مادر و زبان مادری در ایران

شهروند :شنبه ۲۱ فوریه، همزمان با روز جهانی زبان مادری، بنیاد زبان و فرهنگ آذربایجان ایران ـ کانادا، جلسه سخنرانی با عنوان "مادر و زبان مادری در ایران" در سالن ادیتوریوم کتابخانه ی نورث یورک برگزار کرد.
محمد علیزاده از اعضای بنیاد گردانندگی این جلسه را به عهده داشت. او در ابتدای برنامه از سخنرانان و حاضران در جلسه به خاطر ارج نهادن به مادر و زبان مادری و حضور در این جمع تشکر کرد. علیزاده همچنین از خانه ی کرد کانادا و نشریه شهروند به خاطر پشتیبانی از این برنامه سپاسگزاری کرد. او در معرفی بنیاد زبان و فرهنگ آذربایجان ایران ـ کانادا گفت: بنیاد در ۱۳ جولای ۲۰۰۳ در تورنتو تأسیس شده و سازمانی غیر انتفاعی است که با هر گونه سانسور آرا، اندیشه ها و زبان ها مخالف بوده و طرفدار آزادی اندیشه بی هیچ حصر و استثنا است. بنیاد با هرگونه خشونت، تبعیض، تحقیر نژادی، مذهبی، جنسی، عقیدتیسم پراکنی علیه گروه ها، اقوام، ملیت ها، افراد و نژادهای مختلف ایرانی در داخل و خارج ایران مخالف است. زبان رسمی بنیاد ترکی آذربایجانی است. مکاتبات اداری و رسمی بنیاد به زبان های ترکی آذربایجانی، فارسی و انگلیسی است. بنیاد با برگزاری شب های شعر و ادبیات و کنسرت موسیقی و نیز نمایش تئاتر و فیلم، سمینار، جلسات فرهنگی و نمایشگاه های هنری و چاپ نشریات به ترویج و اشاعه زبان و فرهنگ آذربایجانی کمک می کند. بنیاد در جهت شناساندن تاریخ آذربایجان، میراث فرهنگی و ادبی آذربایجان به سایر فرهنگ ها بویژه فرهنگهای ایران از طریق ارتباط با انجمن ها و موسسات فرهنگی آنان و نیز برنامه های مشترک تلاش می کند.
در ادامه ی برنامه از دکتر رضا مریدی نماینده پارلمان استان انتاریو دعوت به عمل آمد که در خصوص زبان مادری صحبت کند.
دکتر رضا مریدی ضمن تشکر از بنیاد زبان و فرهنگ آذربایجان برای برگزاری چنین جلسه ای گفت: افتخار آن را دارم که یکی از موسسین این بنیاد هستم و ادامه داد: یک سال پیش من لایحه ای را در پارلمان انتاریو مطرح کردم که به تصویب هر سه حزب محافظه کار، لیبرال و دموکرات نو گذشت و بر اساس آن امروز ۲۱ فوریه به عنوان روز جهانی زبان مادری در این استان به رسمیت شناخته شد.
دکتر مریدی افزود: هیچ کشوری در دنیا نیست که در آن فقط یک زبان صحبت بشود. اگر مسئله زبان بین ملت ها و ملیت ها حل نشود و ملیت ها زبان های همدیگر را نپذیرند، باعث تنش های سیاسی ، در کشورهای مختلف می شوند و صلح جهانی را در واقع به خطر می اندازند. در دنیا جنگ های زیادی بر مبنای اختلافات قومی و ملیتی صورت گرفته که ریشه در زبان و عادات و رسومات مردم دارد. هر کسی زبان خودش را دوست دارد و در کشورهایی که تلاش می کنند زبان و عادات و رسوم بعضی ها را از بین ببرند و زبان و رسوم عده ای دیگر را جانشین آنان کنند، طبیعتاً ایجاد اختلاف می کنند. زمانی که انگلیسی ها کشورهای مختلف را استعمار می کردند هیچ تصرفی در آداب و رسوم مردمان آن نمی کردند و در این موارد آن ها را به حال خود می گذاشتند، برعکس آمریکایی ها به هر کجا که پا گذاشتند، تلاش کردند که همه مردمان آن را آمریکایی بار آورند و نتیجه آن شد که همه می دانیم در تمام این کشورها از ویتنام گرفته تا ممالک دیگر همواره خرابکاری کرده اند. واقعیت این است که انسان ها متفاوت هستند و کسانی که می خواهند همه را به شکل خودشان درآورند در نهایت معضل آفرینی می کنند.
دکتر مریدی سخنانش را چنین به پایان برد: امیدوارم که در وطن عزیزمان ایران نیز موضوع آزادی و رسمی شدن زبان های موجود در آن تحقق پیدا کند و این معضل از بین برود.
سخنران بعدی دکتر رحمانی بود که گرداننده ی برنامه او را چنین معرفی کرد:
فریدون رحمانی لیسانس خود را در رشته جامعه شناسی و جمعیت شناسی از دانشگاه تهران گرفته، فوق لیسانس خود را در رشته ی برنامه ریزی منطقه ای از دانشگاه وین دریافت کرده و از همین دانشگاه دکترای جامعه شناسی شهری را کسب کرده است. او عضو انجمن جامعه شناسی کانادا، عضو موسسه ی بین المللی تحلیل سیستم های کاربردی در لوکزامبورگ، همچنین رئیس خانه ی کرد کانادا است.
دکتر رحمانی در ابتدا از بنیاد زبان و فرهنگ آذربایجان و مخصوصاً از دکتر علی قره جه لو تشکر کرده و در بخشی از سخنان خود گفت:
زبان همواره مهمترین وسیله برای ارتباط اعضاء اجتماع و جوامع عمل کرده و بدون وجود یک زبان مشترک که آحاد انسانی را دور هم گرد آورده نمی توان انتظار تشکیل جوامع انسانی را داشت.
مابین زبان مادری و دموکراسی پیوندهایی گسست ناپذیر وجود دارد که می توان عمده ی آن ها را در دو حوزه ی متفاوت طبقه بندی کرد: یکی حوزه ی حقوقی و دیگری حوزه ی سیاسی – اجتماعی است. از نقطه نظر حقوقی، از آنجا که آموزش به زبان مادری اصولاً حق انکار ناپذیر هر فرد انسانی است و به اعتبار اینکه دموکراسی در واقع تأمین حقوق و آزادی های فردی و انسانی بیش نیست، بنابراین تأمین چنین حقی یعنی آموزش به زبان مادری عین حقوق بشر و از اصول اولیه دموکراسی می باشد. امروزه تمامی بیانیه ها و اعلامیه های سازمان های جهانی و نیز قوانین مدون کشورهای پیشرفته ی دنیا به این حق آموزش به زبان مادری به خوبی اشاره کرده و به آن اهمیت ویژه می دهند.
دکتر رحمانی در ادامه افزود: یکی از معانی دموکراسی مشارکت همه ی آحاد انسانی در تمامی امور سیاسی اجتماعی و نیز مشارکت در تصمیم گیری های اساسی سرزمین خود می باشد. امروزه سیاستگزاران و جامعه شناسان معتقدند که میان سطح مشارکت مردم در امور سیاسی و میزان دموکراسی در جامعه رابطه ی مستقیمی وجود دارد. هر قدر میزان مشارکت واقعی مردم در مسائل و تصمیم گیری ها بالاتر و بیشتر باشد سطح دموکراسی بالاتر و استوارتر است. این مشارکت تنها زمانی امکان پذیر است که مردم بتوانند به همان زبان اصلی و مادری خود که راحت تر بدان تکلم می کنند به بحث و تبادل نظر پیرامون مسائل اصلی زندگی سیاسی اجتماعی جامعه ی خود بپردازند.
دکتر رحمانی در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: تمرکز زدایی در حوزه های متفاوت اجتماعی ـ سیاسی و اداری از جمله در بخش آموزش به زبان مادری مشارکت اجتماعی را بالا برده و اعتماد ملی را تقویت می نماید، که این خود به نوعی دیالوگ و ارتباط میان لایه های مختلف جامعه را آسان و گفتمان بر سر خدمات و نیازهای آحاد یک سرزمین را توسعه بخشیده و در نهایت به بهبود و بالا بردن کیفیت زندگی مردم آن می انجامد.
دکتر رحمانی تأکید کرد: در آینده دموکراتیک ایران هم، حزب یا احزابی موفق خواهند بود که نیازهای اقلیت های قومی ـ ملی و زبانی را در پلاتفرم سیاسی خود گنجانده باشند.
سخنران بعدی دکتر علیرضا اصغرزاده بود که به علت سردرد نتوانسته بود در جلسه حضور یابد از این رو آقای علیزاده از دکتر براهنی دعوت کرد که سخنانش را با عنوان "زبان، امیت و فمینیسم" ارائه دهد.
دکتر براهنی که همواره مدافع حقوق زبانی بوده و در این مورد بسیار گفته و نوشته است در آغاز به چرایی انتخاب این عنوان برای سخنرانی اش و ربط آنها به هم پرداخت و در ادامه با تأکید بر اهمیت زبان مادری گفت:
"... فرض کنید که ناگهان در عصر پیامبر یک نفر پیدا می شد، و زبان عربی را قدغن می کرد. به صراحت می گویم که جامعه ی جهانی، از کتابی که یکی از تأثیرگذارترین کتاب های جهان است محروم می شد... و یا در فارس، که مدتها بر آن ترکان حکومت کرده اند، زبان فارسی را قدغن می کردند، آیا سعدی و حافظی در کار می بود؟ و اگر سلطان محمود می خواست زبان مادری خود را بر سراسر خطّـه ی ایران حاکم کند، شما شعر خراسانی داشتید؟ ممکن است با این بزرگان دین و شعر و فلسفه بخت یار بوده، یا هر چه. آیا در عصر ما، که جهان داعیه ی دموکراسی دارد، می توان پذیرفت که دو سوم جمعیت کشور ایران بر زبان های مادری دیگری زاده شوند، اما فقط یک زبان، زبان رسمی شناخته شود؟"
دکتر براهنی ادامه داد: "... زبان مادر را من اساس رسوخ زبان به طور کلی در ذهن بچه می دانم. بوی زبان و بوی مادر، در واقع همان بوی شیر مادر است. در ترکی ما مَثَلی داریم که می گویند: "بیرولدالزنادی کی ننه سینین امجیین کَسَر"(ولدالزنایی است که پستان مادرش را قطع می کند.) از ما گذشته. به چه مناسبت شما ولدالزنایی زبانی را بر میلیونها مردم کشور خود تحمیل می کنید؟ آیا دشمن کم دارید؟ با این همه سیاست غلطی که در پیش گرفته اید که علاوه بر مردم کشور خود، جهانی را علیه خود شورانده اید، فکر نمی کنید که اگر جنگی در منطقه دربگیرد، کشور تکه تکه خواهد شد. شما زبان زن را تعطیل کرده اید. یعنی دو سوم زنان کشور، زبان مادریشان فارسی نیست، و شما مجبور می کنید که فرزندان آنان به آنان پس از درس خواندن بیگانه شوند. چرا باید آنها غبطه ی اهالی آن سوی مرز را بخورند؟ و چرا زن را، زبان زن را، که زبان مادری این همه دختر و پسر کشور است، مخفی نگه داشته اید؟ چرا یادگیری زبان های مادری و اشاعه ی آنها را، جز در مورد زبان فارسی، خیانت به کشور، به سرزمین آبا و اجدادی آدم ها می شمارید؟ آخر این چه فرهنگستانی است درست کرده اید که آن چهار پنج عضو آذربایجانی هم، که اتفاقاً فارسی را با لهجه ی شیرین ترکی حرف می زنند، صحه می گذارند بر رسمیت زبان فارسی برای همه ی کشور؟..."
پس از استراحتی کوتاه بخش دوم برنامه آغاز شد. ابتدا آقای علیزاده ترجمه ی فارسی متن پیام خانم ایرینا بوکووا دبیر کل یونسکو را به مناسبت ۲۱ فوریه ۲۰۱۰ خواند و سپس از آخرین سخنران دعوت کرد که سخنانش را ارائه دهد.
عنوان سخنرانی دکتر عباس آزادیان، "رشد شخصیت و دسترسی به زبان مادری" بود که از زاویه های تخصصی خود یعنی روانپزشکی به بررسی آن پرداخت. او چهار مرحله از رشد شخصیتی کودک در دو سال اول بعد از تولد را توضیح داد که هر کدام از این مراحل چهار نوع یا زمینه ی ارتباطی را مطرح می کنند. او در توضیح این مراحل گفت: در سه مرحله ی اول کودک هنوز از زبان استفاده نمی کند، خوشحالی و نارضایتی خود را به صورت فیزیکی نشان می دهد. مرحله ی اول مرحله ای است که کودک هنوز درک منطقی و درستی از پیرامون خود ندارد. در مرحله دوم، درک حضور فیزیکی غیر، شروع می شود و مرحله ای است که کودک خودش و دیگری را به عنوان عامل فیزیکی مستقل می شناسد و تشخیص می دهد. در مرحله سوم حضور عاطفی فرد دیگر را درک می کند که از لحاظ رشد اهمیت زیادی دارد و در این مرحله است که کودک به احساسات عاطفی مادر واکنش نشان می دهد، ولی هنوز از زبان و کلمه استفاده نمی کند و واکنش خود را به صورت فیزیکی بروز می دهد. مرحله چهارم مرحله ی زبان است که حدوداً از دو سالگی شروع می شود و یک فضای جدید ارتباطی را ایجاد می کند که در تمام زندگی ادامه پیدا می کند. زبان این امکان را به کودک می دهد که خودش معنا ایجاد کرده و با دیگران سهیم شود. زبان فضایی را ایجاد می کند که در آن امکان فرد شدن را به کودک می دهد. پس زبانی که کودک با آن تکلم آغاز می کند نقش بسیار مهمی در زندگی اش ایفا می کند و در صورت دسترسی نداشتن به آن رشد شخصیت ممکن است متوقف بشود یا حداقل کامل نشود.
دکتر آزادیان برای درک بهتر این مسئله نمونه ی مشابهی را عنوان کرد و گفت: مصداق این مسئله دشواری هایی است که همه ی ما در سال های اولیه مهاجرتمان تجربه کرده ایم، احساس ها و خشم هایی که نتوانستیم بیان بکنیم تنها به دلیل آن که دسترسی به زبان خودمان نداشتیم. بیان احساسات و حالات درونی به زبانی بیگانه، حداقل در ابتدا، کار آسانی نیست. در رابطه با کشورمان ایران هم تصور بکنید که کودکی که شش سال با زبانی غیر از زبان فارسی بزرگ شده و با محیط خود ارتباط برقرار کرده، خودش و تمام دنیا را به واسطه ی آن زبان درک و بیان کرده، یک دفعه در یک فضایی قرار می گیرد که با یک زبان کاملاً متفاوت باید صحبت کند، درک کند و فهمیده شود و در نتیجه آن معنا و آن سیستم و احساسی که نسبت به خود و توانایی های خود دارد به هم می خورد که حاصل آن عدم اعتماد به خود و در پی آن عدم موفقیت محتمل است.
دکتر آزادیان سخنانش را چنین به پایان برد: شخصیت انسان در زبان و در رابطه عاطفی که با غیر ایجاد می شود رشد می کند. در معنایی که بین فرد و دیگران در محیطش ایجاد می شود رشد می کند. و وقتی که دسترسی به زبان از بین می رود آن معنا و درک از خود و دیگران به هم می خورد و باعث بروز مشکلات روانی و شخصیتی می شود. بنابراین دسترسی به زبان مادری برای رشد شخصیت امری اساسی و مهم است.
پس از سخنرانی دکتر آزادیان، جلسه در ساعت ۹ به پایان رسید.
گفتنی ست ایرانیان از این جلسه استقبال خوبی کرده بودند و سالن کاملا پر بود. می شد گفت که از نادر جلساتی بود که در آن رنگارنگی ایران زمین به خوبی دیده می شد، هموطنان ترک، کرد، گیلک، لر، فارس و ... همگی در کنار هم حضور داشتند و شاید این حضور همراه، از اهمیت مادر و زبان مادری ناشی می شد.