بر پای می داشتند. در این مراسم اسبی سیاه را با زین و یراق به بیرون شهر می بردند و بر در دروازه های شهر به انتظار بازگشت سیاوش می نشستند، تا بازگردد و جهانی از داد و خرد بنا نهد.
مراسم تاسوعا و عاشورا، همان مراسم سووشون است .
در این مراسم، سیاوش ( ایزد شهید شونده ) جایش را به امام حسین داد. ذوالجناح سفید رنگ نیز جای اسب سیاه و شبرنگ سیاوش را گرفت.

پایان

برخی باورها در باره ی این داستان:

*تخت کیکاوس در حدود 18 کیلومتری شهر شهریار و 8 کیلومتری ملارد در روستای بیدگنه قرار گرفته است که به دوران ساسانی باز می گردد.
این اثر که در 12 کیلومتری غرب تخت رستم واقع است جایگاه مقدسی برای برگزاری آیین های مذهبی در دوران باستان بوده و شامل سه بنا می باشد؛ که هر سه در پای یک تپه بلند به بلندای 100 متر قرار گرفته اند.
این بنا در شمار چهار تاقی های عهد ساسانی طبقه بندی میشود. مانند چهار تاقی نیاسر.
*کاشان باید پایتخت کاوس بوده باشد. در مرکز ایران دریای پهناوری گسترده بود. این دریا با شروع عهد خشکی به تدریج کوچک و خشک شد که اکنون در محل آن کویر بزرگ مرکزی برجاست و بشر در دوره استقرار در روستاها در اطراف آن زندگی می کرده است.امروز نشان قدیمی ترین تمدنها را می توان در حاشیه هلالی شکل کویر یافت. یکی از قدیمی ترین تمدنهای این حاشیه تمدن سیلک است. تپه های موسوم به سیلک در دو کیلومتری جنوب غربی کاشان یکی از کهن ترین مراکز استقرار بشر در فلات مرکزی ایران به شمار می آید. حدود هفت هزار سال پیش مردم سیلک پایه و اساس تمدنی را بنیان نهادند که در دوره های مختلف پیشرفت شایانی را بدست آورد. نشانه هایی از این پیشرفت و ترقی را می توان در آثار سفالین و مسی و مفرغی بدست آمده از این تپه ها دید. اقوام سیلک كه دارای نوآوری های فراوانی در صنایع آن دوران بوده اند، با تمدن میانرودان و مناطق دیگر ایران پیوندهای فرهنگی و اقتصادی داشته اند. تمدن سیلك به عنوان یكی از نخستین تمدن های دشت نشین، با تمدن سیستان و فرارود نیز همزمان و دارای نقاط اشتراک بسیار است. آنان در كوزه گری و نگارگری و استفاده از آجر در بنای ساختمان ها و خط و هنرها، به پیشرفت های بسیاری رسیده بودند. گرچه ردپای این تمدن ناگهان در تاریخ گم می شود و مردم سیلك بر اثر هجوم اقوام، تار و مار و گریزان می شوند، اما برخی بر این عقیده اند كه ساكنان سیلك پس از ویرانی شهر و دیارشان به چشمه ساران به ویژه نیاسر و نوش آباد پناه برده و آبادی هایی را بوجود آورده اند.( به پژوهش های استاد غیاث آبادی در تارنمای ایشان نگاه کنید) نشانه های بسیار زیاد خبر از آبادانی و رونق كاشان در دوره ساسانیان می دهد. بنای شگفت نیاسر ، و بناهای کهن خرمدشت و نطنز در محور همین تمدن بوده و از جمله مراکز دانش آن روزگارند.
در اوستا نیزمکان پایتخت خشتریتی یا کیکاوس ،یعنی فرمانروای سرزمین کنار چشمه= فین،در کنار کوه ارزیفیه یعنی کوه کرکس ذکر شده که باید همان شهرکاشان جوار کوه کرکس بوده باشد.
***
*در باورهای هند و آریایی و استوره های میاندورود،استوره ای هست که دلالت دارد بر بازگشت ایزدی از جهان مرد گان برای زندگی بخشی به زند گان . این استوره در آیین ویشنو که شاخه ای از آیین هندوست ، استوره ی رامایانا ست که بزرگ ترین منظومه ی حماسی هند و به باور برخی قدیمی ترین و بزرگ ترین منظومه ی حماسی جهان ست که متعلق به 10 هزار سال پیش ست .
راما ایزد - پادشاهی ست که نماد بارآوری و زایش و رویش و زندگی ست . او با فریبکاری دیوان به جهان دیگر می رود و باز نمی گردد . جهان پس از او خشک و بی حاصل و سرد می شود. سپس برادر راما به سفارش سیتا همسر راما، به جست و جوی او می رود و او را به جهان زنده گان باز می گرداند . در استوره ی کلدانی ایشتار و تموز هم که برابر داستان رامایانا ست ، تموز که نماد تابستان و گرما ست توسط زمستان که به شکل یک گراز در آمده بود کشته می شود . آنگاه همسرش ایشتار، ایزد بانوی رویش و زایش و بارآوری و زندگی، به جست و جوی او به جهان زیرین می رود . با رفتن او، جهان در تاریکی و تیرگی ، سردی و سیاهی فرو می رود . این رویداد برابر تغییر فصل و آغاز زمستان ست.
آنگاه خدایان پیکی به جهان زیرین برای باز گرداندن ایشتار می فرستند . ایشتار و همسرش تموز پس از این که از هفت دروازه ای که به جهان مرد گان می رسد می گذرند و با آب حیات شست و شو می کنند، به جهان زنده گان باز می گردند . دوباره زندگی و رویش و گرمی به جهان باز می گردد و این برابر پایان زمستان و آمدن بهار است . در استوره های ایرانی ، داستان سیاوش، به استوره ی رامایانا و ایشتر و تموزمانند است .
در داستان سیاوش ، پس از این که او ، از آزمون آتش می گذرد، به توران پناه می برد و سرانجام به دست افراسیاب کشته می شود . پس از مرگ وی، فرزندش کی خسرو، از سرزمین توران باز می گردد و در نبردی که به خون خواهی پدر با افراسیاب می کند ، او را می کشد و بر او پیروز می شود . به نوشته ی دکتر مهرداد بهار تم اصلی رامایانا و تم اصلی سیاوش به تم اصلی خدای شهید شونده در آسیای غربی باز می گردد. ماجرای مصلوب شدن عیسا مسیح و باور بازگشت او توسط مسیحیان، به عنوان نجات دهنده، نیز روایت دیگری از همین خدای شهید شونده است . این خدا شهید می شود اما دوباره باز می گردد و سلطنت خود را از سر می گیرد .
به نوشته ی دکتر بهار، ایرانیان باستان هر ساله، چند روز مانده به عید نوروز، آیین عزاداری و سوگ سیاوش را برگزار می کردند . حاجی فیروز نوروزی ما، بازمانده ی سنتی همان خدای شهید شونده است که روی سیاه اش نشانه ای ست از بازگشت از جهان مرد گان و لباس قرمزش نشانه ای ست از خون و زندگی . هم چنین داستان امام حسین نیز باید از این ماجرا برگرفته شده باشد.
*دیو نام ایزد بانوی عشق بوده است. ایزد بانوی خط و خانه سازی. کلمه دیوار ازنام وی آمده است . در شاهنامه نخستین سازندگان خانه دیوان هستند و دیوار از دیو+آر گرفته شده است، زیرا که بنیاد خانه از دیوار است. در شاهنامه همین دیوان یا ایزدبانوان هستند که خط و هنر ها را نیز به مردمان می آموزند. دیوانه هنوز در هند به معنای عاشق و سودایی به کار می رود. چون مردان به قدرت برآمدند، کوشیدند تا زنخدایان را خوار دارند.
سبز باشید