استفاده از گرسنگی به عنوان سلاح
اسرائیل در پی کنترل توزیع کمک‌های بشردوستانه در غزه

ـ بحران شدید گرسنگی در نوار غزه بخشی از یک استراتژی عمدی اسرائیل برای تضعیف قابلیتهای حماس و اخراج سازمانهای بشردوستانه است.

تقریباً یک ماه است که حتی یک فقره کمک بشردوستانه به غزه وارد نشده است. از دوم مارس، زمانی که قرار بود مرحلۀ دوم آتش‌بس آغاز شود، ولی اسرائیل از تعهد خود به این توافق سر باز زد، ارتش اشغالگر ورود تمامی مواد غذایی، سوخت، تجهیزات پزشکی و سایر ضروریات زندگی به نوار غزه را مسدود کرده است. آژانس امداد و کار سازمان ملل "اونروا" (UNRWA) هشدار داده که ذخیرۀ آرد غزه احتمالاً تا پایان این هفته به پایان خواهد رسید.

اگرچه سیاست کنونی اسرائیل از هر آنچه که پس از ۷ اکتبر شاهد بوده‌ایم، افراطی‌تر است، اما می دانیم که اسرائیل در طول یورش خود همواره محدودیتهایی بر ورود این کمکها به غزه اعمال کرده است. در دسامبر ۲۰۲۳، نهاد حقوق بشر سازمان ملل متحد اعلام کرد که اسرائیل از گرسنگی به عنوان سلاح جنگی استفاده می‌کند. تقریباً یک سال بعد، دیوان کیفری بین‌المللی حکم جلب نخست ‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، و وزیر دفاع وقت، یوآو گالانت را، از جمله به همین دلیل، صادر کرد.

آری، این یکی از دلایلی محکومیت اسرائیلیهاست، این که آنها "عمداً و آگاهانه جمعیت غیرنظامی غزه را از ضروریات بقا، از جمله غذا، محروم کرده‌اند".

افزایش کمکهای بشردوستانه که اسرائیل در طول آتش‌بس دو ماهۀ اخیر اجازۀ ورود آن‌ به غزه را داد، تنها با تأکید بر عمدی و حساب ‌شده بودن سیاست استفاده از گرسنگی بعنوان ابزار فشار صورت می گرفت. اسرائیل ماه‌ها قبل، از جمله در یک پروندۀ یک ‌ساله در دادگاه عالی عدالت در پاسخ به درخواست پنج سازمان حقوق بشر اسرائیلی استدلال می‌کرد که موانع ورود کمکها تقصیر آنها نیست و آن را به "ناکارآمدی سازمانهای بشردوستانه" یا "غارت محموله ها توسط باندها" نسبت می‌داد. اما داده‌ها تصویری کاملاً خلاف این ادعا را نشان می‌دهند.

اگرچه کیفیت و کمیت داده‌های موجود دربارۀ حجم و ترکیب کمکهای وارد شده به غزه از آغاز آتش‌بس در اواسط ژانویه، به شدت کاهش یافته است (دو منبع اصلی اطلاعات، یعنی هماهنگ ‌کنندۀ فعالیتهای دولت اسرائیل در سرزمین‌ها (COGAT) و دفتر هماهنگی امور بشردوستانۀ سازمان ملل (OCHA)، دیگر به ‌روزرسانی‌های خبری دقیقی ارائه نمی‌دهند)، اما در عین حال، در مقطعی، می شد دید که ورود تعداد کامیونهای مجاز حامل کمکها به غزه، بطور چشمگیری افزایش یافته بود و این تا حدی به کاهش بحران بشردوستانه در این نوار کمک کرد.

بر اساس داده‌هایCOGAT، در شش ماه منتهی به توافق آتش‌بس، ‌بطور میانگین روزانه ۱۲۶ کامیون حامل کمکها وارد غزه می‌شد، حتی با وجود اولتیماتوم دولت بایدن در اکتبر که خواستار ورود ۳۵۰ کامیون در روز بود. اما در سه روز اول آتش‌بس، به ترتیب ۶۳۴، ۹۱۶ و ۸۹۷ کامیون وارد غزه شد. در طول شش هفته‌ فاصله بین آغاز آتش‌بس در ۱۹ ژانویه و اِعمال دگربارۀ محاصرۀ کامل توسط اسرائیل در ۲ مارس، ۲۵,۲۰۰ کامیون به غزه وارد شد؛ رقمی که حتی از مجموع کامیونهای واردشده در شش ماه قبل از آن (۲۱,۳۶۸ کامیون) بیشتر بود.

در طول آتش‌بس، اسرائیل همچنین برخی از موانعی را که پیشتر بر سر راه ورود کمکها قرار داده بود، برداشت. برای مثال، فعالیتهای امدادی در داخل غزه دیگر نیازی به هماهنگی با ارتش اسرائیل نداشت و امکان تحویل مقادیر بسیار بیشتری از کمکهای ارسالی به شمال غزه ـ که تا آن زمان دسترسی به آن دشوار بود ـ فراهم شد. بیش از ۱۰۰ هزار چادر توزیع شد و شواهد تصویری نشان داد که تجهیزات سنگینی مانند بولدوزر برای پاکسازی جاده‌ها و جمع‌آوری بخشی از آوارها وارد شده بودند.
علاوه بر این، آتش‌بس به حماس فرصت داد تا دوباره قدرت حکمرانی خود در غزه را اِعمال کند، که این خود منجر به کاهش چشمگیر غارت کامیونهای کمک‌ رسانی شد تا جایی که این پدیده تقریباً بکلی ناپدید شد. افزایش دسترسی به کمکها همچنین از تقاضا برای کالا در بازار سیاه کاست، که این نیز به کاهش غارت کمک کرد.

اما این اقدامات بشردوستانه همچنان ناکافی بود. برای مثال، حدود ۱۰ درصد از بیش از نیم میلیون نفری که به خانه‌های ویران ‌شدۀ خود در شمال غزه بازگشتند، در نهایت مجبور شدند دوباره به جنوب نقل مکان کنند، برخی به این دلیل که نمی‌توانستند وسایل کافی برای بقاء در شمال ویران ‌شده بیابند. به علاوه، به نظر می‌رسد برخی از اقلامی که اسرائیل طبق شرایط آتش‌بس موظف به دادن اجازۀ ورود آنها به غزه بود ـ مثل خانه‌های پیش ‌ساختۀ متحرک ـ تقریباً بطور کامل از ورود منع شدند.

در عین حال، اسرائیل در نهان استفاده از بوروکراسی را به عنوان ابزاری برای کنترل سازمانهای بین‌المللی گسترش داده و محدودیتهای ورود کارکنان بشردوستانه به غزه را تشدید کرد. حدود نیمی از پزشکانی که از طریق سازمان جهانی بهداشت (WHO) ـ که نهادهای مردمی راملزم می‌کند تمام جزئیات کارشان، را یک ماه پیش از ورود ارائه دهند ـ تأیید اولیه برای ورود به غزه را دریافت کردند، اما بعد متوجه شدند که اسرائیل این اجازه را لغو کرده است. تقریباً تمام این پزشکان از ابتدای جنگ، با تأیید قبلی COGAT، حداقل یک بار وارد غزه شده بودند.

کاهش مشابهی در مجوزهای ورود کارکنان بشردوستانه نیز مشاهده شده است. "آرو دیمون"، خبرنگار سابق CNN و بنیانگذار شبکۀ بین‌المللی کمک، امداد و یاری (INARA) ویژۀ ارائۀ کمکهای پزشکی و روانی به کودکان غزه، در سال ۲۰۲۴ چهار بار وارد غزه شد. اما در سال ۲۰۲۵، تمام پنج درخواست او برای ورود رد شد.

به نظر می‌رسد این تغییر سیاست، که از اوایل فوریه آغاز شد، ناشی از تصمیم اسرائیل برای اِعمال مقررات جدید در مورد ثبت ‌نام و تأئید سازمانهای بین‌المللی است. بر اساس این معیارها، اسرائیل می‌تواند ورود هر سازمانی را که از جنبش BDS حمایت می‌کند؛ از محاکمۀ مقامات یا سربازان اسرائیلی در دادگاه‌های بین‌المللی پشتیبانی می‌کند، و یا "وجود دولت اسرائیل به عنوان یک دولت یهودی و دموکراتیک را انکار می‌کند"، ممنوع کند.

گامی به سوی کنترل مستقیم

با این حال، آنچه در آغاز مارس رخ داد، تغییر شدیدی در سیاست اسرائیل بود. تصمیم اسرائیل به توقف تمام کمکهای بشردوستانه به غزه به عنوان ابزاری برای تحت فشار قرار دادن حماس جهت آزادسازی گروگانهای باقیمانده، بدون هیچ تعهدی از سوی اسرائیل برای پایان جنگ ـ اقدامی که مصداق جنایت جنگی مجازات جمعی است ـ با محکومیت گستردۀ بازیگران بین‌المللی مواجه شد.

حدود یک هفته پس از مسدود ‌شدن گذرگاه‌های مرزی توسط اسرائیل، "الی کوهن" وزیر انرژی و زیرساخت اسرائیل، دستور قطع برق فروخته ‌شده به غزه را صادر کرد که این امر عملیات کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن شهر را مختل کرد. مقامات ارشد اسرائیل حتی از برنامه‌هایی برای قطع خطوط آب به غزه خبر دادند. جای تعجب نیست که از زمان بسته‌ شدن گذرگاه‌ها، قیمت مواد غذایی در غزه به شدت افزایش یافته است، بویژه قیمت محصولات تازه مانند میوه و سبزیجات.

تأثیر این محاصرۀ شدیدتر حتی از محاصرۀ ابتدای جنگ ـ پس از دستور "نه برق، نه غذا، نه سوخت" گالانت ـ ویرانگرتر است. ذخایر غزه در آن زمان بسیار بیشتر از حال حاضر بود. اسرائیل در نهایت تحت فشارهای بین‌المللی از تصمیم خود کوتاه آمد و اجازۀ ورود مقدار محدودی کمک را داد، هرچند بسیار کمتر از نیاز واقعی. اما پاسخ اخیر دولت اسرائیل به دادگاه عالی ـ مبنی بر این که این دادگاه صلاحیت رسیدگی به این موضوعات را ندارد ـ نشان‌دهندۀ اطمینان جدید اسرائیل به موضع خود است، واکنش ضعیف بین‌المللی، هزینۀ سیاسی اندک استفاده از گرسنگی و محرومیت به عنوان ابزار مجازات جمعی و سلاح جنگی را برجسته می‌کند.

اسرائیل پس از صدور فرمان ممنوعیت ورود کمکها، در ساعات اولیه ۱۸ مارس حملات خود به غزه را از سر گرفت و در چند ساعت اول بیش از ۴۰۰ فلسطینی، از جمله ۱۷۸ کودک، را غافلگیرانه به قتل رساند. از جمله اهداف این حملات هوایی، رهبران مدنی و اداری حماس، بویژه مقامات ارشد غیرنظامی در حکمرانی غزه بود. اسرائیل با تضعیف توانایی حماس در مدیریت زندگی غیرنظامیان در غزه، قصد دارد زمینه را برای جایگزینی آن با گروه‌های مسلح ـ همانها که به غارت کمکهای بشردوستانه می پرداختند و یا دستجاتی مشابه آنها ـ فراهم کند.

در همین حال، اسرائیل زمینه ‌سازی برای انتقال کنترل مدیریت کمکهای بشردوستانه از سازمانهای بین‌المللی به ارتش خود را آغاز کرده است.

در آغاز ماه مارس،COGAT گزارشی منتشر کرد و سازمان ملل را متهم به انتشار داده‌های جانبدارانه، ناقص یا نادرست کرد. اندکی بعد، "آیال زمیر"، رئیس ‌ستاد جدید ارتش اسرائیل، سیاست سلف خود را تغییر داد و مخالفت ارتش با قبول مسئولیت ‌ در توزیع کمکهای بشردوستانه در غزه را لغو کرد. همزمان، دولت اسرائیل و COGAT کمپینی، با حمایت هواداران نخست‌ وزیر، راه انداختند و ادعا کردند که حماس کمکهای بشردوستانه را، به قصد آسیب رساندن به اسرائیل، می‌دزدد، در حالی که جهان می‌ دانست که اسرائیل مانع رسیدن اغذیۀ کافی به غزه است.

انتقال مدیریت کمکهای بشردوستانه از سازمانهای بین‌المللی به ارتش اسرائیل، به نفع چندین هدف استراتژیک دولت این کشور است و با سیاست کلی جنگ آن همسوست. کنترل مستقیم بر توزیع کمکها به اسرائیل اجازه می‌دهد تا کمکها را به عنوان بخشی از سیاست "چماق و هویج" تنظیم کند، رویکردی که پیشینۀ آن در دهه‌های قبل از این جنگ دیده شده است. علاوه بر این، حذف سازمانهای امدادی از غزه جریان اطلاعات حیاتی دربارۀ اقدامات اسرائیل در این منطقه را به شدت کاهش خواهد داد.

برخی نشانه‌ها حاکی از تأثیرگذاری این سیاست است. در ۲۴ مارس، سازمان ملل تصمیم گرفت "حضور خود را در غزۀ محاصره‌ شده کاهش دهد"، بخشاً در پاسخ به حمله به کارکنان بین‌المللی این سازمان در هفتۀ قبل. انتظار می‌رفت حدود ۳۰ درصد از ۱۰۰ کارمند سازمان ملل در عرض یک هفته غزه را ترک کنند، و احتمالاً دیگرانی نیز به دنبال آنها می رفتند. حمله به یک ساختمان صلیب سرخ در همان روز بیشتر ثابت کرد که غزه برای کارکنان بشردوستانۀ بین‌المللی امن نیست.

اگر ارتش مسئولیت توزیع کمکها را بر عهده بگیرد، این امر تنش با جمعیت محلی را افزایش خواهد داد و تقریباً قطعاً منجر به آسیب بیشتر به غیرنظامیان و تلفات بالاتر در میان سربازان اسرائیلی خواهد شد. در عین حال، اسرائیل تنها منبع رسمی اطلاعات از غزه خواهد بود و این امکان را فراهم می‌کند که واقعیت موجود را بیش از پیش از چشم جهان پنهان کند.

۲۶ مارس ۲۰۲۵
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
این مقاله ابتدا به زبان عبری در Local Call با این عنوان منتشر شد:
اسرائیل با استفاده از گرسنگی به سلاح، به دنبال کنترل کامل کمک های غزه است
۱ـ "لی مردخای" استاد ارشد دپارتمان تاریخ در دانشگاه عبری اورشلیم است و "لیات کوزما" استاد دپارتمان مطالعات اسلامی و خاورمیانه و مسئول کرسی "هری فرید نوالد" در تاریخ پزشکی در دانشگاه عبری.