پیش از متن: سخن سعدی است در باب ِ هفتم بوستان (در عالمِ تربیت) که در کلیات سعدی چاپ ۱۳۳۳ تهران -نشر محمد علی علمی در صفحه ی ۳۶۵ آمده که ؛
زنِ خوب ِ فرمانبر پارسا / کند مرد درویش را پادشا ...
درِ خرمی بر سرایی ببند / که بانگ زن از وی بر آید بلند
چو زن راه بازار گیرد بِزَن/ وگرنه تو در خانه بنشین چو زن...
زِ بیگانگان چشم زن کور باد/ چو بیرون شد از خانه در گور باد...
یکی گفت کس را زن ِ بد مباد/ دگر گفت خود در جهان زن مباد..
که البتّه خواننده فرهیخته خود دریافته است که اینها چند بیتی از آن قطعه طولانی است. این سخن مربوط است به قرن ِ سیزدهم میلادی ،تقریبن ۸۲۰ سال ِ پیش از این.
و امّا بعد ، روز یکشنبه ۲۲ ژانویه ی سالِ ۲۰۲۳ جایی در آمریکا گفتگویی در یک جمع: من نمیدونم شما چَن وقته ایران نبودین ، امّا من دائم دارم میرم و میآم، همین اوّلِِ این شلوغیا برگشتم ، باید برین به چشم خودتون ببین و به گوش ِ خودتون بشنوین تا شاخ در بیارین. زنا و دخترا اِنقدر وقیح و پر رو شدن که کتِ هرچی مردهِ از پشت بستن، آقا یک فُشایی میدن که سرت سوت میکشه ، بالای چِشِت ابرو بگی کتک کاری و چاقو کشی میکنن ، اونوَخ شما از حقوق زن و ، زن ،زندگی ...
******************************************************
آنچه نیاز به توضیح ندارد اینکه سعدی موافق تربیت و فرهنگ غالب و مسلّط ِ زمان خویش برداشتهایش را بیان میکرده و چندان عجیب نباید به نظر برسد ، چرا که اوضاع روزگار وی چنان بوده ، ولی این دلیلی نخواهد بود تا سخنی چنین را بر تابیده و به دیده ی اغماض بنگریم . که البّته سخنانی این چنین نه تنها مورد نقد و تقبیح قرار نگرفته بلکه برای سالیان دراز در مدارس سرزمین ما تدریس هم میشده و دانش آموزان نا چار از بَر کردن آن نیز می بوده اند! یعنی من ِ نویسنده ی این متن خود این شعر را -گویا در کلاس سوّم دبستان - آموخته و از بَر در مقابل تخته ی سیاه در حضور آموزگار قِرقِره کرده ام و شاید نمره ی خوبی هم گرفته بوده باشم.
در برخورد ِ با چنین تفّکراتی است که میشود دریافت اگر بر ملّتی زمان بگذرد و باور ها از زمان متاثّر نشده و نتوانند با گذر آن همسفر شوند ، رُشد اتفّاق افتاده ولی توسعه یی در کار نبوده. آنان که هنوز گرفتار چنین ذهنیات پس مانده هستند به محض اینکه مورد نقد و انتقاد قرار بگیرند متوّسل به انواع مغالطات ِ منطقی شده و در صدر تمامِ استدلال هاشان عبارتِ کلیشه یی " زن ِغربی کالا ست ، انسان نیست" یا اینکه " در سرزمینهای غربی از زن به عنوان کالایی برای تشویق مصرف استفاده میشود" !
باور مندان به تفکراتِ منحطّی از این قبیل همواره در تمامی جوامع و ملل مختلف بوده اند و هنوزهم میباشند . برای چنین مردمی تاریخ ، امری است مذکّر و صد در صد مردانه و اساسا آفرینش خود پدیده یی است مردانه و تمامی ریزه کاری های آفرینش را بر اساس الگوی سینه های ستبر و بازوانی با عضلات ِ در هم پیچیده و پیکر هایی چون تجسّم پهلوانان افسانه یی تصویر و تصوّر میکنند. شمشیر زنی و کمانکشی و جنگاوری و فتح و ظفر منحصر است به مرد و همواره این مرد بوده است که خوب و بد را تعریف و تعیین کرده . خدایانِ ادیان الهی تمامی مذّکرند و از ایشان در زبانهای مختلف با ضمایر مذکّر یاد میشود. در طول تاریخ این مردان بوده اند که برای زنان و چگونگی زندگی زنان قانون نوشته اند و تا گذشته یی نه چندان دور قوانین راجع به احوالات زن خیلی خلاصه و مشخص بود، جای زن در خانه و مراقبت از شئون خانواده است و تامین اسایش همسر و اگر فرصتی ماند فرزندانش. این سخنِ گزاف و اغراق آمیزی نیست و وضع در همه جا از اینگونه بوده ، و در کشور ما بدتر!
خیلی قدیم نیست روزگاری که اکثریت قریب به اتفّاق ِ جامعه ی مرد سالار ایران سواد آموزی زن را ممنوع میدانست. در این امر آخوند و ملّا و مکّلا و حتّی مادران هم رای بودند. در همان حال و در همان وضعیت فرهنگی نیز دائم از فرهنگ غنی ایرانی دادِ سخن میداده اند ، حال آنکه نیمی از افراد انسانی جامعه محکوم به حبس ابد بوده اند.
تفّکر حاکم بر روابط اجتماعی و حضور انسانها در جامعه ی فقاهتی امروز نیز با روزگاران گذشته فرقی ندارد و به نوعی تقسیم بندی فاعلِ فعّال و مفعول فعل پذیر در عمل مُجراست. بخش اخیر،یعنی زن، با چیزها و اشیاء هیچ فرقی ندارد ، درست است که موجودی انسانی است امّا چون زیر ِ تعریف قابل ِ قبولِ روشها و باورهای "مردمَندانه" قرار نمیگیرد مثل "چیزها و اشیاء" رده بندی شده و در همان حدود ارزیابی میگردد. با دقّت در آنچه پیش از متن آمد بخوبی قابل مشاهده و محسوس است که ذِهن اجتماعی با توّجه به نمونه های فراوان هنوز در گیر " زنِ خوبِ فرمانبرِ پارسا" ست و گذر زمان سبب رشد آن ذهن شده ولی در توسعه ی آن هیچ موّفقیتی حاصل نیامده.
اینک در همین مقطع است که آتش ِ خفته در زیر خاکستر نرم نرمَک دارد شعله ور میشود. من باور ندارم شعله ور شده ، امّا گدازه های رها شده از قلّه ی آتشفشان ،خبر از فعّال شدن آن می دهد ، نشانه های جابجایی عملی معانی ِ فاعل و فعل پذیر ، انسانِ فعّال و جسم مفعول -زن- به خوبی در 5 ماه گذشته قابل ملاحظه ی نه تنها داخل ایران بلکه در سطح جهان است . این حرکت در کشور ما حرکتی است کاملن نوین و هیچ قابل قیاس با حرکاتی از قبیل تابو شکنی فردی و برهه یی معمول و گذشته ندارد. نمیتوان گفت آن حرکات و آن قدمهای شجاعانه هریک در نوع خود منحصر به فرد و تاثیر گذار نبوده ، ولی مسلّم است که فردی بوده و فردی نگاه داشته شده و حتّی برای اینکه به جمعیت سرایت نکرده و تبدیل به خیزشی جمعی نشده باشد ، "فردیت" و منحصر بودنش به شخص بخصوص را تکریم ، تحسین و تشویق کرده و ارج می نهاده اند . امروز امّا اینگونه نیست. نیروی انسانی به حرکت در آمده هرگز در کشور ما تا این حد زنانه و توفنده نبوده. اینک زنان ایران با حفظ ویژه گیهای خاص "جنسِ زن" بعنوان انسان در همه ی عرصه های اجتماعی سهم خود را از تمامی حقوق ِ موجود در جامعه یی آزاد ،با مردان برابر میخواهند و این بهترین روش است برای رسیدن به جنبه های دیگر آزادی های برابرِ فردی در یک جامعه.
ظاهر امر این است که در جنبش فعلی زنان وسیله نبوده اند و توسط حزب ، انجمن، گروه یا دسته بندی سیاسی خاصی در عرصه حضور پیدا نکرده اند ، این بهترین نمایش فاعل بودن است و نه آلت ِ فعل بودن . میشود گفت این حرکت بدون زیر بنای تشکیلاتی و تنظیمات لازمه آن راه به جایی نخواهد برد! شاید، امّا از ارزش بنیادی آن به هیچ وجه نمی کاهد و نخواهد کاست و میتوان باور داشت از این پس هر حرکتی در جامعه ی ایران حتّی انقلاب بدون حضور و پشتیبانی این نیروی برخاسته ، معنا پیدا نخواهد کرد. حتّی به لحاظ طبیعی زنان در هر امری پیگیر تر از مردانند .
حالا دیگر این حرکت در هر مسیر که باشد ناچار از رعایت دقیق تجربیات حاصل از حرکات و احساسات و عواطف و فعالیت های زنان در زمینه های گوناگون بوده و می باید دخالت فعّال و مستقیم آنان را در هر تصمیم گیری بپذیرد. سخن کوتاه اینکه بر خلاف گفته ی سعدی و باور پاره یی مردم پس مانده ذهن ، فرمانبری به هیچ وجه نشان پارسایی زن نیست و پارسا ترین زن آن است که فرمانده خوبی باشد. زن ِ خوب ِ فرمانبر ، شئی است ، چیز است، مصرف شدنی است. زن ِ حاضر در همه ی عرصه های اجتماعی با نیرو و قدرت ِ اداره کردن و تدبیر اندیشی روشنی بخش افقهای ایران فردا ست.
************************************************************
شنبه ۲۵ فوریه ۲۰۲۳
