عبدالله اوجالان، بنیان‌گذار پ‌ک‌ک، از افراد سازمان خود خواسته است که سلاح‌هایشان را بر زمین بگذارند. یک درگیری ده‌ها ساله با ترکیه ممکن است سرانجام به پایان برسد.
یکی از تحولات احتمالی سرنوشت‌ساز در سیاست ترکیه، تحولاتی که شاید پیامدهای عمیقی در سیاست ترکیه داشته باشد، با یک دست‌دادن آغاز شد؛ حرکتی که در ابتدا کمتر کسی آن را درک کرد. در نخستین نشست پارلمان ترکیه پس از تعطیلات تابستانی، دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی‌گرا، به‌طور آشکار به سمت نمایندگان حزب چپ‌گرای طرفدار کردها، یعنی حزب DEM، رفت.
باغچلی، ۷۷ ساله، سال‌هاست که یکی از چهره‌های اصلی جناح راست در ترکیه محسوب می‌شود. از سال ۲۰۱۶، حزب او در ائتلاف با رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان حکومت می‌کند. باغچلی هدف زندگی خود را سرکوب حدود ۱۶ میلیون کرد ساکن ترکیه قرار داده است. در سال ۲۰۱۵، او از ارتش ترکیه خواست که یکی از شهرهای عمدتاً کردنشین جنوب شرقی کشور را «با خاک یکسان کند.»
اما این حرکت غیرمنتظره او در قبال کردها را خودش با تغییر موازنه قدرت در منطقه توضیح داد. او گفت: «درحالی‌که در اطراف ما مرزها دوباره ترسیم می‌شوند و نظام جهانی از بنیان متزلزل شده است، پارلمان ما کشور را با عزت، عقلانیت و توافق هدایت خواهد کرد.»
مدتی بعد، این سیاستمدار ملی‌گرا پیشنهاد گفت‌وگو را به عبدالله اوجالان، رهبر حزب ممنوعه و مارکسیستی-لنینیستی کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) نیز گسترش داد.
اوجالان در سال ۱۹۷۸ پ‌ک‌ک را با هدف ادعایی آزادی کردها از سرکوب دولت ترکیه تأسیس کرد. او از زمان دستگیری‌اش در سال ۱۹۹۹ در جزیره زندان امرالی محبوس است. دولت ترکیه او را مسئول چندین حمله به سربازان و غیرنظامیان می‌داند. همچنین، اتحادیه اروپا و ایالات متحده، پ‌ک‌ک را به‌عنوان یک سازمان تروریستی طبقه‌بندی کرده‌اند.
باغچلی گفت: «اوجالان باید به پارلمان بیاید و اعلام کند که ترور پایان یافته و این سازمان منحل شده است.» اردوغان نیز از این ابتکار حمایت کرد.
به نظر می‌رسد که اردوغان، باغچلی و اوجالان روند غیرمحتمل نزدیکی را با موفقیت به سرانجام رسانده‌اند. روز پنجشنبه، نمایندگان طرفدار کردها بیانیه‌ای از عبدالله اوجالان را قرائت کردند که در آن، او از حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) خواسته است سلاح‌های خود را بر زمین بگذارد و این سازمان را منحل کند.
این لحظه‌ای تاریخی است که می‌توان آن را با توافق صلح میان دولت کلمبیا و شورشیان فارک مقایسه کرد. با درخواست اوجالان، ممکن است درگیری‌ای که نیم‌قرن ادامه داشته و جان بیش از ۴۰ هزار نفر را گرفته است، به پایان برسد.
اوجالان خود ممکن است به کاهش مجازات یا حتی عفو عمومی امیدوار باشد. همچنین، صلاح‌الدین دمیرتاش، رئیس پیشین حزب پیشروی دم (DEM)، ممکن است از زندان آزاد شود. بسیاری از مردم ترکیه انتظار دارند که این توافق صلح، پویایی جدیدی را در فضای سیاسی کشور ایجاد کند.
چرا که مسئله وضعیت اقلیت کردها همواره با مسئله کلی دموکراسی در ترکیه گره خورده است. به بیان دیگر، راه رسیدن به دموکراسی بیشتر برای همه، از مسیر حل مسئله کردها می‌گذرد.
توافق میان اوجالان و دولت ترکیه می‌تواند تأثیرات منطقه‌ای داشته باشد و پرسش درباره وضعیت کردها در سوریه و عراق را نیز تحت تأثیر قرار دهد، یا حداقل فشارها را برای یافتن راه‌حلی افزایش دهد.
زیرا در سال‌های اخیر، این درگیری عمدتاً در آن‌سوی مرزهای ترکیه جریان داشته است: در شمال شرقی سوریه، جایی که ارتش ترکیه با یگان‌های مدافع خلق (YPG) می‌جنگد—گروهی که به‌قدری به پ‌ک‌ک نزدیک است که اردوغان آن را شاخه سوری این حزب می‌داند—و در شمال عراق، جایی که رهبری پ‌ک‌ک در کوه‌ها پناه گرفته است.
عقب‌نشینی پ‌ک‌ک، به‌ویژه در سوریه، می‌تواند حداقل به‌طور موقت وضعیت را تثبیت کند. کردها در جریان جنگ داخلی سوریه، منطقه‌ای خودمختار در شمال شرقی این کشور به نام «روژاوا» را تصرف کردند. آن‌ها به‌عنوان شریک ایالات متحده، نقش غیرقابل‌انکاری در مبارزه با گروه تروریستی داعش ایفا کردند.
بااین‌حال، از زمان سقوط دیکتاتور بشار اسد، آینده روژاوا نیز نامشخص شده است. اردوغان بارها تأکید کرده که حضور پ‌ک‌ک را در مرزهای ترکیه تحمل نخواهد کرد. نیروی هوایی ترکیه به‌طور منظم مواضع کردها را در شمال سوریه هدف حمله قرار می‌دهد.
در همین حال، احمد الشراء، حاکم جدید سوریه، مصمم است که تمامیت ارضی این کشور را حفظ کند. او هفته‌هاست که با کردها مذاکره می‌کند تا راهی برای ادغام نیروهای مسلح آنان در ارتش سوریه بیابد. حالا، فراخوان اوجالان می‌تواند این مذاکرات را تسهیل کند.
آینده این روند، عمدتاً به دو عامل بستگی دارد:
نخست، اردوغان باید نشان دهد که واقعاً آماده است حقوق بیشتری به کردها اعطا کند. هنوز هم بسیاری از کردها در ترکیه به‌عنوان شهروندان درجه‌دو با آن‌ها برخورد می‌شود. در هفته‌های اخیر، چندین شهردار طرفدار کردها از سوی دولت مرکزی برکنار و با سرپرستان دولتی جایگزین شده‌اند. صلح پایدار در ترکیه تنها در صورتی ممکن خواهد بود که کردها به‌طور برابر در سیاست و اقتصاد مشارکت داشته باشند.
دوم، اینکه آیا فرماندهان پ‌ک‌ک از دستور اوجالان پیروی خواهند کرد یا نه، همچنان نامشخص است. به‌ویژه در میان کردهای سوریه، بسیاری ترجیح می‌دهند برای حفظ روژاوا بجنگند تا اینکه وارد مذاکره با اردوغان شوند.
بااین‌حال، سیاستمدار کهنه‌کار ترکیه و نماینده پارلمان، چنگیز چاندار، معتقد است: «اگر کسی بتواند به درگیری ترکی-کردی پایان دهد، آن شخص اوجالان است.»
شبنم آرسو، ماکسیمیلیان پوپ، اوزلم توپچو
به نقل از هفته‌نامه اشپیگل شماره ۱۰
برگردان: الف هوشمند
