ما همه با انواع خشونتهای جسمی، روانی، جنسی و لفظی آشنا هستیم. امسال سازمان ملل «خشونت دیجیتال علیه زنان» را نیز به فهرست اشکال خشونت افزوده است که زندگی خصوصی زنان و تعقیبهای سایبری و مزاحمتهای اینترنتی را شامل میشود. با این حال، هنوز نوعی خشونت وجود دارد که کمتر درباره آن سخن گفته میشود: خودزنی. زنانی که به دلایلی چون فشارهای شدید روانی و یا درماندگی، به جای خودکشی یا خودسوزی، به خودزنی جسمی و روحی روی میآورند. این رفتار نیز، مانند دیگر اشکال خشونت، ریشه در ساختارهای تبعیضآمیز دارد.
طبق گزارشهای اخیر سازمان ملل، هر ده دقیقه یک زن در جهان قربانی خشونت میشود و طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، حدود یک سوم زنان در طول عمر زندگی خود، قربانی خشونت بوده اند. همچنین آمارهای منتشر شده اخیر درباره ایران، حکایت از افزایش ۲۹ درصدی زنکشی نسبت به سال گذشته دارد. در دو سال گذشته 165 زن در اختلافات خانوادگی به قتل رسیده اند. بهجرأت میتوان گفت که اصطلاح «قتل ناموسی» دیگر پاسخگوی واقعیت نیست؛ زیرا در بسیاری از موارد، زنان به دلایلی بسیار فراتر از آنچه «ناموس» خوانده میشود به قتل میرسند: از اطاعت نکردن از شوهر گرفته تا اختلافات خانوادگی یا کنترلگریهای مبتنی بر مالکیت.
زنکشی در ایران ریشه در ساختارهای قانونی و فرهنگی دارد. قوانینی که زن را در جایگاه شهروند درجهدوم قرار میدهد و عدالت جنسیتی را نه در برابری فرصتها، بلکه در خانهنشینی و فرزندآوری تعریف میکند. نهادهای فرهنگی، آموزشی و رسانهای نیز اغلب همین نگاه را بازتولید میکنند. در چنین شرایطی، مرد در خانواده همچون نماینده نظم حاکم عمل میکند و خود را صاحب حق تصمیمگیری درباره زن، دختر یا خواهر خود میبیند. مجموعه این عوامل، خشونت ساختاری را به امری عادی بدل میکند و سطح زنکشی را به وضعیتی نگرانکننده میرساند.
حال پرسش این است: در برابر زنکشی چه باید کرد؟ به نظر میرسد که دیگر برگزاری جلسه، انتشار بیانیه یا دادن شعار، بهتنهایی کافی نیست، و انتقاد به قانون اسلامی هم در حال حاضر فایده ندارد چون ساختار دیگر قابل اصلاح نیست. من سه راهکار اساسی را برای شرایط امروز پیشنهاد میکنم:
۱. آموزش دفاع شخصی
از آنجا که زنان، بهویژه دختران جوان، در خیابانها از امنیت کافی برخوردار نیستند، آموختن شیوههای علمی و استاندارد دفاع از خود یک ضرورت است. دفاع از خود، حقی انسانی و شناختهشده در قوانین بینالمللی است.
۲. توانمندسازی اقتصادی زنان
استقلال اقتصادی یکی از مؤثرترین ابزارهای کاهش خشونت است. زنی که درآمد مستقل دارد، کمتر در معرض کنترلگری، وابستگی و سوءاستفاده قرار میگیرد. توان اقتصادی، توان انتخاب و توان خروج از رابطه آسیبزا را افزایش میدهد.
۳. فرزندآوری کمتر
پژوهشهای علمی نشان میدهد زنانی که تحصیلکردهتر و آگاهترند، معمولاً تمایل به فرزندآوری کمتر دارند. کاهش فشار اجتماعی برای مادر بودن اجباری، به زنان فرصت میدهد هویت مستقل، رشد فردی و تصمیمگیری آگاهانهتری داشته باشند. زن، ماشین تولید مثل نیست؛ او فردی با آرزوها، تواناییها و ظرفیتهای انسانی گسترده است.
در مجموع، توانمندسازی زنان در حوزههای آموزشی، اقتصادی، روانی و اجتماعی میتواند میزان خشونت علیه آنان را بهطور معناداری کاهش دهد. این رویکرد، هدف محوری شبکه استقلال و برابری پایدار زنان (وایز) نیز می باشد، در این راستا ویدیویی توسط اعضا وایز درست شده است که مواضع وایز را به دقت توضیح داده است.
ناهید حسینی
لندن- 30 نوامبر 2025
