توزیع میخک قرمز توسط بَسنا توسون، دختر مردی ناپدیدشده در ۱۹۹۵
(عکس: یان پوزُل، مدیاپارت)
ـ میلیونها شهروند کردتبار بزرگترین شهر ترکیه، از امکان برقراری صلح، که در هفته های اخیر مطرح شده استقبال کرده‌اند. اما بسیاری هم‌چنان دربارۀ احتمال تحقق این صلح ، آینده و محتوای آن تردید دارند.
روز شنبه ۱۷ می، در هوای استانبول که برای جشن و شادی چندان مناسب نیست، زیر باران شدید، گروهی در خیابان معروف استقلال و کنار دبیرستان فرانسوی زبان "گالاتاسرای" جمع شدهاند و سعی میکنند با چترهای گشوده از گلهای میخک سرخ (نماد سوگواری در ترکیه) و عکس‌هائی که در دست دارند محافظت کنند؛ تصاویری از برادران، پدران و همسرانشان.
اگرچه پلیس تجمع در این مکان را ممنوع کرده است اما این گروه به نام "مادران شنبه" از سال ۱۹۹۵ هر شنبه در اینجا جمع می‌شوند تا هم‌چون "مادران میدان مایو" در آرژانتین، حقیقت را دربارۀ سرنوشت عزیزانشان جویا شوند: مبارزان کرد، فعالان چپ، وکلا و مدافعان حقوق بشر، و روزنامه‌نگارانی که در بازداشت ناپدید شدهاند.
این هفته "ماسید اوجاک" سخنگوی آن‌هاست. دختری که سال ۱۹۹۵، در ۱۹ سالگی، شاهد ناپدید شدن برادرش "حسن اوجاک"- معلمی معترض برخاسته از محلۀ فقیرنشین (قاضی) و معتقد به سنت‌های علوی (از اقلیت‌های مسلمان شیعه)، پس از بازداشت‌های متعدد، بود. جسد شکنجه شدۀ حسن ماه‌ها بعد در جنگلی در حومۀ شهر پیدا شد اما بسیاری از خانواده‌ها، اغلب کردتبار، حتی جسدی برای گریستن یا قبری برای گل گذاشتن نداشته‌اند.
مفاد بیانیۀ دوازدهم می "گریلا"های پ. ک. ک، در موافقت اصولی با خلع سلاح اعضا و انحلال این سازمان، پس از توصیۀ عبدالله اوجالان، بنیانگذار این گروه ـ که در ماه فوریه از زندان صادر شد – را همه به یاد دارند. ماسید اوجاک میگوید: "ما می‌دانیم که خواست‌هایمان برای عدالت و حقیقت فقط با صلح محقق می‌شود. هم‌چنان که می‌دانیم صلح واقعی و پایدار نیازمند التیام حافظۀ جمعی و احترام به عدالت و حقوق بشر است."
همۀ حاضران، بدون این که توهمی داشته باشند، امیدوارند که خواست مادران شنبه برای عدالت بتواند به عنوان نتیجۀ کوچکی از این روند صلح، که در ابتدای راه است، تحقق یابد. یکی از شرکت کنندگان در تجمع، که نخواست نامش فاش شود، میگوید: "ما امیدواریم، اما بارها ناامید شده‌ایم".
سرکوب هنوز باقی‌ست
"صلح هرگز تا این اندازه نزدیک نبوده است. این بار دولت می‌داند در خاورمیانۀ دستخوش تحولات ژئوپلیتیکی، باید راه حلی غیرنظامی برای مسئلۀ کرد که یک قرن است بر این کشور سایه انداخته است پیدا کند". این حرف را آقای "چینار آلتان" ۴۰ ساله، یکی از رهبران حزب(DEM) ـ طرفدار کردها ـ میگوید. او تبار ترکی - تاتاری دارد و در جناح چپ ترکیه فعال است، پیش از این مسئول شاخۀ این حزب در شهر ازمیر بود تا زمانی که به اتهام (حمایت و تبلیغ برای یک سازمان تروریستی) دستگیر شد و چهارده ماه در زندان بود.
آلتان که اکنون با قید وثیقه آزاد است، در انتظار نتیجۀ دادگاه تجدیدنظر که احتمال دارد دوباره او را به زندان بفرستد، میگوید: "باید سیاست جنایی‌سازی مخالفان سیاسی متوقف شود و مصادرۀ شهرداری‌هایی که ما در یک مبارزۀ دموکراتیک به دست آورده‌ایم، پایان یابد". او به "کاییوم"ها اشاره می‌کند یعنی مدیرانی که دولت منصوب می‌کند و به جای شهرداران منتخب می‌نشاند؛ و شهرداران منتخب اغلب به زندان می‌افتند. از سال ۲۰۲۴، ۱۳ کاییوم در شهرهای مهمی مانند باتمان، ماردین و وان منصوب شدهاند.
آیا این می‌تواند یکی از نکات مطرح در مذاکراتی باشد که حزب او به موازات و در تکمیل مذاکرات بین دولت و شورشیان کرد پ.ک.ک، انجام می‌دهد؟ آلتان ضمن این که میگوید "به نظر من این مسلم است"، تأکید می‌کند که حزبش از محتوای دقیق مذاکرات جاری بین اوجالان و دولت ترکیه اطلاعی ندارد.
استراتژی حزب "دِم" مورد انتقاد بخشی از اپوزیسیون سوسیال دموکرات و ناسیونالیست ترکیه قرار گرفته است. آنها این حزب را متهم میکنند که می‌خواهد با حکومت اسلامگرا- ناسیونالیست رجب طیب اردوغان برای تصویب قانون اساسی جدیدی که اقلیت کرد را به رسمیت بشناسد و برخی از حقوق فرهنگی آنها را مرئی دارد، مذاکره کند؛ و در مقابل امکان نامزدی اردوغان، که از سال ۲۰۰۲ در قدرت است، را برای شرکت در انتخابات سال ۲۰۲۸ فراهم کند.
آلتان در پاسخ آنان میگوید: "قرارداد صلح با دشمن امضاء می‌شود. ما خوب می‌دانیم اردوغان کیست. ما بیش از همه در سالهای اخیر از سیاست‌های او آسیب دیده‌ایم. ما ساده‌لوح نیستیم، اما می‌خواهیم از این فرصت برای ایجاد بنیان‌های دموکراتیک‌تر استفاده کنیم، قبل از این که او را با همین روش دموکراتیک شکست دهیم".
این سرکوبها به ویژه در شهرک "اِسنیورت"، حومۀ استانبول، مشهود است. این منطقه با یک میلیون جمعیت، یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق شهر است و اقلیت قابل توجهی، ۲۰ درصد، از ساکنان آن کرد هستند.
"احمد اوزر"، شهردار کردتبار این منطقه، در مارس ۲۰۲۴ از فهرست انتخاباتی حزب اصلی اپوزیسیون، حزب لائیک و ناسیونالیست جمهوریخواه خلق (CHP)، در چارچوب توافقی با حزب دِم، انتخاب شد. او در اکتبر ۲۰۲۴ به اتهام "عضویت در یک سازمان تروریستی" دستگیر و زندانی شد و یک کاییوم منصوب از سوی استانداری جای او را در شهرداری گرفت.
امیدها و تردیدها
نخستین جلسۀ دادگاه اوزر، جمعه ۲۳ ماه می، منجر به تمدید قرار بازداشتش شد. دو روز قبل از آن ده عضو شوراهای محلی از مناطق مختلف شهر، که به عنوان معماران استراتژی اتحاد محلی بین دِم و CHP محسوب می‌شدند، با اتهامات مشابهی بازداشت شده بودند و تا پایان دادگاه در بازداشت ماندند.
چینار آلتان با تأسف میگوید: «این سیاست حکومت ممکن است با فضای آرام مورد نیاز برای صلح در تضاد به نظر برسد، اما اردوغان به سرکوب‌هایش ادامه خواهد داد تا از موضع قدرت مذاکره کند".
"من در انتخابات محلی به احمد اوزر و در انتخابات شهرداری استانبول به اکرم امام اوغلو (کاندیدای حزبCHP ) رأی دادم"، یاسر، شهروند ۴۸ سالۀ ساکن این منطقه در ادامۀ حرفش میگوید: "حالا هر دو در زندان هستند و رأی من نادیده گرفته شده ... یک صلح ناقص بهتر از ادامۀ جنگ است". او در عین حال تأکید می‌کند که قطبی شدن جامعه که توسط سیاستمداران و رسانه‌های وابسته به قدرت دامن زده می‌شود، به سطحی بحرانی رسیده است.
و چینار آلتان با این که می‌داند این استراتژی گاهی برای پایگاه حزبی قابل درک و پذیرش نیست، از این روند دفاع می‌کند: "به همین دلیل مذاکرات ابتدا و قبل از طرح در عرصۀ عمومی، محرمانه و در بالاترین سطح انجام شد".
"ایلماز"، قصاب سی سالهای که در همان حوالی کار می‌کند، نظر دیگری دارد: "آنها کار خودشان را میکنند، اما در نهایت اگر جامعه درگیر نشود، صلحی در کار نخواهد بود".
"یوسف پولات"، ۲۷ ساله کارمند رستورانی در همان خیابان، نیز تردیدهای خود را بیان می‌کند: "نمی‌توان به اردوغان اعتماد کرد؛ او قبلاً در سال ۲۰۱۳ روند صلح را خراب کرد. من می‌خواهم به صلح امیدوار باشم، اما برای شروع باید هزاران زندانی آزاد شوند و سیستم کاییوم‌ها [مدیران منصوب دولت] از بین برود".
در فاصله‌ای نه چندان دور، در محلۀ (سعادت‌دره)، شش عضو دفتر محلی حزب DEM مشغول توزیع برگه‌های دعوت به "جلسۀ اطلاع رسانی و بحث دربارۀ شرایط فعلی" هستند که قرار است روز شنبه ۲۴ می در یک سالن بزرگ مخصوص جشن با حضور ۶۰۰ تا ۷۰۰ نفر برگزار شود. آنها پس از گفتگو با مغازه‌داران و عابران، به جلسۀ یک انجمن محلی مربوط به اهالی قدیمی شهر سیرت، جنوب شرقی ترکیه، می‌روند.
"حکیم سرسیلماز"، رئیس این انجمن، به آنها میگوید: "ما خواهان بازنگری در اساس جمهوری بر مبنای اصول برابری و دموکراسی هستیم، به ویژه به رسمیت شناختن زبان کردی و امکان آموزش زبان مادری به کودکان".
اگرچه برخی از دریافت برگه‌ها خودداری میکنند و برخی دیگر دربارۀ بهای احتمالی این صلح مورد نظر بحث میکنند، اما استقبال از فعالان حزب DEM در این محله عموماً مثبت است. هنگامی که این شش نفر در امتداد یک خیابان پررفت و آمد حرکت میکنند، یکی از آنها با صدای بلند فریاد می‌زند: "ما منتظر مردمیم تا دربارۀ صلح گفتگو کنیم!". این ندا باعث می‌شود بسیاری از مردم سر برگردانند، برخی متعجب و برخی با لبخند. گویندۀ این شعار و همراهانش با خنده به راه خود ادامه می‌دهند. گویی او به عنوان پیش درآمدی برای برقراری جامعه‌ای برادرانه و برابر همراه با احترام به فرهنگ اقلیت‌ها، این شعار را به زبان کردی فریاد کرده است.
مدیاپارت ـ ۲۵ مه ۲۰۲۵
