نوشته جین داربی منتون:
۲۷ ژوئن، ۲۰۲۵
برگردان: شریف زاده و آزاد:
روز چهارشنبه، دونالد ترامپ، رئیس جمهورایالات متحده اظهار داشت که عملیات نظامی ایالات متحده و اسرائیل بطور خیلی موثری پرونده هسته ای ایران را بسته است: «تنها چیزی که ما [در مذاکرات آینده] از ایران می خواهیم همان چیزی است که قبلا می خواستیم،
ما ایران هسته ای نمی خواهیم، اما ما
در حال حاضر تاسیسات هسته ای ایران را نابود کرده ایم.» با این حال، حتی اگر ادعاهای رئیس جمهور مبنی بر اینکه تأسیسات غنی سازی اورانیوم ایران « بطور کامل و در تمامیت از بین رفته است» باید راستی آزمایی شود - چون این ادعا به هیچ وجه تضمین نشده است. درگیری های اخیر، وضعیتی از عدم اطمینان قابل توجه هسته ای را آغاز کرده است که اگر با سرعت به آن رسیدگی نشود، امکان تشدید وخامت آن زیادتر خواهد شد.
برنامه هسته ای ایران، اگرچه هنوز خیلی زود است که ازابعاد خرابی ایش باخبر شویم - اما میدانیم که مسلما به وضوح آسیب دیده است- وهمچنین تحولات دیگردر این نا حیه ، اوضاع کمتراطمینان بخش را نشان میدهند. به نظر می رسد ایران در مورد ذخایر اورانیوم بسیار غنی شده خود که احتمالا در صورت غنی سازی پیشرفته تر، برای سوخت رسانی به چندین بمب کافی خواهد بود، متهم شده است. و جی دی ونس، معاون رئیس جمهور ایالات متحده، روز یکشنبه به ای بی سی نیوز گفت، "ما در هفته های آینده سعی خواهیم کرد تا اطمینان حاصل کنیم و تکلیف آن را معلوم کنیم، و حتما در مورد آن با ایرانی ها گفتگو خواهیم کرد."
اگرچه ترامپ ضرورت بدست آوردن یک توافق هسته ای جدید را مورد سئوال قرار داده است، اما درواقع، ما در سالهای آینده، احتیاج مبرم به دیپلماسی ماهرانه، برای تسهیل صلح و برای جلوگیری از ایجاد بحران در باره توانایی های باقیمانده ایران داریم، چنین مذاکراتی به ندرت سرراست است، به ویژه با تهران. متأسفانه، رویدادهای اخیر بسیاری از ابزارها و نهادهایی را که ایالات متحده و دیگران در طول تاریخ برای جبران خطرات هسته ای به آنها متکی بوده اند، تضعیف کرده است.
استراتژی تهران:
استراتژی تهران برای استفاده از سپر حمایتی «درآستانه هسته ای بودن» را، به وضوح، در جلوگیری از حملات خارجی، نه تنها برعلیه تاسیسات هسته ای، بلکه علیه رژیم و اهداف نظامی خود از دست داده است. اما، این خطر هنوزموجود است که این امر تصمیم رژیم ایران را برای دستیابی به سلاح های هسته ای سخت تر کند. ایران، در صورت داشتن خواست ساختن بمب هسته ای، چه در حال حاضر و چه در آینده، احتمالا مسیرهای گسترش سلاح های هسته ایی را انتخاب خواهد کرد و نظارت بر آنها دشوارتر خواهد شد. ایران، نیازی به بازسازی تاسیسات بزرگ مانند نطنز یا فردو نخواهد داشت، چون شناسایی مراکز کوچکتر حتی با وجود اطلاعات همه جانبه، دشوارتر خواهد بود. با دسترسی به اورانیوم بسیار غنی شده، اجزای سانتریفیوژ پیشرفته، وافراد ماهر (شرایطی که تقریبا به طور قطع در حال حاضر موجود هستند)، رژیم فعلی یا آینده به طور بالقوه خواهد توانست برنامه تسلیحات هسته ای را در مدت نسبتا کوتاهی بازسازی کند.
حتی اگر برنامه تسلیحات هسته ای ایران هرگز احیا نشود، ارزیابی چنین بلند پروازی راحت نخواهد بود، برای تشخیص آن باید دارای هوشیاری، و در فکرمنابع و توجه برای سال های آینده بود. و تهران که سابقه مخفی نگهداشتن فعالیت های هسته ای را دارد، تلاش خواهد کرد تا جامعه بین المللی را متقاعد کند که از این تلاش دست کشیده است.
در این زمینه، وخامت آشکار روابط ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) که مانع سو استفاده از برنامه های هسته ای غیرنظامی میشود، موجب نگرانی است. این آژانس نقش مهمی در تلاش های گذشته برای عقب راندن برنامه هسته ای ایران، از جمله در اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۱۳۹۴ ایفا کرده بود. برجام به آژانس دسترسی بی سابقه ای به برنامه هسته ای ایران، از جمله تأسیساتی که در هفته های اخیر بمباران شده است، اعطا کرده بود.
قبل از جنگ، روابط بین ایران و IAEA در مسیر نگران کننده ای قرارداشت. پس از خروج اولین دولت ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ (تهران در آن زمان به برجام پایبند بود)، ایران به تدریج شروع به عقب نشینی از تعهدات خود درآن توافق کرد. در فوریه ۲۰۲۱، رژیم جمهوری اسلامی اجرای پروتکل الحاقی با IAEA را متوقف کرد؛ ماده ای از پادمان که اشتراک گذاری اطلاعات و دسترسی بازرسان به سایت ها را گسترش می داد. همچنین اکثرالزامات نظارتی خاص برجام که با افزایش نظارت در نقاط مختلف چرخه سوخت هسته ای طراحی شده بود و مخفی کردن فعالیت ها را دشوارتر می کرد، رامحدود کرده بود.
ادامه یافتن بازرسی های معمولی پادمان ها ، اطلاعات بیشتری در مورد برنامه پیچیده تر ایران ارائه می داد، اما سازش ناپذیری فزاینده ایران و آژانس باعث شد شورای حکام IAEA در ۱۲ ژوئن اعلام کند که ایران تعهدات منع گسترش سلاح های هسته ای خود را نقص کرده است. اسرائیل روز بعد کارزار خود را آغاز کرد، و ونس هم به یافته های آژانس بین المللی انرژی اتمی، در آستانه حملات ایالات متحده، تاکید کرد.
اگرچه بازرسی ها در طول درگیری به حالت تعلیق درآمد، IAEA به نظارت بر اوضاع به مراکز هسته ای ایران به بهترین شکل ممکن ادامه داد و ایران را تشویق کرد تا گفتگوهای خود را با مرکز حوادث و اضطراری آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه دهد. همانطور که رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل گفت، "تأسیسات و مواد هسته ای نباید دردود ابهامات جنگ مخفی بمانند."
در آینده، با از بین رفتن دود ها، ابهاماتی در مورد چگونگی نقش آژانس در آینده ادامه خواهد یافت. دستکم در حال حاضر، ایران عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) است و همچنان به توافق نامه جامع پادمانی خود متعهد است. این توافقنامه کشورها را ملزم می کند مواد و تأسیسات هسته ای را به آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کنند و به بازرسان اجازه می دهد تا تأیید کنند که آنها برای اهداف بد خواهانه، منحرف نشده اند. علاوه بر این، اگر ایران به خواسته های مبهم دولت ترامپ مبنی بر «کنار گذاشتن دائمی سلاح های هسته ای» تن دهد، تخصص فنی IAEA و آشنایی با تاریخ این برنامه برای اطمینان دادن به جامعه بین المللی بسیار ارزشمند خواهد بود که بدانند
« ظرفیت تسلیحاتی سازی را نمی توان به راحتی بازسازی کرد».
با این حال، برای ایران، همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی از نظر سیاسی بحث برانگیز خواهد بود، به ویژه پس از رویدادهای اخیر، و ناراضیتی های گروهی در داخل ایران ، نشان دهنده چالش هایی در آینده خواهند بود. مقامات ایرانی، از جمله عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، جامعه بین المللی را به دلیل عدم جلوگیری یا محکوم کردن کافی حملات به تاسیسات هسته ای غیرنظامی تحت پادمان های IAEA مورد انتقاد قرار داده است. در جریان درگیری، علی لاریجانی، مشاور آیت الله علی خامنه ای، حتی دبیر IAEA را تهدید کرد: «پس از پایان جنگ، ما با گروسی برخورد خواهیم کرد». مقامات قبلا اعلام کرده بوند که به اشتراک گذاشتن برخی اطلاعات با آژانس را متوقف خواهند کرد و مجلس ایران اخیرا لایحه ای را تصویب کرد و از دولت خواست که همکاری ایران با IAEA را بطور کلی بحالت تعلیق در آورد.
در روزها و هفته های آینده، سیاست گذاران باید به دقت بین ناامیدی های مشروع ایران و محدودیت های سیاسی داخلی و تلاش به دستکاری این شرایط برای پنهان کردن بلندپروازی های مخفیانه گسترش سلاح های هسته ای، تمایز قائل شوند. در واقع، پیش بینی های برای آینده، فقط بر پایه گمانه زنی های قابل توجه در مورد توانایی ها و نیات ایران صورت پذیراست.
با توجه به پیچیده بودنبرنامه هسته ای ایران، وفقدان اطلاعات در باره ابعداد اسیب دیدگی تاسیسات هسته ای این کشور، ایجاد مبنایی برای تحقیقات در هفته ها وماه های آینده بسیار مهم خواهد بود. ترامپ در سخنان روز چهارشنبه خود گفت که ایالات متحده و ایران درهفته آینده، مذاکره خواهند داشت؛ این خطوط اپایه ای باید درمرکزیت اصلی مذاکرات باشد. جامعه بین المللی باید بداند که ایران پس از این حملات، چه توانایی هایی را حفظ کرده است ؟ و تجهیزات ومواد باقی مانده ای که در آینده مورد استفاده خواهند بود، را شناسایی کند.
برخی از ابهامات اجتناب ناپذیر است، اگر ایران همکاری نکند (یا اگر سیاست گذاران و مردم مجبور شوند سخنان تهران را به ارزش ظاهری آن بپذیرند) سوءظن ها افزایش خواهد یافت. اگرچه عراق پس از شکست در جنگ اول خلیج فارس، برنامه هسته ای خود را از بین برد، اما جامعه بین المللی به موفقیت خود اعتماد نداشت، وتا حدی هم به دلیل ممانعت بی امان عراق برای بازرسی سایت ها. با گذشت زمان، این حوادث خوراک بی پایانی برای شکاکان و
بهانه ای برای مداخلات نامحدود فراهم کرد.
حل مسئله هسته ای به این شیوه به ثبات منطقه ای منجر نشد.
اگر همه عناصر در گیر، از جمله ایران، آرزوی چیزی بیش از یک مهلت موقت بین بحران های هسته ای را دارند، باید بازگرداندن درجه ای از شفافیت را در اولویت قرار دهند، در حالت ایده آل از طریق مکانیسم های چندجانبه. گرچه رویدادهای اخیر بیان گر پیچیدگی نفوذ اطلاعاتی اسرائیل و آمریکا است، اما نمی شود فقط به تناقضات عمومی در باره تهدید های قریب الوقوع یا نه چندان قریب الوقوع تسلیحاتی شدن ایران، و فقط بر این منابع - نحوه تفسیر رهبران آنها- تکیه کرد. نارضایتی های ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی ممکن است غیرقابل حل باشد، اما در غیاب این همکاری، اجتناب از بحران های آینده دشوار خواهد بود و کاهش تنش حتی دشوارتر خواهد بود.
جین داربی منتون هموند برنامه سیاست هسته ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی است. X: @JDMenton
https://foreignpolicy.com/2025/06/27/iran-new-nuclear-deal-trump/
