بمباران آمریکا ممکن است برنامه هسته‌ای ایران را تنها چند ماه به عقب انداخته باشد. به‌احتمال زیاد، رژیم توانسته اورانیوم نزدیک به درجه تسلیحاتی خود را به‌موقع به مکان امنی منتقل کند.
رئیس‌جمهور آمریکا راضی به نظر می‌رسید. دونالد ترامپ در پایان هفته نتیجه این کار را چنین جمع‌بندی کرد.: «کاملاً و به‌طور کامل نابود شد»، واقعیت اما این است که بمب‌های آمریکایی احتمالاً به تأسیسات فردو، نطنز و اصفهان آسیب‌هایی وارد کرده‌اند، اما بنا بر گزارش یک نهاد اطلاعاتی آمریکا، این خسارات بسیار کمتر از چیزی است که دولت آمریکا ادعا می‌کند.
به گزارش سی‌ان‌ان و نیویورک تایمز، سندی پنج‌صفحه‌ای از آژانس اطلاعات نظامی آمریکا (DIA) حاکی از آن است که بخش‌هایی از زیرساخت اتمی ایران آسیب دیده و در دو تأسیسات ورودی‌ها مسدود شده‌اند. اما تأسیسات زیرزمینی فرونریخته‌اند. به گفته این گزارش، برنامه هسته‌ای تهران کمتر از شش ماه عقب افتاده است. در مقابل، نهادهای اطلاعاتی اسرائیل از «سال‌ها» عقب‌ماندگی سخن می‌گویند.
ادعاهای پیروزمندانه ترامپ همچنین واقعیت مهمی را پنهان می‌کنند: آمریکایی‌ها ظاهراً نمی‌دانند ذخایر اورانیوم ایران کجا نگهداری می‌شود. طبق سند یادشده – که سخنگوی کاخ سفید آن را «کاملاً نادرست» خوانده – ایران احتمالاً بخش بزرگی از این ذخایر را پیش از بمباران‌ها جابه‌جا کرده است. موضوع بر سر حدود ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم است که رژیم ایران آن را تا درجه‌ای بسیار بالا غنی‌سازی کرده – فقط یک گام کوچک تا سطح ۹۰ درصدی لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای باقی مانده.
به گفته دیوید آلبرایت، کارشناس مسائل هسته‌ای از مؤسسه «علوم و امنیت بین‌المللی» که سال‌هاست برنامه اتمی ایران را زیر نظر دارد: «ایران احتمالاً بیشتر اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد خود را از فردو و اصفهان خارج کرده، پیش از آن‌که این تأسیسات مورد حمله قرار گیرند.»
در تأسیسات نطنز ممکن است بخشی از ذخایر اورانیوم نابود شده باشد، اما به‌احتمال زیاد فقط چند کیلوگرم. به گفته آلبرایت:
«بقیه ذخایر می‌تواند واقعاً هرجایی باشد، چرا که این مواد در ظروفی نگهداری می‌شوند که به‌راحتی قابل حمل‌اند.»
در تصاویر ماهواره‌ای هفته گذشته، افزایش تردد خودروها در اطراف فردو مشاهده شده است. برای جابه‌جایی حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم، احتمالاً فقط به چند خودروی باربری نیاز بوده. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، ظاهراً نیز این جابه‌جایی را تأیید کرده است. او کمی پس از حمله آمریکا اعلام کرد: «ایران پنهان نکرده که این مواد را از پیش محافظت کرده است.»
بازرسان آژانس حدود یک هفته پیش از حملات اسرائیل در ۱۳ ژوئن، آخرین بار این ذخایر را دیده‌اند؛ از آن زمان تاکنون محل نگهداری آن نامعلوم و غیرقابل راستی‌آزمایی است.
جابه‌جایی سانتریفیوژهایی که برای غنی‌سازی اورانیوم استفاده می‌شوند، بسیار دشوارتر است. این دستگاه‌ها بسیار حساس‌اند و ایران هزاران عدد از آن‌ها را در اختیار دارد. با این حال، امکان دارد که ایران حداقل پیشرفته‌ترین مدل‌های آن را منتقل کرده باشد.
افزون بر این، به گفته کارشناسان هسته‌ای، ایران ممکن است یک مکان مخفی در اختیار داشته باشد که در آن بتواند اورانیوم محافظت‌شده را بیشتر غنی‌سازی کند. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در اندیشکده بین‌المللی International Crisis Group، می‌گوید: «این ذخایر ممکن است در تونلی بسیار مستحکم در نطنز نگهداری شود».
تأسیسات اصفهان هرچند نزدیک‌تر به سطح زمین است تا فردو، اما بخش‌هایی از آن به‌صورت عمیق و با بتن تقویت‌شده ساخته شده‌اند. به‌دلیل گستردگی سرزمین کوهستانی ایران – که حدود چهار برابر آلمان وسعت دارد – حتی برای سرویس‌های اطلاعاتی نیز دشوار است که بتوانند ایران را به‌طور کامل زیر نظر داشته باشند.
واعظ در پایان می‌افزاید: «به همین دلیل بود که دیپلماسی، ابزار بسیار مؤثرتری برای محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران نسبت به بمباران‌ها بود».
پاول پودویگ، کارشناس تسلیحات هسته‌ای از مؤسسه تحقیقاتی خلع سلاح سازمان ملل در ژنو می‌گوید: «حتی یک انبار ساده هم می‌تواند کار کند، اگرچه تأسیساتی محافظت‌شده در دل کوهستان مطمئناً بهتر است»،. به گفته او، ایران اخیراً در دل کوهی نزدیک نطنز یک تأسیسات جدید احداث کرده که ظاهراً در عمقی بیش از فردو قرار دارد.
دانش هسته‌ای در ساختار قدرت ایران به‌طور عمیق نهادینه شده است. وزیر خارجه پیشین آمریکا، جان کری، در گفت‌وگویی با سی‌ان‌ان گفته بود: «یاد گرفتن چگونگی ساخت بمب را نمی‌شود بمباران کرد و از بین برد.»
کری در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما از مذاکره‌کنندگان اصلی با ایران بود، مذاکراتی که در سال ۲۰۱۵ به توافق هسته‌ای انجامید. ترامپ اما در سال ۲۰۱۸ این توافق را لغو کرد، و متعاقب آن ایران روند غنی‌سازی اورانیوم را شدت بخشید.
همچنین مشخص نیست که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) چه زمانی دوباره به ذخایر اورانیوم ایران دسترسی خواهند داشت. روز پنج‌شنبه، مجلس ایران طی قانونی همکاری با ناظران بین‌المللی را به‌طور موقت متوقف کرد. اگر رژیم تهران بر این تصمیم باقی بماند، نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران بسیار دشوار – و حتی ناممکن – خواهد شد.
دونالد ترامپ احتمالاً شرایطی پیچیده به وجود آورده است: او بمب بر سر رژیمی ریخته که حالا از هفته آینده قصد دارد پای میز مذاکره بنشاند و آن را متقاعد کند که ذخایر اورانیومش را واگذار کند.
ایران برای دهه‌ها، از لحاظ فنی فاصله چندانی با ساخت بمب اتم نداشت، اما برخلاف کره شمالی هرگز به ساخت آن مبادرت نکرد. به گفته جفری لوئیس، کارشناس آمریکایی در امور هسته‌ای: «مانع اصلی بر سر راه ساخت زرادخانه هسته‌ای، هرگز فنی نبوده بلکه همیشه سیاسی بوده است».
در روزهای اخیر، ممکن است رژیم ایران به این نتیجه نهایی رسیده باشد که تنها راه تضمین بقای حکومت اسلامی در ایران، در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای است.
به نقل از هفته‌نامه اشپیگل شماره ۲۷، ماه ژوئن ۲۰۲۵
