پس از نزدیک به دوسال جنگ، این سازمان تروریستی به‌شدت تضعیف شده است، اما همچنان قدرت مسلط فلسطینی در نوار ساحلی به شمار می‌آید. اکنون خود را برای نبرد بر سر شهر غزه آماده می‌کند.
۲۰ اوت ۲۰۲۵
یکی از ساکنان غزه که نمی‌خواهد نامش فاش شود ـ همانند دیگر فلسطینیانی که برای این گزارش مصاحبه شده‌اند ـ می‌گوید: «پیش‌تر حماس همه‌جا حضور داشت.» همه آن‌ها از اسلام‌گرایان در هراس‌اند. به گفته او، در خیابان‌های اصلی ایست‌های بازرسی با جنگجویان سنگین‌اسلحه وجود داشت، در میدان‌ها و بازارهای شلوغ گشت‌زنی می‌کردند. پس از غروب آفتاب مردان با وانت‌های پیکاپ در شهر می‌چرخیدند، به دنبال سلاح می‌گشتند یا به زنان تذکر می‌دادند که تنها بیرون نروند. حتی در ماه‌های نخست جنگ نیز، به گفته این مرد، جنگجویان مدام در خیابان‌های رفح، خان‌یونس یا غزه‌سیتی دیده می‌شدند. در ۱۸ مارس اسرائیل آتش‌بسی چندین‌هفته‌ای را شکست و از آن پس حتی کارکنان غیرنظامی ادارات حماس را هم هدف قرار داد.
او می‌گوید: «از آن زمان، آن‌ها از خیابان‌ها ناپدید شدند.» تنها گاهی می‌توان نشانه‌ای از حاکمان سابق دید: «اکنون آن‌ها مثل شبح‌اند، که ناگهان اینجا و آنجا از میان جمعیت سر برمی‌آورند.» معمولاً در گروه‌های حداکثر سه‌نفره، اغلب مردانی به‌طور چشمگیری جوان، با ریش‌های اسلام‌گرایانه‌ی مشخص و چکمه‌های نظامی. این افراد خود را «نیروهای امنیتی» معرفی می‌کنند، با نگاهی جدی ظاهر می‌شوند و پرسش‌هایی مزاحم و اصرارآمیز مطرح می‌کنند ـ درست چنان‌که گویی هنوز به قدرت خود واقف‌اند.
به مدت شانزده سال، حماس به‌صورت دیکتاتورمآبانه بر تمامی عرصه‌های زندگی در نوار غزه سلطه داشته است. این سازمان یک حزب سیاسی است، اما همچنین یک نهاد خیریه و بازوی مسلح خود، «گردان‌های عزالدین قسام»، را در اختیار دارد. ایالات متحده و اتحادیه اروپا «جنبش مقاومت اسلامی» را یک سازمان تروریستی طبقه‌بندی کرده‌اند. حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین در سال ۲۰۰۶ به‌عنوان قدرتمندترین نیرو ظاهر شد و یک سال بعد رقبای خود از جنبش فتح ـ حزب محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین ـ را از غزه بیرون راند.
در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، حدود ۳۰۰۰ نفر از اعضای حماس و متحدانش به جنوب اسرائیل یورش بردند و دست به کشتاری بی‌سابقه زدند. در جریان آتش‌بس فوریه همان سال، جنگجویان این گروه در حالی‌که با سلاح‌های سنگین مسلح بودند، هنگام تحویل گروگان‌ها بر وانت‌های پیکاپ رژه می‌رفتند.
اما امروزه آن گروهی که زمانی همه‌جا حاضر بود، صرفاً به یک قدرت سایه‌ای بدل شده است ـ قدرتی که به گفته ناظران فلسطینی و اسرائیلی همچنان بخش‌هایی از نوار ساحلی را در اختیار دارد. ارتش تروریستی پیشین اکنون به یک نیروی چریکی تبدیل شده است. هرچند ۷۰ درصد از این محصورۀ ساحلی به ویرانه‌ای بدل شده و ۹۰ درصد جمعیت آن بارها آواره شده‌اند، حماس با این همه همچنان نیروی مسلط در غزه باقی مانده است. کارکنان ادارات آن کنترل همان اندک زندگی مدنی باقی‌مانده را در دست دارند؛ نیروهای امنیتی‌اش بخش بزرگی از حدود ۲۰ گروگان اسرائیلی را که احتمالاً هنوز زنده‌اند، در اختیار دارند؛ رقبای فلسطینی خود را مهار می‌کنند و اکنون آشکارا برای نبردی بزرگ دیگر با اسرائیل آماده می‌شوند.
هرچند رهبری گروه اسلام‌گرا در آغاز هفته اعلام کرد که با پیشنهاد مصر و قطر برای آتش‌بس موافقت کرده است ـ پیشنهادی که در مرحله نخست یک توقف شصت‌روزه درگیری‌ها و آزادی بخشی از گروگان‌های باقی‌مانده را پیش‌بینی می‌کند ـ اما در تل‌آویو و دیگر شهرهای اسرائیل، پیش‌تر صدها هزار نفر برای تحقق توافقی به خیابان‌ها آمدند تا بازگشت گروگان‌ها را مطالبه کنند. بااین‌حال تا زمان انتشار گزارش، روشن نبود که آیا اسرائیل و ایالات متحده حاضر به پذیرش این مصالحه خواهند شد یا نه. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در شبکه اجتماعی خود، «تروث سوشیال»، نوشت که حماس باید «نابود» شود. در همین حال، فرماندهی ارتش اسرائیل طرح خود را برای حمله‌ای گسترده به غزه‌سیتی ارائه داد. طبق خواست نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو، ارتش باید بقایای حماس را در آنجا ـ و سپس در مناطق جنوبی ـ از میان ببرد و گروگان‌های باقی‌مانده را آزاد کند. به گزارش پایگاه اسرائیلی «والا»، ایال زمیر، رئیس ستاد ارتش، برنامه دارد که دست‌کم ۸۰ هزار سرباز شهر را محاصره کنند. این عملیات قرار است ظرف هفته‌های آینده آغاز شود.
«اعضا خود را موظف به مرگ می‌دانند»
<7b>
در غزه‌سیتی حدود ۸۰۰ هزار نفر زندگی می‌کنند. اینکه چه بر سر آن‌ها خواهد آمد یا آیا قادر به فرار خواهند بود، هنوز نامعلوم است. بر اساس گزارش پایگاه خبری «وای‌نت»، حماس قصد دارد گروگان‌های زنده بیشتری را به شهر بیاورد تا از آنان به‌عنوان سپر انسانی استفاده کند.
روزنامه اسرائیلی «هاآرتص» گزارش می‌دهد که ارتش انتظار دارد در میان ویرانه‌های این شهر تقریباً ویران‌شده با «انبوهی از سلول‌های کوچکِ جنگجویان چریکیِ خوب آماده‌شده» روبه‌رو شود. این بدان معناست که «مواد منفجره بیشتر، موشک‌های ضدتانک بیشتر و آتش تک‌تیرانداز بیشتر ـ و همه این‌ها در منطقه‌ای پرجمعیت» در انتظار ارتش خواهد بود. یک سخنگوی ارتش اسرائیل اخیراً توضیح داده بود که در ماه‌های گذشته جنگجویان حماس با استفاده از دوربین‌های ارزان‌قیمت سربازان را شناسایی کرده، سپس در کمین می‌انداختند تا آنان را بکشند یا بربایند.
مایکل میلشتاین از دانشگاه تل‌آویو، که زمانی ریاست بخش فلسطین در سازمان اطلاعات ارتش اسرائیل را بر عهده داشت، برآورد می‌کند که تنها در غزه‌سیتی هنوز بین ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر از اعضای گردان‌های قسام حضور دارند. او می‌گوید: «آن‌ها بلوک به بلوک، خانه به خانه و تونل به تونل مقاومت خواهند کرد.» هرچند اسرائیل پیوسته فرماندهان را از میان برمی‌دارد، اما حماس همواره موفق می‌شود کادرهای تازه‌ای را که شست‌وشوی فکری شده‌اند جایگزین کند: «اعضا خود را موظف می‌دانند برای آرمانشان بمیرند.»
به‌ویژه از آن‌رو که گرسنگی و وضعیت فاجعه‌بار اقتصادی در نوار ساحلی روند جذب جنگجویان تازه را آسان کرده است. جوانانی که به‌سختی به سن قانونی رسیده‌اند، در ازای ۵۰ دلار یا یک کیسه آرد به جنگ با اشغالگران اسرائیلی می‌روند. خشم، بی‌آیندگی و اندوه از دست دادن بستگان یا دوستان کشته‌شده نیز بر این روند می‌افزاید. میلشتاین برآورد می‌کند که این نیرو همچنان در مجموع بین ۲۳ تا ۲۷ هزار جنگجو در اختیار دارد: «تقریباً به همان اندازه که در آغاز جنگ داشت».
میلشتاین می‌گوید حماس تاکتیک خود را با شرایط موجود تطبیق داده است: اکنون جنگجویان در واحدهایی ۲۰ تا ۲۵ نفره و در سلول‌هایی سه تا ده‌نفره‌ی جنگجویان شهری سازمان‌دهی می‌شوند. ارتش اسرائیل برآورد می‌کند که حماس پیش از جنگ بیش از ۲۰ هزار راکت و خمپاره در اختیار داشت و اکنون حداکثر ۱۵ درصد آن باقی مانده است. اما طبق گفته میلشتاین، جریان تأمین سایر سلاح‌های ساده هرگز قطع نشده است: حماس «بمب‌های عمل‌نکرده ارتش اسرائیل» را جمع‌آوری کرده و از آن‌ها مواد منفجره‌ای می‌سازد که با آن تانک‌ها یا نفربرها را هدف قرار می‌دهد. برای این گروه به‌ویژه این امر سودمند است که پس از بیش از ۲۲ ماه جنگ هنوز حدود ۵۰ درصد تونل‌های غزه دست‌نخورده باقی مانده‌اند ـ پایگاه‌هایی کاملاً مناسب برای عملیات جنگجویان. اسرائیلی‌ها تاکنون هیچ راهکار مؤثری برای مقابله با شبکه زیرزمینی حماس نیافته‌اند.
جایزه ۷۵۰ هزار دلاری برای رهبر جدید
پس از آن‌که ارتش اسرائیل رهبران حماس، برادران یحیی و محمد سنوار، همچنین فرمانده دیرینه گردان‌های قسام محمد ضیف و معاون او مروان عیسی را کشت، اکنون حماس در نوار غزه تحت رهبری عزالدین حداد قرار دارد. او فرمانده پیشین چندین یگان در شمال غزه است؛ مردی درشت‌هیکل، پنجاه‌وچندساله و ریش‌خاکستری که بنا بر گزارش سرویس‌های امنیتی اسرائیل در برنامه‌ریزی حمله ۷ اکتبر نقش داشته است.
به گفته برخی گروگان‌های اسرائیلی آزادشده که در غزه با حداد روبه‌رو شده بودند، رهبر جدید حماس به‌خوبی عبری صحبت می‌کند. برای سر او جایزه‌ای به ارزش ۷۵۰ هزار دلار تعیین شده است. از زمان آغاز جنگ، او دو پسر خود را نیز از دست داده است. روزنامه نیویورک تایمز می‌نویسد حداد یا به‌دنبال «توافقی آبرومندانه» برای پایان جنگ است یا به‌سوی یک «جنگ شهادت‌طلبانه» می‌رود. به این معنا که نیروهایش آماده‌اند در نبرد با اشغالگران جان خود را بدهند.
خلیل شقاقی، رئیس مرکز فلسطینی پژوهش‌های سیاسی و نظرسنجی در رام‌الله (واقع در کرانه باختری)، بر این باور است که حداد در ارتباط دائمی با رهبری خارجی حماس قرار دارد؛ از جمله با خلیل الحیه، عضو دفتر سیاسی این گروه که این روزها در قاهره درباره آتش‌بس مذاکره می‌کند، یا خالد مشعل، رهبر پیشین حماس در دوحه که طبق گزارش‌ها بار دیگر در پی به‌دست گرفتن رهبری سازمان است. به گفته شقاقی، تبعیدی‌ها «احتمالاً هیچ مشکلی در اجرای دستورات خود از راه دور ندارند.»
برای درهم‌شکستن حاکمیت حماس در غزه، اسرائیل از ماه مارس حملات خود را به گروه نیروهای پلیس وابسته به آن نیز تشدید کرده است. به همین دلیل، به گفته یکی از کارکنان محلی یک سازمان بین‌المللی امدادرسان، «در بسیاری نقاط نظم مدنی فروپاشیده است». به‌ویژه در نزدیکی مراکز توزیع غذا، حمله و سرقت و حتی درگیری با چاقو به امری روزمره بدل شده است. علاوه بر این، از ماه‌ها پیش طایفه‌ها و باندهای رقیب حماس را به چالش کشیده‌اند.
گاهی این امر با حمایت اسرائیل نیز همراه بوده است: نتانیاهو در ژوئن اعتراف کرد که اسرائیل گروه قاچاقچی بدنام، یاسر ابوشباب، را به‌طور ویژه تجهیز کرده تا قدرت حماس را در هم بشکند. به گفته یکی از کارکنان بین‌المللی امدادرسان، گروه شَباب خودروهای سازمان ملل و صلیب سرخ را در اختیار می‌گیرد و به‌طور نظام‌مند بخشی از کمک‌های انسان‌دوستانه را می‌رباید.
با وجود همه مشکلات، در بسیاری مناطق همچنان حماس به‌عنوان قدرت غالب دیده می‌شود. میلشتاین، که به‌طور منظم با ۲۰ نفر در نوار غزه در تماس است، می‌گوید: زمانی که در بهار شمار زیادی از مردم علیه حاکمیت اسلام‌گرایان اعتراض کردند، این گروه تنها چند جنگجو به محل فرستاد: «همان اسلحه‌هایی که در کمرشان پنهان بود کافی بود تا جمعیت مرعوب شود.» بارها گزارش‌هایی منتشر شده که حماس مخالفان را کتک زده یا اعدام کرده است. طبق گفته یکی از امدادگران بین‌المللی، حتی ممکن است غارتگران نیز به‌سادگی تیرباران شوند. او می‌گوید جنگجویان حماس در بیمارستان‌های باقی‌مانده هم پنهان می‌شوند ـ همان چیزی که ارتش اسرائیل از آغاز جنگ بارها مدعی بوده است: «آنجا برق، درمان و مواد غذایی در اختیارشان است. و از طریق آمبولانس‌ها می‌توانند آزادانه رفت‌وآمد کنند.» به گفته او، این سوءاستفاده آشکار است و اسرائیل نیز آن را بهانه‌ای برای حمله به بیمارستان‌ها می‌داند.
امپراتوری اقتصادی خارجی
بر اساس گزارشی از بی‌بی‌سی در ماه اوت، حماس همچنان می‌تواند از طریق یک سیستم پرداخت مخفی، دست‌کم بخشی از حقوق ۳۰ هزار کارمند غیرنظامی در غزه را بپردازد: هر ده هفته حداکثر ۲۰ درصد از درآمد پیش از جنگ آنان. کارمندان ادارات، از جمله پلیس و مأموران مالیاتی، حقوق خود را در پاکت‌های مهر و موم‌شده دریافت می‌کنند؛ پس از آن‌که از طریق یک پیام رمزگذاری‌شده به محل مشخصی فراخوانده می‌شوند. حماس پیش از ۷ اکتبر حدود ۷۰۰ میلیون دلار و صدها میلیون شِکِل پول نقد را در تونل‌هایش پنهان کرده بود.
هرچند حامیان خارجی حماس، همچون قطر و ایران، پرداخت‌های خود را از آغاز جنگ عمدتاً متوقف کرده‌اند، اما کارشناسان معتقدند این سازمان همچنان از امپراتوری اقتصادی خارجی‌اش سود می‌برد. گفته می‌شود در میان این دارایی‌ها یک شرکت املاک ثبت‌شده در اسپانیا بوده یا یک هلدینگ در قبرس که در مصر در استخراج طلا سرمایه‌گذاری کرده است. این شبکه از ترکیه هدایت می‌شود؛ جایی که حماس همچنان بی‌دردسر فعالیت می‌کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، مدت‌ها رهبران حماس را آزاد گذاشته بود. علاوه بر این، به گفته ناظران، پس از آغاز جنگ میزان کمک‌های مالی، به‌ویژه از کشورهای دارای اکثریت مسلمان، به‌سرعت افزایش یافته است. نشریه مالی اسرائیلی گلوبس گزارش داده که حماس از مالکیت‌های باقی‌مانده خود در غزه نیز سود می‌برد؛ یعنی از خانه‌ها و واحدهای مسکونی که به آوارگان درمانده اجاره داده می‌شوند.
میلشتاین می‌گوید: هرچند اقتصاد نوار ساحلی عملاً فروپاشیده و بیکاری احتمالاً به حدود ۸۰ درصد رسیده است، این گروه همچنان از «تمام کالاهای ممکن» مالیات می‌گیرد. او می‌افزاید: «حماس نه‌تنها از این راه، بلکه از کمک‌های انسان‌دوستانه نیز بهره‌مند می‌شود.» بنیاد انسان‌دوستانه غزه، که با حمایت اسرائیل و آمریکا از آغاز سال وظیفه توزیع کمک‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده را بر عهده گرفته، «کاملاً ناکارآمد» توصیف می‌شود. در این آشوب، افراد می‌توانند چندین بسته کمک دریافت کرده و دوباره توزیع کنند. «بدیهی است که حماس هم در همین جا دخالت می‌کند.»
اما نهادهای دینی و مدنی، مانند جماعت‌های مسجد یا وزارت بهداشت، تنها با قدرت مالی تحت کنترل قرار نمی‌گیرند. پژوهشگر افکار عمومی، شیکاکی می‌گوید: «مهم این است که هیچ قدرت دیگری قادر به انجام این کار نیست.» اسرائیل از آغاز جنگ مانع شده است که تشکیلات خودگردان فلسطین (PA)، که در بخش‌هایی از کرانه باختری حکومت می‌کند، در برنامه‌ریزی برای انتقال قدرت مشارکت کند. «تشکیلات خودگردان هنوز کارمندان خود را در غزه دارد و بخشی از حقوق آنان را پرداخت می‌کند. این نهاد جایگزین طبیعی قدرت بود.»
براساس یک پژوهش از موسسه شیکاکی، حمایت از حماس در ماه مه در نوار ساحلی هنوز ۳۷ درصد بود. او می‌گوید: «این تقریباً همان میزان پیش از ۷ اکتبر است.» بسیاری هنوز حماس را تنها نیرویی می‌دانند که «برای حقوق فلسطینی‌ها می‌ایستد و برای پایان دادن به اشغالگری مبارزه می‌کند.»
حامیان حماس، قطر و ترکیه، اخیراً فشار زیادی بر رهبری سازمان وارد کردند تا از یک گروه مسلح به حزبی صرفاً سیاسی تبدیل شود. روزنامه اماراتی«The National» گزارش می‌دهد: براساس توافقی که در آغاز هفته اعلام شد، حماس ظاهراً اکنون آماده است سلاح‌های خود را دست‌کم تحت نظارت بین‌المللی قرار دهد، با این حال، شیکاکی می‌گوید این توافق «به‌طور اصولی بی‌معنی است». برخی ناظران اسرائیلی نیز تردید دارند که حماس بدون خروج کامل ارتش اسرائیل و بدون یک فرایند قابل اعتماد برای تشکیل دولت فلسطین، مبارزه مسلحانه را رها کند. گرشون باسکین، فعال صلح که پیش‌تر در تبادل گروگان‌ها مشارکت داشت و با گروه تروریستی در تماس است، مطمئن است که تحت این شرایط جنگ ادامه خواهد یافت: «تا زمانی که سربازان اسرائیلی در غزه حضور دارند، حماس علیه آن‌ها مبارزه خواهد کرد.»
به نقل از اشپیگل آنلاین
