جشنواره‌ی جهانی فیلم برلین (برلیناله) که از ۱۳ تا ۲۳ فوریه در پایتخت آلمان برگزار می‌شود، امسال هفتاد و پنجمین سال برگزاری خود را جشن می‌گیرد. در این فستیوال که به سیاسی‌ترین جشنواره‌‌های بین‌المللی فیلم معروف است، ۱۹ فیلم از ۲۷ کشور جهان برای کسب جوایز خرس طلایی و نقره‌ای با یکدیگر رقابت می‌کنند و ۴۱ درصد از کارگردانان کل برنامه (از جمله پانوراما، فوروم، برلیناله‌ی ویژه ...) را زنان سینماگر تشکیل می‌دهند. در میان آثار برگزیده، یک فیلم نخست و یک مستند بلند نیز به نمایش در می‌آیند. گذشته از آن ۱۷ فیلم، نخستین حضور جهانی خود را در این جشنواره تجربه می‌کنند. ۹ تن از کارگردانان دعوت‌شده، پیش‌تر نیز در دوره‌های پیشین برلیناله حضور داشته‌اند.
انتخاب‌هایی انقلابی؟
خانم تریشیا توتل که پیش‌تر مدیر هنری جشنواره فیلم لندن بود، برای نخستین بار مسئولیت برگزاری جشنواره‌ی امسال را بر عهده داشته است. کلودیا روت، وزیر فرهنگ آلمان، این کارشناس آمریکایی سینما را در سال ۲۰۲۳ به عنوان جانشین مدیران پیشین برلیناله، کارلو چاتریان و ماریته ریسنبیک، معرفی کرد. تریشیا توتل، به مدیری کارا که گرایش به فیلم‌های مخاطب‌پسند دارد و در عین حال بر گسترش تاریخ سینما تاکید می‌کند، معروف است. همین ویژه‌گی‌ها سبب شد که رسانه‌های آلمان در آن زمان بنویسند که «انتخاب‌های جشنواره فیلم برلین در آینده باید تأثیرگذارتر، محبوب‌تر و در یک کلام بزرگ‌تر» باشد.
این که فیلم‌های انتخابی تریشیا توتل و تیمش امسال این انتظار را برآورده می‌کند یا نه، پس از برگزاری جشنواره مشخص می‌شود. در حال حاضر دست‌اندرکاران سینما واکنشی خوددارانه نسبت به فیلم‌های مطرح‌شده نشان داده‌اند و می‌نویسند که اعلام برنامه جشنواره «به هیچ وجه شبیه انقلاب در انتخاب فیلم‌ها» نیست. اغلب رسانه‌ها گزینش‌های بخش رقابتی را غیرقابل پیش‌بینی توصیف می‌کنند.
تفاوت‌ها و تغییرها
مهم‌ترین نکته در رقابت‌های جشنواره ۲۰۲۵ تنوع ژانرها است: علاوه بر درام‌های اجتماعی، ژانرهای تریلر، فانتزی، علمی-تخیلی، کمدی و حماسه‌ای نیز به نمایش در می‌آیند. یکی از تغییرات اساسی در برنامه‌ی امسال برلیناله نسبت به سال‌های پیش، فراهم‌آوردن زمینه‌ی رقابت بین‌المللی بین سینماگران جوان در بخش«پرسپکتیو» است که نخستین آثار بلند سینمایی آن‌ها را به نمایش می‌گذارد. یک هیات داوری سه‌نفره تصمیم می‌گیرد که کدام یک از ۱۴ فیلم انتخابی، جایزه "بهترین نخستین فیلم بلند" را دریافت خواهد کرد. بخش «رویارویی» که کارلو چاتریان برای معرفی سینمای هنری ابداع کرده بود، از برنامه‌ی برلیناله حذف شده است.
سینمای ایران
سینمای ایران در این دوره حضوری کم‌رنگ دارد: تنها یک فیلم کوتاه به نام «دربند» به کارگردانی حسام اسلامی به فستیوال دعوت شده است. یک فیلم سینمایی بلند هم با عنوان «هزار و یک قاب» ساخته‌ی مهرنوش آلیا در بخش پانوراما به نمایش گذاشته می‌شود که به عنوان محصول آمریکا در جشنواره شرکت دارد.
اسلامی در کار پانزده دقیقه‌ای خود به مسئله‌ی کنترل شهروندان از طریق دوربین‌های نصب‌شده در مکان‌های عمومی می‌پردازد و این پرسش را مطرح می‌کند، که چگونه می‌توان سمت دوربین را به سوی کنترل‌کننده برگرداند.
«هزار و یک قاب» که به زبان فارسی تهیه شده، داستان چند هنرپیشه‌ی غیرحرفه‌ای را بازگو می‌کند که برای ایفای نقش «شهرزاد» به استودیویی دعوت شده‌اند و در جریان کار متوجه می‌شوند که کارگردان نیت دیگری جز انتخاب بازیگر دارد.
در این دوره‌ی برلیناله سینماگر آمریکایی، تاد هینز، ریاست هیات داوران بخش رقابت اصلی را به عهده دارد. تیلدا سوینتن، بازیگر اسکاتلندی برنده‌ی جایزه‌ی اسکار، خرس طلایی افتخاری برلیناله را برای یک عمر دستاورد هنری خود دریافت می‌کند. سوینتن در دوره‌های مختلف برلیناله، در ۲۶ فیلم انتخابی در برنامه‌‌های جشنواره حضور داشته است.
نگاهی به فهرست و مضمون برخی از آثار منتخب در رقابت رسمی هفتاد و پنجمین جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم برلین بیندازیم:
«آری» (Ari)
کارگردان: لئونور سرا‌ی
فرانسه، بلژیک | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی
«آری» داستان معلم جوانی را به تصویر می‌کشد که با پدرش در یک آپارتمان زندگی می‌کند. وقتی آری از شغلش استعفا می‌دهد، پدر او را از خانه بیرون می‌اندازد. آری تنها و بی‌خانمان، به سراغ دوستان قدیمی‌اش می‌رود و در این راه به نوعی خودشناسی می‌رسد.
«ماه آبی» (Blue Moon)
کارگردان: ریچارد لینکلیتر
آمریکا، ایرلند | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی
«ماه آبی» با بازی ایتن هاک و مارگارت کوالی درباره‌ی رابطه‌ی دو آهنگساز مشهور آمریکایی، ریچارد راجرز و لورنس هارت است. هنگامی که آهنگساز ریچارد راجرز، شریک سابق لورنس هارت، در ماه مارس ۱۹۴۳ با اجرای نخستین موزیکال خود به نام «اوکلاهما!» موفقیتی چشمگیر را جشن می‌گیرد، لورنس هارت، دچار بحرانی عمیق در زندگی خود می‌شود.
«خانه‌ی امن» (La cache)
کارگردان: لیونل بایر
سوئیس، لوکزامبورگ، فرانسه | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی
«خانه‌ی امن»، به داستان زندگی یک خانواده نامتعارف در پس‌زمینه‌ی اعتراضات سال ۱۹۶۸ در پاریس می‌پردازد: در حالی که پدر و مادر متعهد برای کسب آزادی در حال تظاهرات در خیابان‌های پاریس هستند، پسر نُه‌ساله‌شان باید نزد پدربزرگ، مادربزرگ و دایی‌هایش بماند و نظم روزانه‌ی آن‌ها را رعایت کند. با ورود یک مهمان سرشناس به خانه، این نظم ولی تغییر می‌کند.
«رویاها(Dreams) »
کارگردان: میشل فرانکو
مکزیک | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی
«رویاها» به سرنوشت یک رقصنده‌ی باله‌ی مکزیکی می‌پردازد که به امید حمایت معشوقه‌‌ی خود، از مرز می‌گذرد تا در سانفرانسیسکو رویاهایش را به واقعیت بدل کند. اما جاه‌طلبی و عشق با واقعیت در تضاد قرار می‌گیرند.
«رویاها (عشق و جنسیت)» (Drømmer)
کارگردان: داگ یوهان هاوگرود
نروژ | ۲۰۲۴
نخستین نمایش بین‌المللی
در داستان‌های اسلو؛ رویاها (عشق و جنسیت)، هاوگرود شور و شوق عشق اول را دستمایه قرار داده است و تجربیات متفاوت سه نسل را در مورد عشق، آزادی و استقلال بررسی می‌کند: یوهانه، جوان‌ترین نماینده‌ی این نسل‌ها، برای اولین بار عاشق معلم زن خود می‌شود. او احساسات شدیدش را در دفتری یادداشت می‌کند تا فراموش‌اشان نکند. وقتی مادر و مادربزرگ او این نوشته‌ها را می‌خوانند، ابتدا یکه می‌خورند، اما به زودی متوجه جلوه‌های ادبی آن‌ها می‌شوند. این سه زن در حالی که درباره‌ی انتشار خاطرات یوهانه بحث می‌کنند، با دیدگاه‌های متفاوت خود در مورد عشق و جنسیت روبه‌رو می‌شوند.
«طبیعت به تو چه گفت؟» (Geu jayeoni nege mworago hani)
کارگردان: هونگ سانگ‌سو
کره جنوبی | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی
«طبیعت به تو چه گفت؟» به رویارویی انسان با طبیعت می‌پردازد: یک شاعر جوان با دوست‌دخترش به دیدن پدر و مادر خود به مزرعه‌ی وسیع آن‌ها می‌رود و در حالی که همگی روز طولانی را به صحبت کردن، غذا خوردن و نوشیدن می‌گذرانند، با جلوه‌های پنهان طبیعت نیز آشنا می‌شوند.
«شیر داغ» (Hot Milk)
کارگردان: ربکا لنکیویچ
بریتانیا | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی | فیلم اول
«شیر داغ» رابطه‌ی پر تنش یک مادر (رُز) و دختر بیمارش (سوفیا) را به تصویر می‌کشد که با سفری به شهری ساحلی در اسپانیا برای ملاقات با یک «شفا‌دهنده‌ی مرموز» آغاز می‌شود. هنگامی که سوفیا، وارد رابطه‌ای عاطفی با مردی بیگانه می‌شود، میان مادر و دختر تنش‌هایی به وجود می‌آید.
«اگر پا داشتم، لگدت می‌زدم (If I Had Legs I’d Kick You)»
کارگردان: مری برونشتاین
آمریکا | ۲۰۲۴
نخستین نمایش بین‌المللی
«اگر پا داشتم، لگدت می‌زدم» داستان زندگی لیندا را که از کنترل خارج شده است، زیر ذره‌بین قرار می‌دهد؛ لیندا باید با مشکلات متعددی روبرو شود، از جمله با بیماری ناشناخته‌ی فرزندش، غیبت همسرش، ناپدید شدن دوستش و افزایش تنش‌ها در رابطه‌اش با درمانگر خود.
«کنتیننتال ۲۵» (Kontinental ’25)
کارگردان: رادو یود
رومانی | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی
اورشلیا، مأمور اجرای احکام دادگاه در مورد تخلیه‌ی املاک موجرها در کلوژ، پایتخت ترانسیلوانیا است. زمانی که روزی مجبور می‌شود یک فرد بی‌خانمان را از زیرزمین خانه‌ای بیرون بیندازد، دچار بحران اخلاقی می‌شود و تلاش می‌کند با پیامدهای تراژیک این اقدام تا حد امکان کنار بیاید.
«پیام» (El mensaje)
کارگردان: ایوان فون
آرژانتین، اسپانیا | ۲۰۲۵
نخستین نمایش جهانی
در یکی از استان‌های آرژانتین، استعداد کودکی برای ارتباط با نیروهای فراطبیعی باعث می‌شود که سرپرست‌های فرصت‌طلب او به این فکر بیفتند که با عرضه‌ی مشاوره به‌عنوان «واسطه‌ی حیوانات»، هزینه زندگی خود را تأمین کنند.
در بخش مسابقه هم‌چنین فیلم‌های «نوزاد مادر» (Mother’s Baby)به کارگردانی یوهانا مودر، «تلالوی الماس مرده» ساخته هلن کات و برونو فورزانی، «سرزمین را زیستن» (Sheng xi zhi di)کارگردان هو منگ، «برچسب زمان» (Strichka chasu)، به کارگردانی کاترینا گورنوستای، «برج یخ» (La Tour de Glace)، ساخته لوسیله هادژیهالیلوویچ، «دنباله‌ی آبی» (O último azul)، کارگردان: گابریل ماسکارو، «آن‌چه ماریله می‌داند» (Was Marielle weiß) به کارگردانی فردریک هامبلیک، «دختران روی سیم» (Xiang fei de nv hai)ساخته ویویان کو و «یونان» (Yunan) از امیر فاخرالدین به نمایش در می‌آیند.
جشنواره‌ی جهانی فیلم برلین که در سال ۱۹۵۱ به عنوان "ویترین دنیای آزاد" آغاز به کار کرد، در کنار کن و ونیز یکی از سه جشنواره‌ی مهم فیلم در جهان به شمار می‌رود. نزدیک به نیم میلیون سینمارو در دوره‌ی پیشین این جشنواره‌ی مخاطب‌محور، شرکت کردند.
