ترکیه – زندانی شدن اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول، نقطه عطفی برای این کشور محسوب می‌شود. معترضان، رئیس‌جمهور اردوغان را به چالش می‌کشند. این اعتراض‌ها تا چه حد می‌توانند برای او خطرناک باشند؟
تکه‌ای پارچه قرار است از اَفه (Efe) و بوزوک Bozok در برابر قدرت دولت ترکیه محافظت کند. این دو دانشجو، هر دو بیست ساله، خود را برای اعتراضات خیابانی استانبول آماده می‌کنند. ماسک‌هایی که بر چهره دارند—یکی ساده و دیگری با طرح یک جمجمه—را برای محافظت در برابر گاز اشک‌آور پلیس زده‌اند، اما می‌گویند: «مهم‌تر از همه، برای اینکه شناسایی و بازداشت نشویم.» به همین دلیل، ترجیح می‌دهند نام خانوادگی خود را فاش نکنند.
از زمان بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول، در ۱۹ مارس، ممنوعیت تظاهرات در شهر و سایر نقاط کشور اعمال شده است. با این حال، تخمین زده می‌شود که صدها هزار نفر از این ممنوعیت سرپیچی می‌کنند و هر روز به خیابان‌ها می‌آیند. سه‌شنبه‌شب نیز ازدحام جمعیت در منطقه سراچ‌خانه، اطراف شهرداری استانبول، چشمگیر است.
چند دقیقه پیاده‌روی، میدان اصلی تجمع را به نزدیک‌ترین ایستگاه متروی وزنجیلر متصل می‌کند. اَفه و بوزوک به سختی پیش می‌روند، همراه با جمعیت معترضان که به سمت شهرداری در حرکت‌اند. در میان راه، از دوستی می‌خواهند از آن‌ها عکس بگیرد—اما از پشت. هر دو جوان پرچم قرمز و سفید ترکیه را به دور خود پیچیده‌اند، پرچمی که مانند شنل یک ابرقهرمان از شانه‌هایشان آویزان است.
زمان از ۹ شب گذشته، اما هنوز ساختمان شهرداری دیده نمی‌شود. بعدتر، شاید بتوانند از دور پارچه‌نوشته‌ای چند متری را که چهره امام‌اوغلو روی آن نقش بسته، ببینند. این پارچه همچنان بر نمای شهرداری آویزان است و گویی این سیاستمدار اپوزیسیون بر اعتراضات نظاره دارد.
معترضان با خطرات جدی مواجه‌اند. پلیس با خشونت پاسخ می‌دهد، از گاز اشک‌آور، ماشین‌های آب‌پاش و بنا بر گزارش‌ها، گلوله‌های لاستیکی استفاده می‌کند. از آغاز اعتراضات تاکنون، بیش از ۱۵۰۰ نفر بازداشت شده‌اند، از جمله روزنامه‌نگاران و تعداد زیادی جوان. بسیاری در بازداشت موقت به سر می‌برند.
دانشجویان در این اعتراضات نقش کلیدی دارند—بلکه بیشتر از آن، این روزها در ترکیه جنبشی جوانانه علیه رئیس‌جمهور شکل گرفته است. این نسلی است که ترکیه را تنها تحت حاکمیت رجب طیب اردوغان شناخته، اما سرکوب و خشونت پلیس آن‌ها را مرعوب نمی‌کند. آن‌ها نمی‌خواهند نظاره‌گر تبدیل شدن ترکیه به یک حکومت تک‌نفره باشند.
اردوغان بیش از دو دهه است که در قدرت قرار دارد—ابتدا به‌عنوان نخست‌وزیر و از سال ۲۰۱۴ به‌عنوان رئیس‌جمهور. او در این مدت، ترکیه را به‌تدریج به یک دولت خودکامه تبدیل کرده، دستگاه قضایی را تحت سلطه خود درآورده و رسانه‌ها را تا حد زیادی همسو کرده است. مخالفان سیاسی، از جمله صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر پیشین حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP)، با دلایل واهی به زندان انداخته شده‌اند.
با بازداشت امام‌اوغلو، اردوغان گامی فراتر برداشته است. تا پیش از این، انتخابات در ترکیه به‌رغم محدودیت‌ها، همچنان آزاد تلقی می‌شد. رقابت میان احزاب سیاسی وجود داشت—حتی اگر به‌دلیل سلطه رسانه‌های دولتی، این رقابت ناعادلانه به نظر می‌رسید. رئیس‌جمهور مجبور بود به‌طور منظم در انتخابات شرکت کند. اما اکنون، اردوغان این اصل بنیادین دموکراسی را نیز تضعیف می‌کند: او می‌خواهد خودش رقبایش را انتخاب کند. برای بسیاری از مردم ترکیه، این اقدام عبور از آخرین تابو است.
مراد سومر، کارشناس علوم سیاسی در دانشگاه اوزیین استانبول، این وضعیت را «نوعی تغییر رژیم» توصیف می‌کند. او می‌گوید: «اردوغان در تلاش است که کشور را از یک خودکامگی آشکار به یک دیکتاتوری بسته تبدیل کند.» این تحلیلگر، ترکیه را با بلاروس مقایسه می‌کند، جایی که الکساندر لوکاشنکو، دیکتاتور آن کشور، خود تعیین می‌کند چه کسی می‌تواند رقیبش باشد.
ترکیه اکنون در آستانه هفته‌هایی سرنوشت‌ساز قرار دارد. مخالفان دولت ابزارهای محدودی برای متوقف کردن اردوغان در اختیار دارند. اعتراضات گسترده و مداوم ممکن است تأثیری بر کاخ ریاست‌جمهوری بگذارد. آینده دموکراسی در ترکیه به میزان شجاعت و استقامت مردم بستگی دارد—اینکه تا چه حد آماده‌اند در برابر قدرت دولت ایستادگی کنند.
به نظر می‌رسید که امام‌اوغلو برای رئیس‌جمهور ترکیه خیلی موفق و محبوب بوده است که نتوانست اجازه دهد او به فعالیت‌هایش ادامه دهد. این سیاستمدار ۵۴ ساله موفق شد آنچه که تا کنون برای هیچ سیاستمدار یا سیاستمداری در ترکیه امکان‌پذیر نبوده، انجام دهد: او توانست با حزب جمهوری‌خواه مردم (CHP) حزب حاکم تحت رهبری اردوغان را شکست دهد—سه بار، در انتخابات شورای شهر استانبول در سال ۲۰۱۹ و بازشماری آن، سپس دوباره در سال گذشته. از آن زمان به بعد، او به عنوان یکی از رقبای اصلی اردوغان شناخته می‌شد.
در ۲۳ مارس، چند روز پس از بازداشتش، حزب جمهوری‌خواه مردم او را به طور رسمی به عنوان نامزد ریاست‌جمهوری خود برگزید. این حزب انتخاب رهبر خود را به صورت یک همه‌پرسی سراسری برگزار کرد و از افراد غیرعضو حزب نیز خواست تا به طور نمادین رأی خود را به امام‌اوغلو بدهند. بیش از ۱۳ میلیون نفر، یعنی بیش از یک ششم جمعیت کشور، در این همه‌پرسی شرکت کردند.
امام‌اوغلو از ۲۳ مارس در سلول خود در زندان سیلویری استانبول، که به بدنامی شناخته شده است، به سر می‌برد. در این زندان همچنین دیگر زندانیان سیاسی نگهداری می‌شوند—مانند عثمان کاوالا، حامی فرهنگی، و جان آتالی، وکیل حقوق بشر. هر دو در ارتباط با اعتراضات پارک گزی محکوم شده‌اند. مقایسه با جنبش اعتراضی ۲۰۱۳ این روزها در همه جا به چشم می‌خورد. در آن زمان، اردوغان دستور داد کمپ محیط‌زیست‌گران توسط پلیس به زور تخلیه شود و این اقدام بزرگ‌ترین اعتراضات مردمی در دوران ریاست‌جمهوری‌اش را به دنبال داشت. بازداشت امام‌اوغلو می‌تواند به تولد جنبش اعتراضی مشابهی منجر شود. اکنون حتی فرزندان معترضان گزی نیز علیه دولت اعتراض می‌کنند—و آن‌ها حمایت والدین خود را دارند.
«۱۲ سال پیش مادر و پدرم اعتراض کردند»، این را اَفه، دانشجوی حقوق، می‌گوید، در حالی که به سوی شهرداری استانبول حرکت می‌کند. «حالا نوبت ماست.» والدینش نگران افزایش خشونت پلیس و پیامدهای احتمالی هستند، اما آن‌ها تلاش نکرده‌اند او را متوقف کنند. به گفته او، این اعتراضات مدت‌ها پیش لازم بود. در هیاهوی تظاهرات، صدای او پشت ماسک به سختی شنیده می‌شود.
در حین راهپیمایی، شعارهایی برای عدالت و حاکمیت قانون شنیده می‌شود. بارها نیز شعارهای اعتراضات گزی به گوش می‌رسد. «تقسیم همه جا است»، جمعیت در میان راهپیمایی سر می‌دهند. میدان معروف تقسیم استانبول در سال ۲۰۱۳ به کانون اعتراضات تبدیل شد، اما این روزها به محاصره درآمده است. به نظر می‌رسد که دولت این بار نسبت به ۱۲ سال پیش آماده‌تر بوده است. اما شاید نارضایتی مردم را دست کم گرفته باشد.
در کشور مدت‌هاست که نارضایتی‌ها انباشته شده است. خشم بسیاری از مردم به دلیل بحران اقتصادی مداوم و سرکوب‌ها عمیق است. حالا این خشم به اوج خود رسیده است. «بازداشت‌های غیرقانونی در همه جا وجود دارد و این فقط به امام‌اوغلو محدود نمی‌شود. ما عدالت برای همه می‌خواهیم»، این را بوزوک، دانشجوی علوم سیاسی می‌گوید. دیگران نیز نگرانی‌های خود را در مورد آینده ابراز می‌کنند. «وقتی چیزی را از مردم بگیری، جامعه ابتدا ساکت می‌شود، اما بعداً انفجار می‌کند.»
با بازداشت امام‌اوغلو، «یک نقطه اوج جدید» رقم خورده است، به گفته مصطفی ینروغلو، عضو پارلمان. «دولت اردوغان حتی دیگر زحمت پنهان کردن این را نمی‌کشد که این روند کاملاً سیاسی است. ما متاسفانه حالا بعد از این، با یک بعد جدید از حاکمیت خودکامه مواجه هستیم.» ینروغلو که زمانی در هیئت مدیره حزب عدالت و توسعه (AKP) بود و یکی از نزدیک‌ترین متحدان اردوغان به شمار می‌رفت، اکنون حزب را ترک کرده است زیرا نمی‌توانست ادامه کاهش حاکمیت قانون را تحمل کند. او می‌گوید که در ترکیه دیگر هیچ نهادی وجود ندارد که بتواند جلوی رئیس‌جمهور را بگیرد. «تنها ابزار باقی‌مانده، اعتراضات خیابانی است.»
مخالفان همچنین روی وضعیت اقتصادی ترکیه حساب کرده‌اند. برای افزایش فشار بر اردوغان و متحدانش، حزب جمهوری‌خواه مردم (CHP) فراخوانی برای تحریم شرکت‌های نزدیک به دولت صادر کرده است. این تحریم‌ها شامل یک زنجیره کافی‌شاپ‌ها، شرکت‌های مواد غذایی معروف و یک پلتفرم رزرو سفر می‌شود. ناظران معتقدند که تشدید بحران اقتصادی ممکن است در کاخ ریاست‌جمهوری تأثیر بگذارد. اما اینکه آیا تحریم‌ها مؤثر واقع خواهند شد یا نه، هنوز مشخص نیست. پس از بازداشت امام‌اوغلو، لیر ترکیه به پایین‌ترین سطح تاریخی خود سقوط کرد، اما در حال حاضر بازارها کمی آرام شده‌اند.
حمایت از سوی بروکسل به نفع مخالفان ترکیه بعید به نظر می‌رسد. اروپایی‌ها در برابر اردوغان بسیار محتاطانه انتقاد می‌کنند. آن‌ها ترکیه را که نیروی نظامی قوی دارد، برای ساختن یک معماری امنیتی جدید بدون ایالات متحده نیاز دارند. آن‌ها در حال حاضر علاقه‌ای به درگیری با اردوغان ندارند.
مخالفان تنها در صورتی شانس موفقیت دارند که اتحاد خود را حفظ کنند. حتی حالا نشانه‌هایی از شکاف در صفوف مخالفان مشاهده می‌شود. در اعتراضات، بارها دیده شده که دست‌ها به نشان «گرگ» (شعار ناسیونالیستی) بلند شده است. بسیاری از کردها در کشور ممکن است این را توهین‌آمیز بدانند. حزب دموکراتیک مردم (HDP) که طرفدار کردها است، تا کنون تنها نیمه‌دل به قیام پیوسته است، شاید نگران است که مذاکرات صلح هم‌زمان دولت با حزب کارگران کردستان (PKK) را به خطر بیندازد.
اعتراضات گسترده‌تری برای روزهای آینده پیش‌بینی شده است. انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۲۸ برگزار خواهد شد. به نظر می‌رسد اردوغان امیدوار است که امام‌اوغلو را تا آن زمان در سیلویری به حاشیه براند. اما احتمالاً با این اقدام، او فقط امام‌اوغلو را بزرگ‌تر می‌کند.
مردم نگران‌اند که آیا مدرک دانشگاهی آن‌ها در خطر است وقتی که یک سیاستمدار برجسته می‌تواند مدرکش باطل شود، همانطور که در مورد امام‌اوغلو اتفاق افتاده است. یا اینکه چطور ممکن است خودشان به زندان بیفتند. این دقیقاً همان جو ترس است که دولت می‌خواهد ایجاد کند.
واکنش مخالفان تاکنون اتحاد بوده است. حزب CHP که تا پیش از این از اعتراضات خیابانی اجتناب می‌کرد، اکنون رسماً به تظاهرات گسترده فراخوانده و به دنبال اتحاد با مخالفان غیرپارلمانی است. به عنوان شعار ضد دولتی، CHP از اشعار برتولت برشت استفاده کرده است: «هیچ‌کسی نمی‌تواند نجات یابد. هیچ‌کس یا همه.»
با امام‌اوغلو، CHP یک طرح مقابله‌ای در برابر اردوغان ارائه می‌دهد. این سیاستمدار زندانی همان رهبری است که جنبش گزی در سال ۲۰۱۳ به آن نیاز داشت. او تاکنون توانسته است هم گروه‌های مسلمان‌محافظه‌کار و هم سکولار را جذب کند و هم‌دلی کردها را جلب نماید.
بنابراین اعتراضات اکنون تنها از سوی حامیان CHP حمایت نمی‌شود. حتی در مناطق محافظه‌کار، مردم به خیابان‌ها آمده‌اند و اعتراضاتی حتی از استان ریزه، زادگاه اردوغان، گزارش شده است. انتقادهای آشکاری از سوی همراهان قدیمی اردوغان نیز مطرح شده است. عبدالله گل، رئیس‌جمهور پیشین، در مصاحبه‌ای با روزنامه مخالف «کارار» شباهت‌هایی بین بازداشت امام‌اوغلو و بیوگرافی اردوغان، که در دهه ۹۰ به‌عنوان شهردار استانبول به دلیل ادعای تحریک به شورش چند ماه به زندان افتاده بود، کشیده است.
او گفت: «آنچه که به اردوغان و من انجام شد نباید به امام‌اوغلو انجام شود. این نوع شورش برای هیچ‌کسی در ترکیه خوب نخواهد بود، نه برای دولت و نه برای مخالفان. ما نباید عدالت و انصاف را از دست بدهیم. در غیر این صورت ترکیه از دست خواهد رفت.»
حسین چلیک، یکی از بنیان‌گذاران AKP، نیز در گفتگو با اسپiegel از اتهام‌ها علیه امام‌اوغلو انتقاد کرده است. او گفت: «نمی‌توان با استفاده از شاهدان مخفی برای بی‌اعتبار کردن مخالفان سیاسی اقدام کرد. حاکمیت قانون و عدالت باید حفظ شود. همچنین حق اعتراض مردم که غیرقابل اجتناب است.»
نویسندگان: سباستیان آرسو، ماکسیمیلیان پوپ و آنا سوفی شنایدر
به نقل از هفته‌نامه اشپیگل شماره ۱۴
لینک مقاله
https://tinyurl.com/2b5n8kgc
