فلسطینیهایی که کمکهای غذایی را از مرکز توزیع GHF در رفح دریافت کردهاند: هجوم بیمهار مردم گرسنه/ عکس: مریم دگا / AP / dpa
بیش از ۶۰ نفر کشته شدند زمانی که برای دریافت مواد غذایی به محلهای توزیع در غزه رفته بودند – صدها نفر نیز زخمی شدند. شاهدان عینی ارتش اسرائیل را به شدت مورد اتهام قرار دادهاند.
محمد مسلّم آن سهشنبه صبح خیلی زود بیدار شده بود. ساعت دو بامداد، این مرد ۳۷ ساله چادر خود را در منطقه مواسی، نزدیک شهر خانیونس، ترک کرد و راهی رفح شد – مسافتی حدود ده کیلومتر را پیاده طی کرد. همراه او برادرش یاسر، ۵۴ ساله، و چند نفر از خواهرزادهها و برادرزادههایش بودند. هدف آنها: یک ایستگاه توزیع مواد غذایی که توسط بنیاد بشردوستانه غزه (GHF) اداره میشود. مسلّم این ماجرا را یک روز بعد از طریق تلفن روایت میکند.
مسلّم میگوید آنها هفتههاست که تقریباً هیچ غذایی ندارند و او نمیداند چگونه باید سه پسرش را که ۳، ۱۱ و ۱۴ ساله هستند، تأمین کند. از ماه مارس به بعد، او دیگر هیچگونه مواد غذایی از سازمانهای امدادی دریافت نکرده است – کمکهایی که او مانند تقریباً همه بیش از دو میلیون نفر ساکن نوار غزه، به آن وابسته است. از آغاز جنگ، غذا کمیاب بوده و در اوایل ماه مارس امسال، دولت اسرائیل محاصرهی کامل منطقه را اعلام کرد؛ به مدت تقریباً سه ماه هیچ کمکی وارد منطقهی جنگزده نشد. در تاریخ ۱۹ مه، اسرائیل تحت فشار شدید بینالمللی اندکی از شدت محاصره کاست. اما مسلّم میگوید که تغییر محسوسی در وضعیت احساس نکرده است.
یکی از سخنگویان سازمان ملل، غزه را «گرسنگترین نقطهی جهان» توصیف کرده است.
به همین دلیل او اکنون در راه رفح است – با وجود اینکه تنها دو روز پیش، دهها نفر ظاهراً توسط سربازان اسرائیلی کشته یا زخمی شدند، زمانی که میخواستند جعبههای مواد غذایی دریافت کنند. با این حال، مسلّم این خطر را به جان میخرد. او میگوید: «چارهای ندارم.»
محل توزیع در منطقهای نظامی قرار دارد
وقتی او و بستگانش از جاده ساحلی وارد شهر رفح میشوند، جمعیت رفتهرفته فشردهتر میشود – به گفتهی این پدر خانواده. او تخمین میزند که هزاران نفر نیمهشب راهی شدهاند.
او میگوید که در اطراف خود فقط ویرانههای خانههای تخریبشده را دیده و هیچ چیز برایش آشنا نبوده است، با اینکه رفح زادگاه اوست. خانهاش زمانی نهچندان دور از اینجا قرار داشت، در محلهی تلالسُلطان، جایی که اکنون ایستگاه توزیع قرار گرفته است. بنیاد GHF این محل را «نقطهی توزیع امن شماره یک» یا بهاختصار SDS 1 مینامد. قرار است که ایستگاه ساعت ۵ صبح باز شود. مردم میخواهند زودتر برسند. از زمانی که این سازمان در اواخر ماه مه فعالیت خود را آغاز کرده، کمکها هیچگاه برای همه کافی نبوده و بسیاری از مردم دست خالی بازگشتهاند.
کمکرسانی کُند و دشوار
مراکز توزیع مواد غذایی در جنوب نوار غزه
نمودار، تصویر ماهوارهای: شرکت Planet Labs PBC – ۳۰ مه ۲۰۲۵
ایستگاه توزیع SDS 1 در محدودهای قرار دارد که ارتش اسرائیل آن را اشغال کرده و به منطقه نظامی اعلام کرده است. به همین دلیل، از کسانی که به دنبال کمک هستند خواسته شده از مسیر تعیینشده توسط ارتش خارج نشوند.
مسلّم میگوید آنها از همان مسیر تعیینشده پیروی کردهاند. اما حدود ۸۰۰ متر پیش از رسیدن به ایستگاه توزیع، هنوز در جادهی ساحلی و نزدیک تقاطع العلَم، نخستین تیراندازیها آغاز شد. صدای شلیک تیربار به گوش رسید. «ما خود را به زمین انداختیم. نمیتوانستیم سرمان را بالا بیاوریم، آنقدر تیراندازی شدید بود.» آنها مجبور شدند به حالت چهار دست و پا به جلو بخزند.
مسلّم میگوید: «اطراف ما زنها، دخترها و سالخوردگانی بودند که ناامیدانه به دنبال غذا میگشتند. انسانهایی بودند که گلوله به سینه، پاها و حتی صورتشان خورده بود.»
ناگهان، برادرش یاسر سرش را بالا میآورد. به گفتهی مسلّم، یاسر کمشنواست؛ شاید فکر کرده که تیراندازی تمام شده است. «او بلافاصله با گلولهای به سر هدف قرار گرفت.»
تیراندازی از سوی سربازان، تانکها، پهپادها و ناوهای جنگی
مسلّم میگوید که حدود ۵۰۰ متر دورتر تانکهایی را دیده است: «تیراندازی از سوی آنها انجام میشد.» همچنین از پهپادها و کشتیها نیز شلیک صورت گرفته است. به گفتهی او، در آن منطقه هیچگونه نیروی حماس حضور نداشته. «فقط مردم عادی آنجا بودند. تیراندازی بدون تردید از طرف ارتش اسرائیل بود.» مسلّم پیش از جنگ فروشنده بوده، و برادرش یاسر کارمند تشکیلات خودگردان فلسطین در رامالله است. او تأکید میکند که هیچکدام از آنها حامی حماس نیستند.
نشریهی اشپیگل نمیتواند روایت مسلّم را بهطور مستقل تأیید کند، اما آنچه این پدر خانواده دربارهی رویدادهای بامداد سوم ژوئن میگوید، بهگونهای مشابه از سوی دیگر شاهدان نیز در رسانههای مختلف نقل شده است. همچنین پزشکان سازمان پزشکان بدون مرز گزارش دادهاند که مجروحان از گلولهباران توسط سربازان، تانکها، بالگردها، پهپادها و ناوهای جنگی خبر دادهاند.
مسلّم برای برادرش آمبولانس خبر میکند و او را به دست امدادگران میسپارد. هیچیک از اعضای خانواده همراهش نمیمانند. آنها به راه خود ادامه میدهند، به سوی ایستگاه SDS 1. مسلّم میگوید: «فکر کردیم که او مرده است و دیگر کاری از ما ساخته نیست. و ما بهشدت به غذا نیاز داشتیم.»
کمیته بینالمللی صلیب سرخ (ICRC) همان روز اطلاعیهای منتشر کرد که در آن آمده است: ۱۸۴ نفر به بیمارستان موقت این سازمان در رفح منتقل شدهاند؛ از این تعداد، ۱۹ نفر هنگام ورود به بیمارستان جان خود را از دست داده بودند و ۸ نفر دیگر نیز بهزودی بر اثر جراحاتشان فوت کردند. در این بیانیه آمده است: «اکثر مجروحان دارای جراحات ناشی از گلوله بودند.» همچنین همه بیمارانی که توانستهاند صحبت کنند، گفتهاند که در مسیر رفتن به محل توزیع کمک بودهاند.
کشته شدن نیازمندان به کمک در سه روز متوالی
دو روز پیشتر، یکشنبه، نیز در نزدیکی تقاطع العلَم بهروش مشابه ۳۱ نفر کشته شدهاند، همانطور که وزارت بهداشت تحت کنترل حماس در غزه اعلام کرد. کمیته صلیب سرخ از ۲۱ کشتهای سخن گفته که به بیمارستان این سازمان منتقل شدهاند و همچنین ۱۵۸ زخمی که اکثرشان با جراحات ناشی از گلوله یا ترکش بودهاند. روز دوشنبه نیز ۵۰ نفر زخمی شدند؛ سه نفر در آن روز هنگام رفتن به محل توزیع کمک کشته شدهاند.
یک شاهد عینی به اشپیگل گفته که روز دوشنبه در تقاطع العلَم حتی هفت جنازه دیده است. هادی عبد ربو، ۳۹ ساله، اهل شمال غزه، که بیش از ۲۰ کیلومتر پیادهروی کرده تا غذا دریافت کند، میگوید: «دیدم دو زن به رگبار بسته شدند.» او همچنین پنج جنازه دیگر دیده است. «بهخاطر شلیک مداوم تیر نتوانستم بایستم.» عبد ربو به اشپیگل ویدیوهایی ارسال کرده که خودش ضبط کرده است. در یکی از آنها صدای تیراندازی شنیده میشود که احتمالاً از یک تیربار بوده است. به گفته عبد ربو، این ویدیو در نزدیکی همان تقاطع گرفته شده که مردم در آن کشته شدهاند.
ارتش اسرائیل ابتدا این موضوع را تکذیب کرد و سپس از شلیک «هشداردهنده» خبر داد.
یکشنبه، ارتش رسماً انکار کرد که به غیرنظامیان نزدیک ایستگاه توزیع شلیک کرده باشد. اما پس از حادثه سهشنبه اعلام شد که تیرهای هشداردهنده شلیک شده و به «مشکوکها» که از مسیر تعیینشده منحرف شده و به سربازان نزدیک شدهاند، تیراندازی شده است. همچنین گفته شد که این حادثه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
اظهارات شاهدان عینی که رسانههای بینالمللی مانند AP و CNN با آنها گفتگو کردهاند نیز نشان میدهد که افراد نیازمند کمک توسط سربازان اسرائیلی هدف گلوله قرار گرفتهاند. همچنین، در بسیاری از ویدئوهای ضبطشده توسط مردم محلی صدای تیراندازی تیربار شنیده میشود که به گفتهی یک کارشناس مورد مصاحبه CNN، با سلاحهای مورد استفاده ارتش اسرائیل مطابقت دارد.
حال از «کشتار دستهجمعی کمکجویان» سخن گفته میشود و کمک بهعنوان «دام مرگ» توصیف میشود.
ولکر ترک، کمیسر حقوق بشر سازمان ملل، این حادثه را «جنایت جنگی» خوانده است. تام فلچر، هماهنگکننده کمکهای اضطراری سازمان ملل، میگوید: «هیچکس نباید مجبور باشد برای تأمین غذای فرزندانش جانش را به خطر بیندازد.» بسیاری از سیاستمداران نیز با اندوه و نگرانی واکنش نشان دادهاند. شرکت مشاوره بُستون کانسالتینگ گروپ که در برنامهریزی بنیاد بشردوستانه غزه (GHF) مشارکت داشت، از پروژه کنارهگیری کرده است.
کشتار انبوه کمکجویان، بدترین نگرانیهای امدادگران بشردوستانه را نه تنها به حقیقت تبدیل کرده بلکه حتی فراتر رفته است. آنها پیشتر هشدار داده بودند که چهار ایستگاه توزیع برنامهریزیشده نمیتواند پاسخگوی سیل ناامیدان باشد و GHF از نظر لجستیکی توانایی توزیع کافی غذا در نوار غزه را ندارد. برای مقایسه: کمکهای سازمان ملل پیشتر در ۴۰۰ مرکز توزیع در سراسر غزه ارائه میشد. مردم که از گرسنگی ضعیف شدهاند، مجبورند روزها پیادهروی کنند تا غذا دریافت کنند.
آیا GHF عملاً پیمانکار فرعی ارتش اسرائیل است؟
کریستوفر لاکیِر، دبیرکل پزشکان بدون مرز، نوشته است: «این ابتکار شبیه یک حقهی بیرحمانه برای وانمود کردن به رعایت حقوق بشردوستانه بینالمللی است.» «در عمل، کمک به ابزاری تبدیل شده تا مردم به زور جابجا شوند، که به نظر میرسد بخشی از یک استراتژی گستردهتر برای پاکسازی قومی نوار غزه باشد.»
سازمان ملل و گروههای امدادی به همین دلایل همکاری با GHF را رد کرده بودند.
در اواخر ماه مه، رئیس پیشین GHF استعفا داد و دلیل آن را عدم رعایت اصول بشردوستانه توسط این سازمان اعلام کرد.
این بنیاد که تازه تأسیس شده، خود را بیطرف و مستقل معرفی میکند، اما تاریخچه شکلگیری آن مشکوک است. از همان ابتدا این گمان مطرح بود که اسرائیل در تأسیس آن نقش داشته یا حتی ممکن است خود آن را ایجاد کرده باشد، با حمایت آمریکا، تا جایگزینی برای سازمان ملل و سازمانهای امدادی خصوصی فراهم کند و کنترل توزیع کمکها را در دست بگیرد.
گزارشی از شبکه اسرائیلی «کان» ظاهراً این موضوع را تأیید میکند. بر اساس این گزارش، دولت بنیامین نتانیاهو حدود ۱۷۵ میلیون یورو برای تأمین مالی بنیاد بشردوستانه غزه (GHF) اختصاص داده و تلاش کرده این موضوع را مخفی نگه دارد. پیشتر بنیاد اعلام کرده بود که ۱۰۰ میلیون دلار از یک منبع ناشناس دولتی دریافت کرده است که احتمالاً دولت اسرائیل بوده است.
اگر این گزارش درست باشد، GHF یک بنیاد مستقل نیست، بلکه عملاً پیمانکار فرعی ارتش اسرائیل به شمار میآید.
مدتی است که اعضای راستگرای دولت اسرائیل خواستار این هستند که ارتش مستقیماً توزیع کمکها را بر عهده بگیرد. آنها این اقدام را اولین گام در مسیر اشغال بلندمدت نوار غزه میدانند، زیرا برای توزیع کمکها، ارتش باید زیرساختها و مدیریت لازم را ایجاد کند—که این خود میتواند هسته یک اداره نظامی باشد.
با این حال، فرماندهی ارتش و نتانیاهو ظاهراً میخواهند از نقش مستقیم ارتش در توزیع کمکها اجتناب کنند. ارتش نگران است که این امر باعث درگیر شدن هزاران سرباز و به خطر افتادن جانشان شود. از طرفی نتانیاهو احتمالاً از نظر سیاسی توان توجیه هزینههای هنگفت آن را ندارد. در این شرایط، GHF بهعنوان پیمانکار فرعی پنهان به نظر مدل مناسبی آمده است: اسرائیل با این شیوه کنترل توزیع و حجم کمکها را در دست دارد و در عین حال میتواند اتهام گرسنگی دادن به جمعیت غیرنظامی را رد کند—اتهامی که نقش مهمی در پروندههای بینالمللی در دادگاههای لاهه دارد.
هرج و مرج به جای کنترل
مقامات رسمی اسرائیل حمایت خود از بنیاد بشردوستانه غزه (GHF) را به این دلیل توجیه میکنند که از این طریق مانع میشوند حماس کمکهای انسانی را به سرقت برده و با فروش آنها تأمین مالی کند. اما آنها هیچ مدرکی ارائه نکردهاند که حماس در حجم قابل توجهی کمکها را دزدیده باشد. نمایندگان سازمان ملل و گروههای امدادی این اتهام را رد میکنند.
از ژانویه گذشته، اسرائیل به آژانس کمکرسانی سازمان ملل به فلسطینیها (UNRWA) اجازه فعالیت در اسرائیل را نمیدهد، که عملاً کار این سازمان در نوار غزه را نیز ناممکن ساخته است. اسرائیل این سازمان را متهم به نفوذ حماس کرده است، اما بررسیهای مستقل این اتهام را تأیید نکردهاند.
GHF ادعا کرده بود که دقیقاً کنترل میکند چه کسانی کمکهای غذایی را دریافت میکنند، از جمله با ارسال پیامک و استفاده از فناوری تشخیص چهره. اما شاهدان عینی حاضر در محل از آشوب و بینظمی در ایستگاههای توزیع خبر میدهند. کنترلهای موثری وجود ندارد و هر کس در ازدحام هرچه بتواند برمیدارد. علاوه بر این، گزارشهای متعددی درباره غارتگران وجود دارد که در راه بازگشت به خانه بستههای کمک مردم را میدزدند.
به جای افزایش کنترل، حالا اوضاع بدتر شده است. مردمی که میخواهند غذا بگیرند، جانشان را به خطر میاندازند. و هنوز هم اکثریت قریب به اتفاق مردم دست خالی میمانند. در غزه تقریباً چیزی برای خرید نیست و قیمت اندک کالاها سرسامآور است. در بسیاری جاها قیمت آرد بیش از ۱۰ یورو برای هر کیلو شده است.
برادرش زنده مانده است — اگرچه به شدت زخمی شده بود
محمد مسلّم میگوید وقتی برادرش را که فکر میکرد مرده است به امدادگران تحویل داد، به سمت ایستگاه توزیع رفت. اما دیر رسیده بود و تمام بستهها قبلاً توزیع شده بودند. آن روز GHF کمی بیش از ۲۰ هزار بسته توزیع کرد. او در آن آشوب مقداری کنسرو، چند بسته عدس و برنج را از زمین جمع کرد.
در مسیر بازگشت به خان یونس، توسط غارتگرانی که با چاقو و چوب تهدیدش کردند و میخواستند کمی غذای کمکمش را از او بگیرند، تهدید شد. اما چون یکی از آنها را میشناخت، آنها در نهایت رهایش کردند.
او تخمین میزند که با این مقدار غذا بتواند خودش و خانوادهاش را حدود چهار روز سر پا نگه دارد. نمیداند بعد از آن چه خواهد کرد. دیگر قصد ندارد به مرکز توزیع برود. میگوید: «نمیخواهم جانم را برای یک لقمه غذا به خطر بیندازم.»
بعد از تخلیه غذاها، به بیمارستان صلیب سرخ بینالمللی (IKRK) رفت تا جسد برادرش را تحویل بگیرد. اما آنجا متوجه شد که یاسر هنوز زنده است.
روز بعد از سهشنبه خونین، مراکز توزیع به دلیل «کارهای تعمیراتی، سازماندهی و بهبود کارایی» تعطیل اعلام شد.
سازمان ملل تقریباً نمیتواند کمکی به غزه برساند
حتی اگر بنیاد GHF بتواند توزیع کمکها را بهصورت کامل و بینقص انجام دهد، احتمالاً فقط بخش کوچکی از جمعیت را با غذا تأمین خواهد کرد. از زبان دیپلماتها گفته میشود: «این هرگز کافی نخواهد بود.» بهویژه که بسیاری از آوارهها نه قابلمهای برای پخت غذا دارند و نه هیزم یا گازی برای آماده کردن ماکارونی یا برنج.
تا چند هفته پیش، مردم میتوانستند روزی یک بار در «آشپزخانههای عمومی» یک وعده غذای گرم رایگان دریافت کنند. تا پایان آوریل، آشپزخانههایی که سازمان ملل از آنها حمایت میکرد، روزانه یک میلیون وعده غذا توزیع میکردند. اما اکنون این رقم به حدود ۲۶۰ هزار وعده کاهش یافته است. بیشتر این آشپزخانهها به دلیل کمبود مواد اولیه مجبور به تعطیلی شدهاند. نانواییها نیز دیگر آرد ندارند و بسته شدهاند.
علاوه بر این، GHF تنها مواد غذایی توزیع میکند، اما مردم به دارو، شیر خشک نوزادان، صابون، پوشک، چادر و سوخت نیز نیاز دارند. تمام این موارد باید همچنان توسط سازمان ملل به غزه منتقل و توزیع شود، اما دسترسی به این کمکها نیز محدود شده است.
از زمانی که اسرائیل محاصره کامل را در ۱۹ مه لغو کرده، تنها حدود ۱۱۰۰ کامیون بار از نقطه کنترل باز شده «کرم شالوم» عبور کردهاند. از این تعداد، فقط حدود ۴۰۰ کامیون توسط سازمان ملل و دیگر سازمانهای بشردوستانه در سمت دیگر جمعآوری شدهاند. سازمان ملل بیشتر، ارتش اسرائیل را مسئول این محدودیتها میداند.
زیرا برای رسیدن به کِرم شالوم، کامیونها باید از مناطق نظامی بسته عبور کنند. «این روند بسیار دشوار، خطرناک و گاهی طولانی است»، همانطور که اولگا چرِوکو، سخنگوی هماهنگی کمکهای اضطراری سازمان ملل (اوچا) در غزه، در مصاحبهای با مجله اشپیگل در پایان ماه مه گفته است. برای هر سفر، آنها نیاز به مجوز ارتش دارند که اغلب صادر نمیشود. حتی اگر مجوز داده شود، رانندگان باید ساعتها منتظر بمانند. ضمن اینکه در مسیرهایی که قبلاً ۳۰ دقیقه طول میکشید، اکنون به دلیل تخریب کامل جادهها، ساعتها زمان میبرد.
«توزیع خودمانی»، زمانی که کاروانها غارت میشوند
وقتی کامیونها بالاخره با بار کامل به سمت انبارها حرکت میکنند، تقریباً همیشه توسط مردم ناامید غارت میشوند. تنها تعداد کمی از کامیونها به انبارها میرسند. سازمان ملل این وضعیت را «توزیع خودمانی» (Self distribution) مینامد که به سادگی یعنی: مردم هرچه در دسترس داشته باشند، برمیدارند. در بهترین حالت، با این کار خانوادههای خود را تأمین میکنند، اما ضعیفترینها بدون بهره میمانند.
از دید سازمان ملل، پایان غارتها تنها زمانی ممکن است که وضعیت دیگر اینقدر فاجعهبار نباشد. اما برای این اتفاق، باید حجم بسیار زیادی کمک به منطقه برسد و چنین چیزی فعلاً به چشم نمیخورد.
اما این فقط افراد ناامید نیستند که کاروانهای سازمان ملل را غارت میکنند، بلکه گروههای جنایتکار نیز چنین میکنند. روز چهارشنبه یک راننده در این درگیریها کشته شد. مدتی است که سازمانهای کمکرسان و سازمان ملل بخشی از این حملات را به یاسر ابو شهاب نسبت میدهند، رهبر یک گروه شبهنظامی جنایتکار. گفته میشود نیروهای او «کارمندان مزدور» اسرائیل و اکنون همچنین بنیاد GHF هستند. این ادعا تقویت میشود چون آنها در مناطقی فعالیت میکنند که تحت کنترل ارتش اسرائیل است.
اسرائیل یک گروه شبهنظامی جنایتکار را مسلح میکند
روز پنجشنبه این گمانهزنی به یقین تبدیل میشود. آویگدور لیبرمن، وزیر دفاع پیشین اسرائیل، بهطور علنی اعلام میکند که نتانیاهو موافقت خود را برای تأمین سلاح به ابو شهاب و نیروهایش داده است. نخستوزیر نیز بعداً این موضوع را تأیید میکند و در یک ویدئوی بیانیه میپرسد: «چه اشکالی دارد؟» دولت انتظار دارد این گروه شبهنظامی در مقابل حماس مبارزه کند.
این که یاسر ابو شهاب و نیروهایش مسئول غارتها هستند – ظاهراً برای کسی اهمیتی ندارد. یا حتی شاید عمداً اینگونه باشد؟
بزلیل سموتریچ، سیاستمدار راستگرای افراطی، ماههاست که اخراج فلسطینیها از غزه را تبلیغ میکند و یکی از پرصداترین حامیان محاصره کمکهای انسانی بوده است. او گفته اگر بخواهد، حتی آب هم به غزه نرسد تا آخرین گروگان آزاد شود، اما متأسفانه این امکان وجود ندارد چون «جهان» بلافاصله جنگ را متوقف خواهد کرد. از نظر تاکتیکی، باید فقط «حداقلترین نیازها» به غزه برسد؛ «اما نه بیشتر از یک تکه نان پیتا و یک وعده غذا از آشپزخانههای عمومی.»
با همکاری: آلموت کیشنگر، ماروین میلاتس
به نقل از اشپیگل آنلاین هفتم ماه یونی