ماه شرم

رژه افتخار سال ۲۰۱۷ در مسکو: اکنون صحبت از همجنس‌گرایی ممنوع است. عکس: اولگا مالتسوا / AFP

در حالی‌که جهان روز کریستوفر استریت (Christopher Street Day) را جشن می‌گیرد، خشونت علیه جامعه LGBTQ+ در روسیه شدت می‌گیرد. ماه پراید (ژوئن) در روسیه با سرکوب و سانسور همراه است. همجنس‌هراسی دولتی نه‌تنها در داخل تشدید شده، بلکه روز به روز بیشتر به خارج از مرزها صادر می‌شود.

ماه ژوئن هرگز در روسیه به عنوان «ماه پراید» جشن گرفته نشده است. برعکس، جامعه LGBTQ+ در روسیه همواره تلاش کرده است آرام و بی‌سروصدا بماند تا مقامات را تحریک نکند. اما به نظر می‌رسد که مقامات روسیه امسال برعکس عمل کرده‌اند و به‌نوعی «ماه همجنس‌هراسی» را جشن گرفته‌اند. در حالی‌که در سراسر جهان رژه‌هایی به مناسبت روز کریستوفر استریت برگزار می‌شد، مسئولان روسیه موج جدیدی از سرکوب‌ها را آغاز کردند و سلسله‌ای از پرونده‌های کیفری علیه جامعه همجنس‌گرای روسیه به جریان انداختند.

سه سال پیش، من و شریک زندگی‌ام ازدواج کردیم و در شبکه‌های اجتماعی خود در این‌باره نوشتیم. مراسم ازدواج‌مان طبعاً نه در روسیه، بلکه در پرتغال برگزار شد – با اینکه هر دو در مسکو به دنیا آمده‌ایم و تقریباً تمام عمرمان را در آنجا زندگی کرده‌ایم. در سال ۲۰۲۲، پس از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، از کشور خارج شدیم.

در روسیه حتی نمی‌شد خواب یک ازدواج رسمی را دید؛ ازدواج همجنس‌گرایان هرگز در آن کشور قانونی نبوده است، و تنها چند روز پیش از ازدواج ما، پارلمان روسیه قانونی را به تصویب رساند که آنچه را «تبلیغ همجنس‌گرایی» می‌نامند، ممنوع می‌کند. از آن زمان، هرگونه سخن گفتن مثبت درباره روابط همجنس‌گرایانه ممنوع شده؛ اما سخن گفتن با لحن محکوم‌کننده و تحقیرآمیز همچنان آزاد است.

ازدواج ما در روسیه به رویدادی بزرگ تبدیل شد؛ ما نخستین چهره‌های عمومی روس بودیم که وارد یک ازدواج همجنس‌گرایانه شدیم. من در آن کشور نویسنده و روزنامه‌نگاری شناخته‌شده بودم، و همسرم نیز مدل و بازیگری موفق به شمار می‌رفت.

برای چندین روز، نمایش‌های تبلیغاتی تلویزیون روسیه آرام و قرار نداشتند: آن‌ها ویدئوهایی از شبکه‌های اجتماعی ما پخش می‌کردند، از والدین می‌خواستند فرزندان‌شان را از صفحه تلویزیون دور کنند، و می‌گفتند: «چه چندش‌آور! مردها همدیگر را می‌بوسند!»

مشهورترین پروپاگاندیست روس ما را «شیطان‌پرست» نامید و گفت که روسیه دقیقاً علیه چنین شیطان‌پرستی‌ای دست به جنگ زده است. نیکیتا میخالکوف، فیلمساز مشهور و برنده اسکار، خواستار ممنوعیت فروش کتاب‌های من در روسیه شد و از این‌که آثارم هنوز در کتاب‌فروشی‌ها موجود و محبوب هستند، ابراز خشم و انزجار کرد.

در چنین فضایی، ما ده‌ها هزار پیام از اعضای جامعه LGBTQ+ روسیه دریافت کردیم؛ پیام‌هایی پر از حمایت و قدردانی. همجنس‌گرایان و دگرباشان نوشتند که الگوی ما برایشان اهمیت دارد و به ما تبریک گفتند که نیازی به پنهان‌کاری نداریم و می‌توانیم عشق‌مان را آزادانه ابراز کنیم.

شاید کسی تصور کند که وضعیت جامعه LGBTQ+ در روسیه در همان زمان هم بسیار وخیم بوده است. اما در سه سال گذشته همه‌چیز از آن هم بدتر شده است.

اعلام «جنبش LGBTQ+» به‌عنوان سازمان افراطی

در سال ۲۰۲۳، وزارت دادگستری روسیه «جنبش بین‌المللی LGBTQ+» را به‌عنوان یک «سازمان افراطی» اعلام کرد و دادگاه‌های روسیه رسیدگی به پرونده‌های مربوط به «تبلیغ همجنس‌گرایی» را آغاز کردند.

مفهوم «تبلیغ» در این زمینه بسیار گسترده تعریف شده است. سال گذشته در مسکو، دو مرد جوان تنها به دلیل رابطه جنسی در خانه شخصی خود به زندان محکوم شدند. همسایه‌ای آن‌ها را گزارش کرده بود و مدعی شد که چون پرده‌ها را نکشیده بودند، ممکن بوده فرزندش از پنجره آن‌ها را در حالتی برهنه ببیند.

حمله به کلاب‌های همجنس‌گرایان (حتی در مهمانی‌های خصوصی و بسته) به یک رویه معمول تبدیل شده است. معمولاً همه شرکت‌کنندگان با صورت روی زمین فشار داده می‌شوند، هویت‌شان ثبت می‌شود و به جوانان احضاریه خدمت سربازی داده می‌شود که در آن تهدید به اعزام به جبهه جنگ شده است.

با این حال، بیشتر همجنس‌گرایان و دگرباشان روس معمولاً به کلاب‌ها نمی‌روند، از اپلیکیشن‌های دوست‌یابی استفاده نمی‌کنند و سعی دارند زندگی‌شان را کاملاً از چشم دیگران پنهان کنند. آن‌ها عادت کرده‌اند که باید پنهان شوند و احساس شرم کنند.

حکم خاموش مرگ

برخی از اقدامات تازه همجنس‌هراسانه دولت روسیه آن‌قدر غم‌انگیز است که اگر نبود این غم، می‌شد به آن‌ها خندید. درست قبل از «ماه پراید»، یک دادگاه مسکو پرونده‌ای درباره تخلف علیه شرکت اپل به دلیل «تبلیغ LGBTQ+» تشکیل داد. دلیل این پرونده این بود که در نسخه جدید آیفون، تصاویر پس‌زمینه رنگین‌کمانی به افتخار جامعه LGBTQ+ گنجانده شده بود.

البته این موضوع به کسب‌وکار اپل لطمه‌ای نمی‌زند — بیشینه جریمه برای این شرکت هشت میلیون روبل (حدود ۸۵ هزار یورو) است. در سال ۲۰۲۴، این شرکت دو بار جریمه شده بود. اما آنچه برای یک شرکت بین‌المللی بزرگ کاملاً بی‌خطر است، تهدیدی کشنده برای هزاران عضو عادی جامعه LGBTQ+ روسیه به شمار می‌رود.

همه می‌دانند که محکومیت به زندان بر اساس ماده مربوط به «تبلیغ LGBTQ+» برای هر فردی خطرناک است. در اواخر سال گذشته، آندری کوتوف، بنیان‌گذار آژانس مسافرتی «Men Travel»، در بازداشتگاه درگذشت. به او اتهام سازماندهی سفر به مقاصد محبوب برای همجنس‌گرایان زده شده بود.

از زمانی که جامعه LGBTQ+ در سال ۲۰۲۳ در روسیه به عنوان یک سازمان «افراطی» اعلام شد، کوتوف متهم به تأسیس یک «اتحادیه افراطی» بود. اما او فرصت تجربه دادگاه را پیدا نکرد. طبق نسخه رسمی، او خودکشی کرده است. کوتوف در جریان یکی از جلسات دادگاه گزارش داده بود که هنگام بازداشت و در زندان مورد خشونت جسمی قرار گرفته، به انفرادی منتقل شده و از دریافت بسته‌های غذایی و لباس محروم شده بود. کمی پیش از مرگش، به یک معاینه روان‌پزشکی فرستاده شد. نحوه دقیق مرگ کوتوف مشخص نیست، اما یک چیز قطعی است: زندان‌های روسیه کاملاً نسبت به افراد LGBTQ+ بی‌تحمل هستند.

همجنس‌گرایی در دوران شوروی

در دوران اتحاد جماهیر شوروی، ماده‌ای در قانون جزایی درباره «موشه‌لواشتوو» (که تقریباً به معنی «ملاقات جنسی با مردان» است) وجود داشت. این ماده به ندرت اجرا می‌شد و بیشتر به عنوان ابزاری برای ترساندن به کار می‌رفت. دولت شوروی هدف نابودی همه همجنس‌گرایان را دنبال نمی‌کرد، اما همجنس‌هراسی قانونی‌شده به عنوان ابزاری برای فشار بر طبقه روشنفکر خلاق به کار گرفته می‌شد.

یکی از شناخته‌شده‌ترین مردان آشکاراً همجنس‌گرای دوران شوروی، کارگردان نابغه فیلم، سرگئی پاراجانف بود. او در دهه ۱۹۷۰ چندین سال را در زندان‌های اردوگاهی گذراند. اتهام او برقراری روابط همجنس‌گرایانه بود. در نامه‌هایی به دوستانش از شرایط وحشتناک زندان می‌نوشت و خود را با اسکار وایلد، که در سال ۱۸۹۵ به دلیل همجنس‌گرایی محکوم شده بود، مقایسه می‌کرد و معتقد بود که «سرنوشت آن‌ها صددرصد با هم منطبق است».



کارگردان فیلم سرگئی پاراجانف در سال ۱۹۸۸: محکوم‌شده به دلیل همجنس‌گرایی. عکس: kpa / United Archives / picture alliance

مقامات کنونی روسیه نیز همجنس‌هراسی دولتی را با همان هدف به کار می‌گیرند — برای ترساندن فعالان فرهنگی.

دقیقا در ماه ژوئن، در روسیه پرونده‌ای موسوم به «پرونده ناشران» کلید خورد؛ این پرونده تحت پوشش مبارزه با تبلیغ LGBTQ+، بازتوزیع گسترده‌ای در بازار کتاب به راه انداخت. در پایان ماه مه، مأموران سرویس امنیت فدرال (FSB) دفاتر ناشرین «Individuum» و «Popcorn Books» را بازرسی کردند — چندین نفر از کارکنان بازداشت و روانه زندان شدند. آن‌ها متهم به پخش ادبیات ممنوعه شدند (در واقع چند سال پیش، معروف‌ترین رمان روسی درباره عشق همجنس‌گرایانه به نام «تابستان در روسری پیشاهنگ» توسط انتشارات Popcorn Books منتشر شده بود).

اما واضح است که اتهام «تبلیغ LGBTQ+» تنها بهانه‌ای است. دلیل اصلی این است که ناشرین «Individuum» و «Popcorn Books» بخشی از غول بزرگ نشر «Eksmo-AST» هستند، بزرگ‌ترین ناشر کتاب در روسیه. این ناشر تاکنون کاملاً وفادار به کرملین محسوب می‌شد و همیشه به‌طور مطمئن همه دستورهای دولتی را اجرا می‌کرد.
اما حالا دیگر این کافی نیست. طبق اطلاعات منابع من در مسکو، چنین شرکت بزرگی دیگر نمی‌تواند در مالکیت خصوصی باقی بماند و این پرونده قضایی احتمالاً به زودی منجر به تغییر مالک خواهد شد. به گفته منابع من، بزرگ‌ترین شرکت نشر کتاب روسیه در آینده تحت کنترل یک اولیگارش نزدیک به کرملین قرار خواهد گرفت.

کتاب‌های من هم ممنوع شدند

همزمان، بازداشت‌ها در شرکت نشر Eksmo-AST پیامی روشن به کل صنعت کتاب‌رسانی می‌فرستد. قبلاً معمول بود که ناشران زیر رادار فعالیت کنند و برخلاف رسانه‌ها، کمی آزادی عمل داشتند، مثلاً در توزیع کتاب‌های «عاملان خارجی». اما این رویه اکنون پایان یافته است. در کتابفروشی‌های سراسر کشور، آثار تمام نویسندگان ممنوعه جمع‌آوری شده‌اند — از جمله کتاب‌های من نیز جزو آن‌هاست.

تا یک سال پیش، آثار من در فهرست پرفروش‌ترین‌ها در روسیه قرار داشتند. اما امروز این امر غیرممکن است. اتهام «تبلیغ LGBTQ+» فقط بهانه‌ای است؛ در واقع کل نشر مستقل در روسیه نابود شده و هرگونه ادبیات بدون سانسور ممنوع شده است.

مقامات روسیه با نهایت ریاکاری عمل می‌کنند: تحت پوشش مبارزه برای «ارزش‌های سنتی» اکنون می‌توانند آزادانه منافع تجاری خود را دنبال کنند، علیه هر شخصی اقدام کنند و هر نوع هنر را ممنوع کنند.

میخائیل شویدکوی، وزیر فرهنگ پیشین که سال‌ها به عنوان یک لیبرال شناخته می‌شد، اخیراً رسماً خواستار اعمال سانسور شده است. همین نظر را اولگ نویکوف، سهام‌دار اصلی گروه نشر Eksmo-AST نیز ابراز کرده است.

آیا همجنس‌هراسی به کشورهای دیگر سرایت می‌کند؟

آنچه امروز به نظر می‌رسد پدیده‌ای صرفاً روسی باشد، تمایل دارد به سرعت گسترش یابد. کمپین دولتی علیه LGBT از روسیه به سراسر جهان صادر می‌شود.

تبلیغات همجنس‌هراسانه در سطح بین‌المللی محبوبیت زیادی دارد. برای هر رژیم خودکامه‌ای بسیار راحت است که تحت پوشش «دفاع از ارزش‌های سنتی» روشنفکران معترض را سرکوب کند. رفتارهای همجنس‌هراسانه روسیه به‌طور فزاینده‌ای در کشورهای دیگر، از جمله اروپای شرقی، آسیا و آفریقا، نیز به کار گرفته می‌شود.

احتمال زیادی وجود دارد که سال آینده کشورهای بیشتری ماه ژوئن را نه به عنوان ماه افتخار، بلکه به عنوان ماه شرمساری برگزار کنند.

درباره نویسنده

میخائیل زیگار، متولد ۱۹۸۱، روزنامه‌نگار و نویسنده روس است. از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ سردبیر شبکه مستقل تلویزیونی روسی «دوشد» بود. در سال ۲۰۱۵ کتاب پرفروش «آخر بازی – دگرگونی‌های ولادیمیر پوتین» را منتشر کرد. زیگار کتاب‌های متعددی منتشر کرده و پروژه آنلاین «۱۹۱۷. تاریخ آزاد» را درباره انقلاب روسیه راه‌اندازی کرده است. پس از حمله روسیه به اوکراین، او یک طومار آنلاین علیه جنگ راه‌اندازی کرد و کمی بعد از روسیه مهاجرت کرد. از آن زمان به بعد عمدتاً در برلین زندگی می‌کند. در سپتامبر ۲۰۲۳ کتاب او با عنوان «جنگ و کفاره: مبارزه طولانی اوکراین علیه سرکوب روسیه» (انتشارات Aufbau) منتشر شد.

به نقل از اشپیگل آنلاین به تاریخ چهارم ژوئن ۲۰۲۵