آغاز و فرجام اولین انتخابات ریاست جمهوری در ایران(۱۰)

رئيس جمهور و انتخابات مجلس شورای ملی ۳ – ۱

در فردای اولین انتخابات ریاست جمهوری در ایران، چون مشخص شد که آقای بنی صدر برنده اولین انتخابات ریاست جمهوری است، به همین مناسبت محمود هجرت خبرنگار روزنامه کیهان یک گفت و گوی اختصاصی با ایشان ترتيب داد. آقای بنی صدر در این مصاحبه گفت:«...انتخابات بعدی [مجلس شورای ملی] هم در پیش است باید مردم به ما اطمینان داشته باشند...اما رادیو و تلویزیون ...باید تصفیه شود زیرا کارشان در آنجا این است که به جای بیان حقیقت تخریب کنند... مردم نشان دادند که دیگر نمی خواهند تسلیم این بازی ها؛ روش های تخریبی و اخلاق فاشیستی شوند....روزنامه خود شما را مثلاً میتوان اُم الفساد لقب داد و با روزنامه جمهوری اسلامی و صبح آزادگان این سه روزنامه مثلث فساد بودند در جعل و تزویر....جامعه انقلابی اینها را با رای دیروز خود نفی کرد، و گفت دیگر نمی خواهد تسلیم این بازی ها بشود، روش های تخریبی و اخلاق فاشیستی و این مردم را مثل گوسفند تلقی می کنند که بله همین طوری مردم باز هم دنبال این و آن می روند...طرح ضربتی من همان انتخابات مجلس است که بر طبق قانون اساسی باید بلا فاصله ترتیب بر پایی مجلس شورای ملی را داد...[1] و در ادامه حجت السلام اکبر هاشمی رفسنجانی سر پرست وزارت کشور(وزیر کشور) در گفتگویی اختصاصی با سرویس سیاسی کیهان گفت:«...طی این هفته لایحه برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی در شورای انقلاب تدوین و انشاء الله اسفند ماه این انتخابات بر گزار می شود.[2]

به دنبال آن صادق قطب زاده وزیر امور خارجه و عضو شورای انقلاب…در تماسی با روزنامه اطلاعات اعلام کرد:«...شورای انقلاب، دکتر بنی صدر را با 9 رای به ریاست شورا بر گزید...[3]

دو هفته بعد هم آیت الله خمینی از بیمارستان قلب تهران طی حکمی آقای بنی صدر، را به سمت فرماندهی کل نیروهای مسلح، منصوب کرد...[4]

در این شرایط قانون انتخابات مجلس شورای ملی که در 61 ماده و 13 تبصره به تصویب شورای انقلاب اسلامی ایران رسیده بود، منتشر شد. و ماده چهارم این قانون:« انتخابات بطور مستقیم و عمومی است و انتخاب نمایندگان با رای مخفی و اکثریت مطلق خواهد بود...و ماده هفتم:« نمایندگان مجلس شورای ملی با اکثریت مطلق آراء ( نصف بعلاوه یک کل آراء ماخوذه هر حوزه انتخابیه) انتخاب می شوند و در صورتی که در دور اول برای یک یا چند نفر از نمایندگان اکثریت مطلق حاصل نگردید انتخاب دو مرحله ای خواهد شد، بدین معنی که از بین کاندیداهایی که اکثریت مطلق آراء را در دور اول به دست نیاوردنده اند فقط به تعداد دو برابر نمایندگان باقی مانده مورد نیاز در انتخابات دور دوم شرکت نموده و اگر تعداد باقی مانده نامزدهای انتخاباتی در دور اول از دو برابر تعداد نماینده های مورد نیاز در دور دوم بیشتر باشد تعداد مورد نیاز از میان کاندیداهایی که در دور اول دارای آراء بیشتری بوده اند انتخاب می کردند و در این مرحله نماینده یا نمایندگان مورد نظر از بین آنها با اکثریت نسبی انتخاب می شوند. و اگر تعداد نامزدهای باقی مانده کمتر از دو برابر تعداد مورد نیاز باشد همه نامزدهای باقی مانده در دور دوم شرکت می کنند و نامزد جدیدی نمی توان اضافه نمود... و ماده نهم: انتخاب شوندگان باید دارای شرایط زیر باشند: 1 – تابعیت ایران. 2 – حداقل سن 25 سال و حداکثر 75 سال تمام. 3 – عدم اشتهار به فساد و نادرستی. 4 – اعتقاد به نظام جمهوری اسلامی. 5 – ابراز وفاداری به قانون اساسی. 6 – سواد خواندن و نوشن به حد کافی. و ...[5] در این حال مواد فوق به خصوص اکثریت مطلق آراء، و دو مرحله ای انتخاب، اعتقاد به نظام جمهوری اسلامی و ابراز وفاداری به قانون اساسی و... سؤالاتی و اعتراضاتی برای شخصیت ها و اپوزیسیون به وجود آورد و آنان نارضایتی و بد گمانی خود را به وسیله نامه سرگشاده، تلگراف و... به آقای بنی صدر، رئیس جمهور، [ریاست شورای انقلاب و فرمانده کل قوا]، شورای انقلاب، و مردم ایران، ابراز کردند که در فصل اول به نمونه هایی و گزیده هایی از آن ایراد ها و اعتراضات شخصیت های مذهبی، ملی، مترقی و مذهبی اشاره می شود:

علی اصغر حاج سید جوادی و لاهیجی[عبدالکریم] نامه ای سر گشاده به رئیس جمهور، نوشتند و در فرازهایی از آن چنین بیان داشتند«...در لایحه انتخابات مجلس شورای ملی مصوب شورای انقلاب، با الهام از قانون فرانسه که یکی از خودکامه ترین قوانین انتخاباتی و محصول حکومت ژنرال دوگل برای انزوای سیاسی گروههای ترقیخواه است، تمهیداتی بکار گرفته شده که انتخابات در اختیار متولیان حکومت باشد و در حد امکان مانع گرینش نمایندگان گروههای انقلابی و ترقیخواه که از قدرت بر کنار هستند بشوند از جمله: اولاً در قانون اساسی تنها در موردی که به لزوم حصول اکثریت مطلق اشارت رفته است در انتخابات ریاست جمهوری است. مفهوم مخالف این حکم جواز اکثریت نسبی در دیگر انتخابات است. تحمیل اکثریت مطلق به انتخابات مجلس شورایملی موجب نقض قانون اساسی و تحدید حقوق نامزدهای اقلیت خواهد شد. ثانیاً – هر چند که فرمانداران و استانداران از نامزدی انتخابات در حوزه انتخابی خود محروم شده اند ولی متصدیان دیگر انتخابات از قبیل وزیر و معاونین وزارت کشور که مجری و مسؤل مستقیم انتخابات در سطح کشورند می توانند نامزد بشوند و توالی فاسد چنین امتیازات استثنایی را خود بهتر می دانید. ثالثاً – در لایحه نامزدهای انتخابات از تبلیغ رادیو و تلویزیونی محروم و ممنوع شده اند در حالی که در لوایح انتخابات مجلس خبرگان و ریاست جمهوری چنین منعی پیش بینی نشده بود و علت و مجوز این حرمان بر ما معلوم نیست؟ آیا مردم حق ندارند که با آگاهی از بر نامه های نامزدهای انتخابات و با شناخت نسبی نمایندگان خود را بر گزینند؟ در کشوری که توده های عظیم مردم قادر به خواندن و نوشتن نیستند و تیراژ روزنامه ها از یک در صد جمعیت ما تجاوز نمی کند این آگاهی و شناخت باید به چه وسیله ای غیر از رادیو و تلویزیون تامین گردد؟ رابعاً – در شرایطی که نامزدهای انتخابات حق استفاده از رادیو و تلویزیون را ندارند، اعضای شورای انقلاب، وزراء و سایر متصدیان حکومت می توانند با حفظ سمت کاندیدا شوند و به اقتضای مسؤلیتی که در حکومت دارند از وسایل ارتباط جمعی دولتی استفاده ببرند. آقایان ائمه جماعتی هم که کاندیدا می شوند ( نظیر امام جمعه تهران) از چنین امتیازات و حقوق ویژه ای برخوردار هستند. ما اعتقاد داریم که با این تمهیدات و مقدمات انتخابات مجلس شورای ملی در جوی سالم و آزاد برگزار نخواهد شد و ملت ایران نخواهد توانست نمایندگان حقیقی خود را به قوه مقننه گسیل دارد و جنابعالی به حکم ریاست قوه مجریه باید به مسؤلیت ملی و شرعی و قانونی خود در جهت تامین آرادی و صحت و سلامت انتخابات عمل کنید والا در پیشگاه ملت و تاریخ ایران مسؤل و ماخوذ خواهید بود. با تقدیم احترام دکتر علی اصغر حاج سید جوادی – دکتر عبدالکریم لاهیجی[6] در ادامه دکتر علی اصغر حاج سید جوادی و دکتر عبدالکریم لاهیجی نامه ای به رئیس جمهوری نوشتند و از وی خواستند مذاکرات آخرین جلسه شورای انقلاب را که در آن طرح دو مرحله ای شدن انتخابات ابقا شده، منتشر شود. نامه به شرح زیر است:« جناب آقای ابوالحسن بنی صدر، رئیس جمهور و رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران. در شرایطی که کلیه احزاب و گروههای سیاسی و اجتماعی – به غیر از حزب جمهوری اسلامی - و اکثر شخصیت ها و صاحب نظران، لزوم حصول اکثریت مطلق آراء در دور اول انتخابات مجلس شورای ملی را مغایر قانون اساسی و محدود کننده اصل حاکمیت ملی دانسته اند، بنا به خبر صدای جمهوری اسلامی ایران، شورای انقلاب، در جلسه مورخ 9/12/58 خود تصمیم گرفته است که انتخابات، به همین نحو، برگزار شود. با توجه به اینکه نیمی از اعضای شورای انقلاب، قبلاً از طریق وسایل ارتباط جمعی، یا در سخنرانی ها و تماس های خصوصی، مخالفت خود را با این طرح اعلام کرده بودند، تصویب آن بعید به نظر می رسید و از آنجا که این تصمیم شورای انقلاب که در موضع قوه قانوگذاری اتخاذ شده، تصمیمی تاریخی و سرنوشت ساز است و ملت ایران حق دارد که در جریان تصویب آن قرار گیرد و پس از گذشت یکسال و اندی از آغاز کار شورای انقلاب، بداند که در آنجا، چه می گذرد، از جنابعالی بعنوان رئیس شورای انقلاب، می خواهیم که صورت مذاکرات این جلسه شورای انقلاب را از طریق وسایل ارتباط جمعی در معرض آگاهی مردم قرار دهید. با تقدیم احترامات – علی اصغر حاج سید جوادی – عبدالکریم لاهیجی 10/12/1358 [7]

ده تن از شخصیت های مملکتی[مذهبی] نیز طی اطلاعیه ای ضمن مخالفت با شرط "اکثریت مطلق آراء" در انتخابات مجلس شورای نظریات خود را در باره نارسایی های انتخابات به شرح زیر اعلام کردند: بنام خدا. از آنجا که انتخابات مجلس شورای ملی و بخصوص نخستین دوره آن در موفقیت یا شکست تجربه جمهوری اسلامی نقشی بنیادی دارد با تاسف بسیار از بی توجهی شرط "اکثریت مطلق آراء" برای مسؤلین امر در مورد تحمیل نمایندگان مجلس شورای ملی که بدعتی زیانبخش در جهت نقض قانون اساسی است، ناچاریم موارد زیر را باطلاع ملت شریف ایران برسانیم. الف: شرط اکثریت مطلق اصولا در عرف انتخابات و رای گیری یک وضع استثنایی است که در هر کجا لازم باشد باید تصریح شود، به همین دلیل در مورد انتخابات رئیس جمهوری اصل 117 قانون اساسی می گوید:«مجلس شورای ملی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رای مخفی انتخاب می شوند تشکیل می گردد، اگر شرط اکثریت مطلق در اینجا نیز مورد قبول قانونگزار بود باید حتما در اصل 62 آن را قید می کرد و قید نکردن این شرط بمعنای مخالفت قانون گزار با آن است. ماده 4 قانون انتخابات مصوب شورای انقلاب می گوید "انتخابات به طور مستقیم و عمومی است و انتخابات نمایندگان با رای مخفی و اکثریت مطلق خواهد بود، این به معنی تغییر اصول قانون اساسی و زیر پا گذاشتن آن است. ب: اساسا هدف از تشکیل مجلس شورا با دویست و هفتاد نماینده، این است که عامه مردم به طور غیر مستقیم در امر قانونگزاری سهیم باشند نه اینکه 51 در صد مردم همه کرسی ها را قبضه کنند و 49 در صد دیگر حق فرستادن حتی یک نماینده را هم نداشته باشند. این شرط (اکثریت مطلق) نه یک اصل اسلامی بلکه میراث دیکتاتوری ژنرال دوگل است. مطابق اصل سوم قانون اساسی دولت جمهوری اسلامی موظف است که "همه امکانات خود را برای محو هر گونه استبداد و خودکامگی انحصارطلبی" و "مشارکت عامه مردم در (دقت کنید عامه مردم) در تعیین سرنوشت سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی خویش" بکار برد کیست که نداند، طرح شرایط اکثریت مطلق آراء که عموما منجر به دو مرحله ای شدن انتخابات می شود، برای ایجاد یک اختلاف مصنوعی و تحمیلی در جهت خارج کردن تعدادی از نامزدهاست که در دور اول، اکثریت نسبی آراء را بدست آورده اند؟ آیا اگر راههای قانونی برای مشارکت در سرنوشت سیاسی کشور را بر روی گروههای مختلف ببندید، آنها را به استفاده از راههای غیر قانونی تشویق نکرده اید؟ و در این صورت آیا پاسخگوی ناآرامی های آینده خواهید بود؟ ج: در حالیکه همه تاکید در جهت تسریع در همه پرسی تغییر رژیم و انتخابات مجلس خبرگان و تصویب قانون اساسی و انتخابات رئیس جمهوری به عمل آمده است، معلوم نیست چرا انتخابات مجلس شورا که شروع جدی کار رئیس جمهور و پایان گرفتن کار شورای انقلاب به آن بستگی دارد. باید با دو مرحله ای شدن به تاخیر بیفتد. به هر حال با سپردن این سند مکتوب به سینه تاریخ برای داوری در آینده نزدیک، از شخص رئیس جمهور و مسؤلانی که دارای حُسن نیت هستند، مصرا می خواهیم که نسبت به موارد زیر توجه فوری مبذول دارند: 1- شرط اکثریت مطلق آراء و دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس شورا که نقص قانون اساسی و بدعتی زیان بخش و موجب دلسردی رای دهندگان و صرف بیهوده هزینه و نیروی انسانی است فورا لغو شود. 2- برای نامزدهای مجلس شورا اگر حاضر به کار در چهارچوب قانون اساسی باشند هیچگونه محدودیتی از این نظر به قانون اساسی رای داده یا نداده نباید اعمال شوند و مقامات مملکتی باید از کار افراد و گروه های فشار که بخواهند مانع فعالیتهای سیاسی و انتخاباتی گروه های مختلف شوند به شدت جلوگیری کنند. 3- با استفاده از امکانات دولتی از قبیل رادیو – تلویزیون و نیز در راهپیمایی ها و مراسم نماز جمعه نباید له یا علیه کاندیداها تبلیغ شود و متخلفین باید مورد باز خواست قرار گیرند. 4- برای اینکه جای تردید و اعتراضی در نتیجه انتخابات باقی نماند، دست اندرکاران و برگزارکنندگان انتخابات در سراسر کشور در صورتی که نامزد نمایندگی باشند، باید قبل از انتخابات از سمت خود استعفا دهند. رضا اصفهانی – دکتر حبیب الله پیمان – علی تهرانی – دکتر حسن توانائیان فرد – محمد مهدی جعفری – دکتر کاظم سامی – محمد تقی شریعتی– دکتر محمد مجتهد شبستری – دکتر محمد ملکی – دکتر مهدی ممکن[8]

دکتر محمد ملکی در مورد ابقای طرح دو مرحله ای انتخابات گفت:« مساله این است که ما با هر جریانی که یک عده از مردم را محروم بکند مخالفیم و فکر می کنیم که به این صورت اقلیت نخواهد توانست که نماینده ای در مجلس داشته باشد. نکته دیگری که باید به آن اشاره شود این است که الان مرتب در رادیو تلویزیون از این طرح دو مرحله ای به طرق مختلف چه با پخش مراسم نماز جمعه و چه مراسم دیگر دفاع می شود در صورتی که تاکنون ندیده ایم یکبار به مخالفت با این طرح در تلویزیون صحبتی بشود.[9]

استاد شیخ علی تهرانی طی تلگرامی به رئیس جمهور مخابره کرد و خواستار افشای مذاکرات جلسه شورای انقلاب که به منظور رسیدگی به طرح دو مرحله ای انتخابات مجلس شورای ملی تشکیل شده بود، گردید...[10] در ادامه استاد شیخ علی تهرانی، در تماس تلفنی با اطلاعات [روزنامه] از آقای بنی صدر رئیس جمهور گله کرد که چرا جواب تلگرام او را نداده است. استاد تهرانی در این تماس گفت: دیشب آقای رضا اصفهانی تلفن کرد و من از وی خواستم تا به آقای بنی صدر تلفن کند و از قول من بگوید که من با همه علاقه ای که به شما داشتم و برادری که با شما دارم، توقع نداشتم که جواب تلگرام مرا ندهید. به آقای بنی صدر بگوئید: شما که رئیس جمهور این ملت هستید و اکثریت قاطعی به شما رای داده، باید هر چه دارید به این اکثریت ارائه بدهید. شما باید نظریه تان را به اکثریت ارائه بدهید و همچنین جواب تلگرام من را به اکثریت بدهید. استاد تهرانی افزود: من خواسته ام و این را گفته ام که شورای انقلاب به منزله مجلس شورا است و در قانون اساسی هست که مجلس باید جلساتش علنی باشد. یکسال یا بیش از یکسال است که جلسات مخفی تشکیل می دهد و ملت ایران حالا می خواهد چون موقعیت حساس است و این مربوط به سرنوشت شان و مربوط به آینده شان است، می خواهد که آن صورت جلسه ای که در مرتبه دوم هم که چند روز پیش تشکیل شده، آن را از رادیو و تلویزیون و وسایل ارتباط جمعی به مردم اعلام کنند. من گفتم به آقای رضا اصفهانی که به آقای بنی صدر تلفن کند و از قول من بگوئید که "علی" گفت: که جواب تلگرام چه شد؟ [11] به دنبال آن آقای بنی صدر، رئیس جمهور طی تلگرافی به استاد علی تهرانی زد که متن آن از این قرار بود: بسمه تعالی. برادر عزیزم در روزنامه خواندم که تلگراف فرموده اید و من جواب نداده ام قطع بفرمائید که اگر تلگراف به دست اینجانب می رسید، جواب می دادم. بهر حال اینجانب دوستی و صمیمیت شما را با خود می دانم و به سلامت روح و حُسن عقیده شما باور پیدا کردم. در باره دو مرحله ای کردن انتخابات به نظر اینجانب بهتر بود یک درجه ای باشد و در هنگام طرح مساله بیشتر از حد حرف زدم در عمل هم گمان نمی کنم حاصلی به بار آورد زیرا تعداد کمی نصف به علاوه یک رای خواهند آورد و ناگزیر انتخابات را دو باره باید انجام داد. بنظر اینجانب کار عمده مراقبت در حُسن جریان انتخابات است تا اولین مجلس جمهوری اسلامی پاک و و بی غش ترین انتخابات باشد و نمایندگان معرف واقعی رای دهندگان باشند. در پایان باید هر چه می توانید انشاء الله سعی و مراقبت بفرمائید. ایام عمر دراز و کامرانی به تمام باد. انشاء الله – ابوالحسن بنی صدر.[12] استاد شیخ علی تهرانی در رابطه با تلگراف فوق اظهار داشت: در نهایت متاسفم که دستگاه ریاست جمهوری به این حد ناتوان است که تلگرافی من در یک هفته پیش با قید فوری جهت ایشان مخابره کرده ام، هنوز به رویت رئیس جمهور نرسیده و ظاهرا ایشان اطلاعی هم از مضمونش پیدا نکرده اند. زیرا تلگراف فوق (تلگراف دکتر بنی صدر) جواب تلگراف من نیست. به خاطر اینکه من از ایشان خواسته بودم که این شورای انقلاب که به منزله مجلس شورا است و باید تمام جلسات آن علنی باشد، این جلسه آخر گفت و گو در باره طرح دو مرحله ای را علنی می کرد. حال که گذشته است، لااقل صورت این یک جلسه را برای ملت ایران که خواستار روشن شدن واقعه هستند، منتشر نمایند. استاد تهرانی همچنین افزود: من از جناب دکتر بنی صدر نخواستم که پیرامون مخالفت با طرح دو مرحله ای انتخابات کوشش نمایند، بلکه فقط خواستم که ایشان به عنوان رئیس شورای انقلاب و نیز رئیس جمهور مملکت، دستور دهند متن صورت جلسه آخرین مذاکره پیرامون تصویب طرح دو مرحله ای را که در شورای انقلاب انجام گرفته است، جهت استحضار ملت ایران در رسانه های گروهی منتشر شود و هنوز هم بر این خواسته ام پا بر جا هستم ...والسلام.[13]

در این حال آقای سید حسین خمینی گفت:« در باره انتخابات 2 مرحله ای، طرح 2 مرحله ای انتخابات بی فایده است.[14] و آیت الله پسندیده نیز گفت: انتخابات یک مرحله را اصلح می دانم.[15]

در فصل دوم دیدگاه های نیروهای اپوزیسیون را در رابطه با قانون انتخابات مجلس بررسی می کنیم:

سازمان مجاهدین خلق ایران:«...ضمن اعتراض و محکوم نمودن قاطع طرح دو مرحله ای کردن انتخابات، "مجلس شورای ملی" که نه منطبق با قانون اساسی و نه متداول در هیچ یک از سیتم های انتخاباتی جهان است [غیر از کشورهائی که سیستم انتخاباتی منطقه ای دارند)، نظر شخص ریاست جمهور "آقای بنی صدر" و اعضای "شورای انقلاب" را به ضرورت کان لم یکن تلقی نمودن آن جلب می نمائیم. به خصوص توجه می دهیم که انتخابات دو مرحله ای مطابق اصل 117 قانون اساسی فقط برای انتخاب ریاست جمهوری پیش بینی شده و علیهذا دو مرحله ای کردن انتخابات مجلس شورای ملی به هیچ وجه نمی تواند مستند به قانون اساسی تلقی شود. بنا بر این درست نمی دانیم که شورای انقلاب خارج از تصریحات قانون اساسی، شرایط و قیود جدیدی بر یک مساله ی بنیادی نظیر نحوه انتخاب نمایندگان قوه ی مقننه بیفزاید، آنهم قید و بندهائی که عملاً جز هر چه محدودتر نمودن مشارکت نیروهای انقلابی و ترقی خواه در حیات اجتماعی و سیاسی کشورشان مفید فایده ای نیست.[16] جنبش انقلابی مردم مسلمان ایران"جاما" با صدور اطلاعیه ای خطاب به شورای انقلاب، تصمیم شورای انقلاب را در باره تائید دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس شورای ملی به منزله بی اعتنائی شورای انقلاب به در خواست سازمانها و گروهها و احزاب و همچنین شخصیتهای عالیقدر مذهبی و ملی تلقی نموده و شدیداً بدان معترض است و از عموم مردم آزاد اندیش و متعهد و مومن به انقلاب می خواهد اعتراض خود را علیه دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس شورای ملی که سبب پایمال گردیدن حقوق جمع کثیری از مردم آگاه، مسلمان و مترقی خواهد شد، اعلام نمایند.[17]

دکتر پیمان رهبر جنبش مسلمانان مبارز، در پاسخ اطلاعات گفت:« ما به هر حال معتقدیم که این کار اصولی نیست و اگر به حفظ وحدت مردممان در شرایط فعلی معتقد باشیم نباید با دست زدن به این شیوه ها این وحدت را از میان ببریم. اما هنوز هم فرصت هست و انشاء الله مسئولان با تجدیدنظر در طرح دو مرحله ای به خواست مردم رسیدگی خواهند کرد.[18]

جبهه ملی ایران، تاکنون چندین بار در بیانیه ها و در مصاحبه های خود اعلام کرده است که طرح دو مرحله ای کردن انتخابات یک عمل غیر دمکراتیک است. به نظر ما خیلی خوبست که صورت جلسه شورای انقلاب منتشر شود و ملت ایران بدانند که چه کسانی در شورای انقلاب با این عمل مخالف و یا موافق بوده اند و استدلالشان چیست اگر این خواسته عملی شود ملت می تواند براحتی تصمیم خودش را بگیرد. [19]

گروه سیاسی ایران امروز، دکتر سعید فاطمی رهبر گروه سیاسی امروز در باره تصویب طرح دو مرحله ای شدن انتخابات از سوی شورای انقلاب گفت:« دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس در قانون اساسی پیش بینی نشد در حالی که برای انتخاب رئیس جمهور پیش بینی شده است. متاسفانه جریانات نامطلوب و حتی غیر قانونی بر جو سیاسی مملکت حاکم است و نداشتن دولت خود مشکل بزرگی است و مسئولیت های رئیس مملکت را زیادتر می کند، از سوی دیگر عمل شورای انقلاب به جای آنکه در جهت مردم و در خواست رئیس جمهور باشد در جهت خلاف تمایلات ملت ایران و نظرات رئیس جمهور سیر می کند که 11 میلیون نفر به او رای اعتماد داده اند.[20]

حزب ملت ایران، ناصر خواجه نوری سخنگوی مطبوعاتی این حزب گفت:« نظر حزب ملت ایران همان نظر آقای داریوش فروهر رهبر حزب است که چند روز پیش در روزنامه اطلاعات چاپ شده حزب ملت ایران طرح دو مرحله ای کردن انتخابات مجلس شورای ملی را از اول غیر اصولی و خلاف قانون اساسی می دانست و این نظر اکنون که شورای انقلاب برای بار دوم آن را تائید کرده هیچ تغییری نکرده است. حزب ملت ایران معتقد است که طرح دو مرحله ای وسیله و سوء استفاده ارتجاع و انحصار طلبان است.[21]

حزب ایران، سازمان جوانان حزب ایران امروز در اطلاعیه ای دو مرحله ای بودن انتخابات را سبب هرج و مرج و کشتار و نابسامانی های کشور دانست. در قسمتی از این بیانیه آمده است: مدعیان مبارزه با دستگاه جهنمی محمد رضا شاهی در حالی که همه افتخارات انقلاب را به خود تخصیص داده و همه مواضع قدرت را در اشغال و انحصار خود گرفته اند با تکیه بر ارتجاع و خصومت علنی با دست آوردهای انقلاب و آزادی های اساسی ملت، آب در آسیاب امپریالیسم می ریزند و طلایه دار استبداد دیگری هستند.[22]
حزب توده ایران، ضمن اعلام مخالفت با طرح دو مرحله ای انتخابات خاطر نشان ساخت:« ما از تصمیم شورای انقلاب که سیستم دو مرحله ای انتخابات را بار دیگر تایید کرده است متاسف و نگرانیم. تاسف ما در این است(که)شورای انقلاب علیرغم اعتراض همه نیروهای صاحبنظر انقلابی، چنین تصمیمی گرفته و به اجرای آن پافشاری می کند. این بدعت شیوه خوبی برای واکنش در برابر افکار عمومی مردم و نیروهای انقلابی نیست، نگرانی ما در این است که چنین شیوه هایی موجب بدبینی و عدم اعتماد در بین مردم و نیروهای انقلابی می شود که مسلماً به زیان انقلاب است. ما هشدار می دهیم اگر می خواهید انقلاب ما پایه خلقی خود را حفظ کند، اگر می خواهید خلق ما همانطور که با نثار خون خود از دستاوردهای انقلاب دفاع کند و انقلاب به پیش برود خواست افکار عمومی را به همه زمینه ها، از جمله در انتخابات مجلس شورای ملی بر آورده سازید و در همین زمینه لااقل یک خواست مشخص مردم را بر آورده سازید. بگوئید که شورای انقلاب بر اساس چه استدلال و با رای چه کسانی بر سیستم غیر دمکراتیک دو مرحله ای انتخابات مجلس شورای ملی صحه گذارده.[23]

سازمان چریکهای فدائی خلق ایران، دو مرحله ای کردن انتخابات حیله جدیدی برای خنثی کردن اختلافات جناحهای حاکم و حذف کاندیداهای انقلابی[دانست] ... آگاهی توده های مردم در جریان مبارزات ضد امپریالیستی ماههای اخیر به نحو بارزی رشد یافته است. مردم در جریان مبارزات انتخاباتی با شعارها و چهره های متفاوت و متضادی که منافع طبقات و اقشار مختلفی را بیان می کنند، بیش از پیش آشنا شده اند...[24] در این شرایط یک مناظره تلویزیونی موافقان و مخالفان طرح دو مرحله ای شدن انتخابات مجلس شورای ملی رویاروی یکدیگر قرار گرفتند و در جریان یک بحث آزاد نقطه نظر های خود را به افکار عمومی عرضه کردند. در این مناظره، دو چهره سیاسی روز، آیت الله دکتر بهشتی و استاد علی تهرانی به عنوان موافق و مخالف طرح، مسائل لازم را طرح کردند، در کنار دکتر بهشتی دو تن از سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و یک نفر از حزب جمهوری اسلامی قرار داشتند و در جوار استاد علی تهرانی، دو تن از سازمان مجاهدین خلق ایران و یک تن از جاما شرکت داشتند. مخالفان بیشتر بر این باور بودند که این طرح، اقلیت را از گزینش نماینده محروم می کند و چون اصولاً این طرح از برنامه انتخاباتی جمهوری پنجم فرانسه اقتباس شده، مانعی برای شرکت فعال نمایندگان اقلیت های سیاسی در مجلس بشمار می رود و به نادیده گرفتن گرایش های موجود جامعه منجر می شود. موافقان به اکثریت عظیمی که طرفدار آنهاست تکیه می کردند و معتقد بودند نمایندگان مجلس باید با اکثریت مطلق آراء برگزیده شوند تا بتوانند مدافع اصول انقلابی مورد قبول جامعه باشند. بحث که بخوبی اداره می شد پس از دو ساعت و نیم به پایان رسید...[25]

سر انجام روزنامه کیهان، در تحلیلی در رابطه با قانون انتخابات مجلس شورای ملی چنین نوشت:« اکثریت گروه ها، سازمانها و احزاب سیاسی طی نامه ها و تلگرامها و بیانیه هائی که تاکنون صادر کرده اند، نسبت به دو مرحله ای کردن انتخابات حمله و آنرا خلاف قانون اساسی ماده 117 دانسته اند. با توجه به اهمیت تصمیم گیری امشب شورای انقلاب. کیهان در مجموع از آنچه تاکنون اظهار نظر شده است، جمع بندی کرده و آنها را منتشر می کند. مخالفت با دو مرحله ای کردن انتخابات بلافاصله پس از اعلام قوانین مربوط به آن از سوی احزاب و گروههای سیاسی و شخصیتهای سیاسی آغاز شد. آنچه می خوانید: از احزاب و گروههای سیاسی تاکنون جنبش انقلابی مردم مسلمان ایران (جاما)، فداییان اسلام (وفاداران شهید نواب صفوی)، جنبش مسلمانان مبارز، سازمان مجاهدین خلق، حزب اسلامی میهن پرستان، جبهه ملی، حزب توحیدی ایران، ستاد ملی نظارت بر انتخابات آزاد، جمعیت حمایت و مراقبت از انتخابات، گروه انتخاباتی همنام متشکل از استاد محمد تقی شریعتی، مهندس بازرگان، دکتر سحابی و آیت الله ابوالفضل زنجانی است، گروه انتخاباتی زنان متعهد و مسلمان تهران، حزب ملت ایران، روشنگران متعهد اسلامی، انجمن حقوقدانان مسلمان، جمعیت حقوقدانان، جبهه آزادیبخش مستضعفین جهان، حزب انقلابیون اسلامی ایران، انجمنهای دانشجویان مسلمان دانشگاهها و مدارس عالی، جنبش مسلمین مسلمان،گروه مشترک اقلیتهای ارمنی، زرتشتی و کلیمی، حزب توده ایران، سازمان چریکهای فدائی خلق، و تعدادی دیگر از گروههای سیاسی مسلمان و غیر مسلمان. از شخصیتهای سیاسی اجتماعی که تا کنون با این طرح مخالفت کرده اند، عبارتند از: استاد علی تهرانی، استاد محمد تقی شریعتی، داریوش فروهر، صادق قطب زاده،آیت الله علامه نوری، مهندس مهدی بازرگان، دکتر محمد ملکی، علی اصغر حاج سید جوادی، عبدالکریم لاهیجی، رضا اصفهانی، حبیب الله پیمان، دکتر حسن توانایان فرد، سید محمد مهدی جعفری، دکتر کاظم سامی، دکتر محمد مجتهد شبستری، دکتر مهدی ممکن و گروههای دیگر و بخصوص شخص رئیس جمهور و رئیس شورای انقلاب دکتر ابوالحسن بنی صدر. در تائید طرح دو مرحله ای در مقابل ما در کیهان به شهادت آرشیو و پرونده انتخابات تنها یک نامه از آقای محمود کاشانی داشته ایم که موافق طرح دو مرحله ای بوده و همچنین حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی که با آن موافقه.[26]

در جناح مقابل یعنی موافقین اکثریت مطلق و انتخابات دو مرحله ای نیز به میدان آمدند، ابتدا حجت الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی عضو شورای انقلاب و سرپرست سابق وزارت کشور در رابطه با دو مرحله ای شدن انتخابات توضیحاتی داد. متن بیانیه هاشمی رفسنجانی که برای کیهان فرستاده به شرح زیر است:« روزنامه کیهان پنجشنبه 9/12/58 صفحه آخر جمع بندی از آراء و نظرات گروه ها و افراد در باره کیفیت برگزاری انتخابات ارائه داده که یکجانبه و غیر صحیح صورت گرفته، لطفاً برای جبران موضع گیری منفی در مقابل خواست اکثریت و تصمیم شورای انقلاب و هدایت افکار عمومی توضیحات زیر را درج نمائید. 1- روزنامه شما و سایر جراید بجای تعبیر "اکثریت مطلق" اصطلاح "انتخابات دو مرحله ای" را آنقدر نوشتند و تکرار کردند که محتوا و هدف قانونگذار را در سایه این عبارت نارسا و منحرف کننده چیزی غیر از آنچه که هست جلوه دادند. 2- در دو هفته گذشته، افراد و گروه های مخالف را بزرگ و مهم و چشمگیر و نظراتشان را موجه جلوه دادید و بسراغ موافقان نرفتید و اگر خودشان آمدند استقبال نکردید و به حداقل اکتفا نمودید. نمونه: مقاله دکتر محمود کاشانی استاد دانشکده حقوق پس از تحویل به کیهان چند روز از درج آن خودداری می شود و سرانجام پس از اصرارها، تاکیدها بدون اینکه در صفحه اول به آن اشاره ای به آن بشود در پایین صفحه 10 به چاپ می رسد و نویسنده آن بنام م – کاشانی معرفی می شود و در مقابل خودتان سراغ افراد نامدار یا گمنام مخالف می روید و مصاحبه می کنید و در صفحه اول با حروف درشت با عنوان شحصیت های بر جسته سیاسی و علمی متحصن و مجمعشان می کنید. 3- همین جمع بندی خودتان را به عنوان خواننده خالی الذهن بخوانید و ببینید چه کرده اید؟ چند ساعت قبل از تشکیل جلسه به تعبیر خودتان "سرنوشت ساز" شورای انقلاب طوماری از نام گروه ها و افراد مخالف که برای یکایک آنها عنوانی از آیت الله و دکتر و مهندس و استاد – یدک بسته اید تنظیم نموده و لیست را با نام رئیس جمهور ختم کرده اید( هم اسم گروه آمده و هم اسم گرداننده گروه) و سپس اسم "محمود کاشانی" و من به عنوان تنها موافقان طرح اکثریت مطلق می آید. که بر این اساس در شورای انقلاب یک رای، 12 رای پیروز شده نمی دانم چرا مصاحبه تلفنی با آیت الله منتظری که از اکثریت مطلق دفاع کرده اند و اظهار نظر امام جمعه منصوب امام و معتمد مردم و دادستان کل کشور و مهندس معین فر و آقای مهدوی کنی عضو شورای نگهبان و دکتر بهشتی رئیس دیوانعالی کشور و حزب جمهوری اسلامی و سازمان های همفکر و وابسته آن که مخالفان از آنها به عنوان اکثریت بیمناکند. چرا در آرشیو کیهان نیست و از آرشیو بیرون نمی آید و اسم مهندس بازرگان که در شمار موافقان اکثریت مطلق است در لیست مخالفان ارائه می شود. 4- اینهمه حزب و سازمان و انجمن و گروه و آن همه شحصیت و چهره که همگام شده از چه می ترسند، اگر صاحبان این طومار بزرگ نمی توانند در پشت سر خود حد نصاب آراء مردم را برای پیروز کردن نامزدی در دور اول یا دوم خود داشته باشند و از دو سه اسم کوچک هراس دارند چرا باید برخ مردم کشیده شوند؟ و اگر براستی پایگاه مردمی دارند و شما هم که مخلصانه در خدمت تبلیغ آنان قرار دارید بهتر نیست که وقت مردم را اینگونه تلف نکنیم و بگذاریم در جوی سالم تصمیم خود را بگیرند. مگر اینکه خود این حرکتها شگرد تبلیغات انتخابات باشد که ممکن است و اگر چنین باشد مایه تاسف است. تکیه مخالفان بر اینست که بگذارید اقلیتهای سیاسی در مجلس نماینده داشته باشند و در مقابل این سؤال که در دموکراسی و انتخابات بهر حال آنها که نتوانند اکثریت مطلق یا نسبی را بدست بیاورند نماینده نخواهند داشت پس با آنها چه باید کرد؟ و تازه اگر مصلحت همین باشد عرضه کردن این مطلب بدینگونه درست نیست، بجای ژست طلبکارانه و محکوم کردن تصمیم گیرندگان بهتر است بگوئید اجازه بدهید مثل اقلیت های مذهبی همه اقلیتها در مجلس و مقام تصمیم گیری حاضر باشند. اولاً اگر نیاز و امکان اتلاف باشد در مرحله اول هم ممکن است متحد شوند و گاهی می گویند در مرحله دوم جناحهای مختلف اکثریت با هم متحد می شوند و ثانیاً چرا اقلیت بفکر ائتلاف می افتد. البته جای این سوء ظن هم هست که اقلیت در صدد است از تفرقه و عدم هماهنگی اکثریت در معرفی کاندیداها استفاده کند و نمایندگانی بر ملت تحمیل نماید. آنها وقتی که می بینند در مقابل یک نماینده مورد نیاز بین ده تا بیست نفر نامزد به میدان آمده اند و آراء اکثزیت بین اینها تقسیم می شود امیدوار می شوند که از آن آشفته بازار بهره گیرند. اگر در ایران امروز مثل[ بقیه در صفحه 2 – ستون چهارم] انگلستان یا آمریکا دو حزب نیرومند با نفوذی نزدیک بهم رقابت داشتند گروههای کوچک اکثریت مطلق یا نسبی را (به این معناکه فعلاً مطرح است) برای خویش یکسان می دیدند و چون بهر حال پشت در مجلس قرار می گرفتند برخوردی غیر از این داشتند. ولی وقتی که می بینند در تهران که سی نماینده می خواهد 540 نفر کاندیدا شده اند و آراء مردم اگر بیش از دو میلیون هم باشد و همه مردم سی نفر را در تعرفه خود بنویسند مدل رای هر کاندید یک هیجدهم آراء خواهد بود تشویق می شوند که برای نسبی کردن اکثریت پافشاری و اصرار کنند اما مسؤلان امر و شورای انقلاب در مقابل می گویند اولین دوره مجلس شورا فوق العاده مهم و حساس است و رسالت عظیمی بر عهده دارد انقلاب شده نظامی طاغوتی در هم ریخته و باید بجای آن نظامی عادلانه و بر اساس قسط اسلامی ساخت. در این مجلس برای این منظور باید مقررات و قوانین گذشته مورد تجدید نظر قرار گیرد و بسیاری از آنها که تناسبی با نظام مورد نظر ندارد جای خود را به قوانینی بدهد که روابط و ضوابط نظام جدید می طلبد. علاوه بر این قوانین جدید به مقتضای سلیقه ها و تفکرات خاص افراد نمی تواند تنظیم گردد بلکه ضرورتاً باید منطبق با اسلام باشد چیزی که خواست موکد مردم و انقلاب و قانون اساسی است. رسالت مهم دیگر مجلس پاسداری از جهت و محتوای انقلاب است در میان ارگانهای پیش بینی شده کشور در قانون اساسی به حق این نقش به عهده مجلس قرار گرفته . مجلس باید در مقابل هر حرکت انحرافی مقاومت کند و صراط مستقیم انقلاب را حفظ نماید و به آن شتاب و تحرک بخشد. اکنون این سؤال را در مقابل ملت مسلمان ایران و خود مخالف خوانها می گذاریم آیا برای انجام این وظایف و رسالت عظیم نیاز به مجلسی نیرومند و متکی به آراء و حمایت مردم نداریم؟ و اگر بنا باشد که مجلسی نیرومند داشته باشیم. آیا قبول اکثریت نسبی که راه را برای ورود افرادی متکی به آراء کمتر از ده در صد مردم باشد باز نمی کند و باعث تضعیف مجلس نمی شود؟ چگونه می شود قبول کرد کسی که ده در صد آراء مردم را پشت سر خود دارد از زبان مردم سخن بگوید؟ و چطور می شود از مردم انتظار داشت که در لحظات حساس از اقدامات و نظرات کسانی که نماینده آنها نیستند حمایت کنند؟ و مردم چگونه راضی می شوند بخش ناچیزی از خلق، سرنوشت اکثریت را رقم زنند. ضعف و عدم کارائی شوراهای بسیاری از شهرها که متکی به آراء اکثریت نیستند در انجام وظایف و عدم حمایت مردم از آنها برای ما تجربه و نمونه خوبی است. شورای انقلاب برای حل این مشکل راه اکثریت مطلق در دور اول را مناسب تشخیص داد. کاندیداهائی که نصف به علاوه یک آراء را بیاورند در دور اول انتخاب می شوند و از میان آنان که اکثریت مطلق نیاورده اند در مقابل افراد مورد نیاز از کسانی که آراء بیشتری داشته باشند به دور دوم منتقل می شوند و بقیه کنار می روند. و طبعاً بخشی از آراء حذف شدگان به باقی مانده ها منتقل می شود و این بار آراء بیشتری پشت سر آنها قرار خواهد گرفت. گرچه قبول اکثریت نسبی در دور دوم راه را برای ورود افرادی با پشتوانه ای ضعیفی از رای مردم به مجلس باز می گذارد اما تا حدودی به اکثریت نزدیک می شویم.[27]

سپس مجاهدین انقلاب اسلامی موافق طرح دو مرحله ای، طی بیانیه ای با عنوان از قانون انتخاباتی اکثریت مطلق آراء پشتیبانی می کنیم از طرح 2 مرحله ای انتخابات مجلس شورای ملی پشتیبانی کرد. مجاهدین انقلاب اسلامی، در شرح دلایلی که در جهت پشتیبانی از اکثریت مطلق آراء را عنوان کرده، خاطر نشان کرده است. این روش حاکمیت بی تردید توده های انبوه مردم و انقلابیون واقعی کوچه و کارخانه و روستا را در پی داشته، موجب می شود، تنها کسانی به مجلس منتخب ملت راه یابند که براستی نماینده دردمند، همراه با آنان ما هم هم جهت با شهیدانمان و در خط رهبر کبیر انقلاب اسلامی، با توجه به اینکه بویژه در تهران – بر اثر کثرت تعداد کاندیداهای داوطلب، اغلب مردم، تمامی 30 اسم را به یک باره در صندوق نخواهد ریخت. مسلماً در صورتی که اکثریت مطلق شرط، نمایندگی نباشد، حق توده های مردم ضایع خواهد گشت و تفاوت آراء نمایندگان در یک حوزه آن چنان فاحش خواهد بود که براستی نام نماینده مردم بر آنها شایسته نیست در حالیکه در مجلس از حق رای مساوی بر خوردار خواهند بود![28] به دنبال آن محمد جواد باهنر عضو شورای انقلاب در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار کیهان اعلام کرد: آقای بنی صدر در زمینه طرح دو مرحله ای بودن انتخابات در شورای انقلاب گفته بودند امکان دارد که مورد بررسی مجدد قرار گیرد. اما چون دیگر فرصتی برای اینکار باقی نمانده است و از طرفی اجرای این طرح قبلاً مورد بررسی دقیق اعضای شورای انقلاب قرار گرفته است و سپس تصویب شده است به هیچوجه امکان بررسی مجدد آن وجود نخواهد داشت و اجرای این طرح قطعی است...[29] جنبش مسلمانان پیشگام در اطلاعیه ای موافقت خود را با طرح دو مرحله ای کردن انتخابات اعلام کرد. در این اطلاعیه آمده است:« در آستانه برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی، باز جناح های چپ و نیروهای افراطی دست در دست هم به یکی از مصوبات شورای انقلاب یعنی طرح دو مرحله ای شدن انتخابات مخالفت آغاز کردند. جنبش مسلمانان پیشگام تصویب این طرح را تائید و موافقت خود را با آن اعلام می دارد.[30]

به دنبال اعتراض گروه های مختلف سیاسی به اجرای طرح دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس خبرنگار ما [روزنامه اطلاعات] در گفتگویی کوتاه با دکتر حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب و وزیر فرهنگ و آموزش عالی، نظر وی را در مورد اینکه آیا مسئله دو مرحله ای شدن انتخابات به قوت خود باقی خواهد ماند یا نه؟ گفت: این مسئله در شورای انقلاب مورد بررسی قرار نگرفته است و اصولاً انتخابات به صورت دو مرحله ای اجرا خواهد شد و لزومی در تغییر نحوه اجرای آن احساس نمی شود.[31]

در ادامه شورای انقلاب در جلسه پریشب خود طرح دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس شورای ملی را مجدداً تایید کرد...ابوالحسن بنی صدر، رئیس جمهور نیز در گفتگویی تاکید کرد که اگر من با این طرح موافق بودم دلیلی برای طرح دو باره آن در شورای انقلاب وجود نداشت. به دنبال طرح و تصویب مجدد انتخابات دو مرحله ای در شورای انقلاب امروز با عده ای از اعضای شورای انقلاب تماس گرفتیم و نظرشان را در مورد موافقت یا مخالفت آنها با این طرح و دلایل آن پرسیدیم . اکثر آنها از اعلام رای خویش، خودداری کردند و پاره ای به کلی حاضر به اظهار نظر نشدند.[32] رئیس جمهوری:« در صورت قبول شورای انقلاب، انتخابات دو مرحله ای برای سومین بار بررسی می شود.[33] دکتر بنی صدر: اگر شورای انقلاب به من پیشنهاد کند، دو مرحله ای بودن انتخابات برای سومین بار بررسی می شود. دکتر ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور کشور اسلامی ایران در یک گفتگوی کوتاه با خبرنگار اطلاعات اعلام کرد که اگر شورای انقلاب با طرح مسئله دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس شورای ملی برای سومین بار، موافق باشد مسئله را مجدداً در شورای انقلاب مطرح خواهد کرد. دکتر بنی صدر: دو بار این طرح بررسی شده است و اگر این بار شورای انقلاب پیشنهاد مطرح شدن آن را بکند، خواهم پذیرفت و بررسی خواهد شد...دکتر حسن جبیبی سخنگوی شورای انقلاب نیز در پایان جلسه دیشب شورای انقلاب به خبرنگار اطلاعات گفت: اگر لازم باشد که طرح دو مرحله ای انتخابات مجدداً مطرح شود، آقای بنی صدر می تواند آن را به شورای انقلاب پیشنهاد کنند. دکتر حبیبی در مورد این که تا چه حد می توان به طرح مجدد این مسئله امیدوار بود، گفت: این چیزی است که در اختیار آقای بنی صدر می باشد. حجت الاسلام خامنه ای عضو شورای انقلاب و امام جمعه تهران در یک گفتگوی کوتاه به خبرنگار اطلاعات در مورد امکان مجدد طرح مسئله دو مرحله ای بودن انتخابات مجلس شورای ملی گفت: این طرح برای بار دوم مورد تصویب شورای انقلاب قرار گرفته است و امکان مطرح شدن مجدد آن بعید به نظر می رسد و به عقیده من طرح به صورتی که دو بار تصویب شده به اجرا در خواهد آمد.[34] در آخر امر در همین رابطه دفتر ریاست جمهوری اعلام کرد: رئیس جمهور همچنان با 2 مرحله ای بودن مخالف است. در تماسی که صبح امروز خبرنگار اطلاعات با دفتر ریاست جمهوری گرفت نظر نهائی آقای رئیس جمهور را در مورد انتخابات دو مرحله ای سؤال کرد. دفتر ریاست جمهوری اعلام کرد نظر رئیس جمهوری همان است که اعلام شده و کماکان با انتخابات مجلس شورای ملی به شیوه دو مرحله ای مخالف است.[35]
در این شرایط سید احمد خمینی گفت:« در باره انتخابات دو مرحله ای امام نظر نمی دهد.[36] که این سخنی بیش نبود و از نظر نگارنده، بعد از این که کیهان در صفحه اول خود نوشت: شورای انقلاب بعد از ملاقات با امام در اقامتگاه امام جلسه کردند. انتخابات مجلس و مسئله گروگانها از اهم مذاکرات امروز است و در ادامه نوشت: ساعت نه و پنج دقیقه صبح امروز اعضای شورای انقلاب در اقامتگاه رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی حضور یافت و با امام خمینی ملاقات کردند. ملاقات شورای انقلاب و امام خمینی با توجه به دو مسئله روز یعنی انتخابات اولین مجلس شورای ملی و همچنین مسئله تحویل گروگان ها از سوی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از اهمیت ویژه و بسیار مهمی بر خوردار است. این ملاقات بیش از یکساعت به طول انجامید و از جزئیات آن خبری در دست نیست. به احتمال زیاد، سخنگو یا رئیس شورای انقلاب چگونگی این ملاقات را توضیح خواهند داد. لکن تا لحظه ای که خبر زیر چاپ می رفت، از جزئیات گفت و گوی مهم امام و اعضای شورای انقلاب خبری بدست نیاوردیم. خبرنگار سیاسی کیهان ساعت 5/11 صبح امروز کسب اطلاع کرد که اعضای شورای انقلاب پس از ملاقات مهم خود با رهبر انقلاب امام خمینی جلسه ای دیگر در محل اقامتگاه امام داشتند. این جلسه تا لحظاتی که روزنامه زیر چاپ می رفت ادامه داشت و از چگونگی مذاکرات شورای انقلاب هنوز خبر موثقی به بیرون درز نکرده است.[37] و به دنبال روزنامه انقلاب اسلامی هم در همین رابطه در صفحه اول خود تیتر زد که : شورای انقلاب در منزل امام تشکیل جلسه داد. به دنبال برگزاری جلسات متعدد راجع به گروگانها در شورای انقلاب صبح امروز اعضای شورای انقلاب برای تصمیم گیری نهائی و اعلام نتیجه راجع به گروگانها به خدمت امام رسیدند لازم به یاد آوری است که این جلسه بدون حضور رئیس جمهوری تشکیل گردیده است و تا آخرین لحظه های چاپ هنوز خبری از تصمیمات جلسه به ما نرسیده است. در تماسی که با دفتر رئیس جمهور گرفته شد ایشان اظهار داشتند بعداً دلایل عدم شرکت خود را در جلسه امروز شورای انقلاب به اطلاع عموم خواهم رسانید.[38] همین جا باید دانست که رئیس جمهور، که مخالف طرح اکثریت مطلق و دو مرحله ای بودن انتخابات بود، با این حال فشار سیاسی، شخصیت های مذهبی، ملی، مترقی،سازمان ها، احزاب و... روی رئیس جمهور که ریاست شورای انقلاب و فرماندهی کل قوا را هم به عهده داشت، فراوان بود، در این شرایط از دو حال خارج نبود، یا این که اکثریت اعضای شورای انقلاب موافق طرح اکثریت مطلق و دو مرحله ای شدن انتخابات بودند و یا اینکه بعد از ملاقات با آیت الله خمینی و کسب دستور از ایشان در رابطه با انتخابات تابع نظر ایشان که همان حمایت از اکثریت مطلق و دو مرحله ای بودن انتخابات بود، شدند و به همین خاطر هم بود، که رئیس جمهور در جلسه مذکور شرکت نکرد، با این که رئیس شورای بود، و به این وسیله ایشان می خواست مخالفت خود را با آیت الله خمینی، شورای انقلاب و قانون انتخابات مجلس شورای ملی نشان دهد و...

در این حال بر گردیم به انتخابات مجلس شورای ملی در نظام جمهوری اسلامی، در آغاز ... از طرف معاون امور سیاسی و اجتماعی وزارت کشور آقای مصطفی میرسلیم، این اطلاعیه انتشار یافت: بسم الله الرحمن الرحیم. بدین وسیله، باطلاع عمومی هموطنان عزیز می رساند در اجرای ماده 14 قانون انتخابات مجلس شورای ملی، داوطلبان نمایندگی مجلس شورای ملی می توانند، به منظور اعلام داوطلبی خود در روزهای سه شنبه 23 چهارشنبه 24 و پنجشنبه 25 بهمن ماه 58 از ساعت 9 صبح تا ساعت 2 بعد از ظهر با ارائه عین شناسنامه عکس دار و تسلیم چهار قطعه عکس 4×3 و دو برگ فتوکپی شناسنامه به فرمانداری و یا بخشداری مرکز حوزه انتخابیه مراجعه و نسبت به تنظیم و تکمیل پرسشنامه و دریافت معرفی نامه مربوطه اقدام نمایند. ضمناً داوطلبان نمایندگی در حوزه های انتخابیه تهران، شمیران و شهرری و داوطلبان نمایندگی اقلیت های زرتشتی و کلیمی و مسیحیان آشوری و کلدانی ایران و مسیحیان ارمنی مناطق شمال ایران باید به فرمانداری تهران واقع در خیابان استاد مطهری (تخت طاووس سابق) خیابان میرعماد، پلاک 14 مراجعه نمایند و همچنین مسیحیان ارمنی مناطق جنوب ایران به فرمانداری اصفهان مراجعه و نسبت به تنظیم و تکمیل پرسشنامه و در یافت برگ معرفی نامه مربوط اقدام نمایند...[39] در ادامه معاون سیاسی وزارت کشور در یک تماس تلفنی به خبرنگار کیهان گفت: که تا امروز (شنبه)حدود 1900 نفر کاندیداتوری خود را برای اولین مجلس انقلابی شورای ملی اعلام داشته اند. مهندس میر سلیم اضافه کرد که حدود 540 نفر از تهران و حدود 1400 نفر از شهرستانها نامزد مجلس شده اند. وی همچنین گفت که هنوز آمار کامل کاندیداها از سوی فرمانداری های سراسر کشور به تهران مخابره نشده است ولی ستاد انتخابات روز چهار شنبه این آمار را برای اطلاع عموم بطور رسمی منتشر خواهد کرد و نام خانم ها و آقایان نیز بطور جداگانه ذکر خواهد شد.[40]

در این شرایط برای شناخت و معرفی ابتدایی کاندیداهای مجلس شورای ملی، باید دانست، تمامی نامزدها از دو جناح خاص بودند، یک جناح سازندگان نظام جمهوری اسلامی، که تحت رهبری مذهبی و یا سیاسی آیت الله خمینی، حرکت می کردند و جناح دوم هم در نقش اپوزیسیون نو پای جمهوری اسلامی ایفای نقش می کردند. به همین خاطر ما ابتدا نامزدهای جناح پیروان آیت الله خمینی، را باز نویسی می کنیم و سپس جناح نامزدهای نیروهای اپوزسییون را بررسی می کنیم:

گروه اول، در آغاز اولین گروه از وابستگان آیت الله خمینی، یعنی دوستداران و پیروان آقای بنی صدر، رئیس جمهور،شروع می کنیم، آنان کنگره انقلاب اسلامی ایران را با شرکت نزدیک به 2500 نماینده از سراسر کشور و گروههای مختلف مردم به مدت سه روز در سالن 12 هزار نفری ورزشگاه آزادی تشکیل دادند. این کنگره پیش در آمد یک سازمان سیاسی برای آقای بنی صدر بود. در پایان این کنگره، قطعنامه ای مربوط به مجلس شورا ، در 15 بند ارائه شد: که مفاد آن از این قرار بود: 1- مسلمان (جز نمایندگان اقلیتهای مذهبی) و دارای بینش مکتبی مومن به انقلاب اسلامی، معتقد به جمهوری اسلامی و قانون اساسی و متعهد به اجرای آن و مسؤل در برابر اسلام و مصالح جامعه باشند. 2- مصالح اسلام و کشور اسلامی را فدای منافع شخصی و گروهی ننمایند. 3- امین و عادل باشد. عدالت اجتماعی و ارزش های اسلامی را معیار قرار دهد. 4- دارای تقوی فردی و سیاسی هم از نظر عملی بوده و از خصلت تنگ نظری مُبرا باشد. 5- آگاه به مسائل کشور و جهان و دارای رشد سیاسی بوده و از نهضتهای رهائی بخش حمایت نمایند. از مستضعفین جهان حمایت کرده، نه شرقی نه غربی باشد. 6- از قاطعیت و شجاعت و عدم سازشکاری و سوابق روشن مبارزاتی بر خوردار باشد. 7- دارای استقلال شخصیتی و فکری بوده و مصالح کشور را در سازش با گروههای سیاسی داخلی و خارجی فدا ننماید. 8- از محبوبیت و جاذبه بی نظیر رهبر انقلاب اسلامی برای تحمیل خود به جامعه استفاده ننماید. 9- دارای قدرت ابداع و ابتکار و تفکر کافی برای پی ریزی جامعه بر اساس موازین قسط اسلامی باشد. 10- کار قانون گذاری احتیاج به شناخت واقعیات امروز جامعه دارد نمایندگان باید از تخصصهای اجتماعی و حرفه ای بهره مند باشند. 11- نماینده باید بیانگر خواستهای مردم بوده و با آنها در تماس دائم و مستقیم و دارای موضع گیری روشن بر علیه مستکبرین جامعه باشد. 12- از نظر اقتصادی و مالی منزه و دارای سوابق روشن باشد و زندگیش الگوئی برای مستضعفین جامعه باشد. 13- به آزادی و استقلال معتقد و در راه کسب استقلال اقتصادی – اجتماعی و سیاسی و فرهنگی و نظامی و قطع وابستگی ها کوشا باشد. 14- نماینده باید دارای خصیصه ضدیت با قشرهای استثمارگر مانند سرمایه داران وابسته و بزرگ مالکان باشد. 15- سابقه هیچ نوع همکاری با رژیم سابق در سمت های وزارت، نمایندگی مجلسین و دیگر مشاغل حساس از 28 مرداد 32 به بعد نداشته باشند.[41] به دنبال آن لیست کامل کاندیداهای دفتر همکاری های مردم با رئیس جمهور در تهران پس از چند تغییر اعلام شد که در مجموع 24 تن بودند، و به حد نصاب 30 تن نرسیده بود و عبارت از: 1- دکتر محمد اسلامی(مبلغی)، 2- سید فتح الله بنی صدر، 3- محمد حسین بتولی، 4- مهندس محمد رضا پسندیده 5- دکتر عبدالصمد تقی زاده، 6- مهندس محمد جعفری، 7- دکتر حسن حبیبی، 8- دکتر نجفقلی حبیبی، 9- حجت الاسلام محمد جواد حجتی کرمانی، 10- فخرالدین حجازی، 11- دکتر سامی، 12- مهندس عزت الله سحابی، 13- حجت الاسلام مهدی شاه آبادی، 14- دکتر محمد باقر شایورد 15- مهندس حسین شفیعی، 16- خانم طاهره صفار زاده، 17- خانم اعظم طالقانی، 18- دکتر مهدی عسگری، 19- نعمت غلام وند، 20- حجت الاسلام گلزاده غفوری، 21- حجت الاسلام احمد مولائی 22- علی اصغر مروارید، 23- حجت الاسلام ناطق نوری، 24- دکتر محمد علی هادی نجف آبادی.[ انقلاب اسلامی 21/12/1358 ص 3] و در شهرستانها هم بیش از 130 تن را کاندیدا کرده بودند.[42]

گروه دوم، روحانیون وابسته به آیت الله خمینی، یعنی روحانیون بنیانگذار حزب جمهوری اسلامی، بودند، این حزب دو روز مانده به انتخابات مجلس شورای ملی، ارگان حزب جمهوری اسلامی (روزنامه) چنین نوشت:«...صبح امروز خبر از ائتلاف چند گروه و سازمان اسلامی داد. برابر خبر این روزنامه در این ائتلاف جامعه روحانیت مبارز، حزب جمهوری اسلامی، مجاهدین انقلاب اسلامی، انجمن اسلامی معلمان ایران، نهضت زنان مسلمان، سازمان فجر اسلام، اتحادیه انجمن های اسلامی شهر ری و بنیاد الهادی شرکت دارند. در لیست مشترک اعلام شده از سوی این گروهها 7 تن از حزب جمهوری اسلامی کنار گذاشته شذه و 6 تن نیز از جامعه روحانیت مبارز حذف شده اند. در این ائتلاف که نامه آن در روزنامه جمهوری اسلامی کلیشه شده است، از سوی حزب جمهوری اسلامی برگ ائتلاف را حجت الاسلام سید علی خامنه ای و از سوی جامعه روحانیت مبارز حجت الاسلام مهدی شاه آبادی برگ موافقت با ائتلاف و تعیین لیست را امضاء کرده اند. در لیست اعلام شده که بر اساس آن ائتلاف صورت گرفته است از حزب جمهوری اسلامی 7 تن حذف شده اند، از لیست جامعه روحانیت شش تن کنار گذاشته شده اند و یک تن ”حجت الاسلام ایروانی" قبلاً خود انصراف را از کاندیداتوری اعلام داشته بود. 15 نفری که از لیست خارج شده اند از چهره های سرشناس سیاسی و مذهبی هستند که کیهان بخاطر حفظ بی طرفی از آوردن نام آنها خودداری می کند. نویسنده کیهان سیاسی می نویسد: با بررسی لیست جامعه روحانیت و همچنین حزب جمهوری اسلامی مشخص می شود که 5 تن به لیست اولیه حزب جمهوری اسلامی اضافه می شوند که عبارتند از: حسن ابراهیم حبیبی، نجف قلی حبیبی، مهدی شاه آبادی، دکتر لواسانی و محسن مجتهد شبستری، یعنی اگر این 5 تن را به لیست حزب جمهوری اضافه کنیم لیست ائتلافی بدست می آید. لیست ائتلافی این سازمانها، احزاب و گروهها عبارتند از: حاج سعید امانی، دکتر سید حسن آیت، محمد جواد باهنر، دکتر حسن ابراهیم حبیبی، دکتر نجف قلی حبیبی، فخرالدین حجازی، محمد جواد حجتی کرمانی، سید علی حسینی خامنه ای، سید محمد خوئینی ها، گوهرالشزیعه دستغیب، محمد علی رجائی، سید رضا زواره ای، مهدی شاه آبادی، حبیب الله عسگراولادی، هادی غفاری، حسین کمالی، سید اسد الله لاجوردی، دکتر سید محمد باقر لواسانی، دکتر محمد مبلغی(اسلامی)، محسن مجتهد شبستری، عبدالمجید معادیخواه، علی اکبر معین فر، محمد کاظم موسوی بجنوردی، حجت الاسلام احمد مولایی، علی اکبر ناطق نوری، سیف الله وحید دستجردی، علی اکبر ولایتی، محمد علی هادی نجف آبادی، فرشته هاشمی و علی اکبر هاشمی رفسنجانی. همانگونه که گفتیم حجت الاسلام سید علی خامنه ای از سوی حزب جمهوری اسلامی و حجت الاسلام مهدی شاه آبادی از سوی جامعه روحانیت مبارز این ائتلاف را امضاء کرده اند. روزنامه حزب جمهوری اسلامی علت این ائتلاف را حرکت در جهت حفظ وحدت ذکر کرده است و در شماره امروز خود اسامی کسانی را که اضافه شده اند با بیوگرافی آورده است، و دهها تن کاندیدا هم از شهرستانها اعلام کردند.[43]
گروه سوم، هیات معرف نامزدهای انتخابات مجلس (همنام) طی اطلاعیه ای اسامی 30 نامزد انتخاباتی خود را برای تهران اعلام کرد. در این اطلاعیه آمده است: همنام فقط به منظور هدایت افکار عمومی افراد شایسته ای را که مناسب برای رفتن به مجلس شورای ملی است صرفنظر از عضویت شان در گروهها و احزاب سیاسی اعلام می دارد، به دنبال آن مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی نامزدهای نمایندگی مجلس از تهران را معرفی می کنند. حضرت آیت الله سید ابوالفضل زنجانی، استاد محمد تقی شریعتی، مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی موسسین هیئت معرف نامزدهای انتخابات مجلس، "همنام" برای سهولت و دقت در امر انتخابات شماره ردیف برگ انتخابات وزارت کشور را برای گروهی از نامردهای پیشنهادی تهران به اطلاع می رسانند. 1- جلال الدین آشتیانی...، 2- مهدی بازرگان...، 3- عبدالعلی بازرگان...، 4- فتح الله بنی صدر...، 5- علی اصغر بهزاد نیا...، 6- محمد توسلی حجتی...، 7- دکتر مصطفی چمران...، 8- علی دانش منفرد...، 9- محمد علی رجائی...، 10- یدالله سحابی...، 11- عزت الله سحابی...، 12- هاشم صباغیان...، 13- علی صادقی تهرانی...، 14- مصطفی کتیرائی...، 15- علی اکبر معین فر...، 16- حاج محمود مانیان...، 17- ابراهیم یزدی.... "همنام" و دهها تن را از شهرستانها کاندیدا کردند.[44]

گروه چهارم، جبهه ملی ایران، که اصغر پارسا عضو و سخنگوی جبهه ملی دیروز کاندیداهای منتخب جبهه را برای مجلس شورای ملی از تهران و شهرستان ها اعلام نمود. 20 نامزد تهران، و بیش از 40 تن از شهرستانها را معرفی کرد. و لیست نهایی جبهه ملی ایران برای تهران نیز از این قرار بود: نامزدهای جبهه ملّی از تهران 1- مهندس کاظم حسیبی 2- اصغر پارسا 3- دکتر اسدالله مبشری 4- دکتر پرویز ورجاوند 5- دکتر عبدالکریم انواری 6- حاج محمود مانیان 7- دکتر حسن لباسچی 8- عبدالعلی ادیب برومند 9- حسن شهیدی 10- ابراهیم کریم آبادی. 11- مهندس عبدالحسین خلیلی نامزدهای مورد تائید جبهه ملی: 1- حجت الاسلام دکتر حشمت الله مقصودی 2- خانم صاهره صفار زاده 3- خانم اعظم طالقانی 4- مهندس رضا پسندیده 5- اسلام کاظمیه 6- پرویز ترخیر 7- دکتر عبدالکریم لاهیجی 8- مسعود رجوی 9- فتح الله بنی صدر 10- میر شمس شهشهانی 11- احمد علی بابائی 12- سید ابراهیم سخائی 13- نور علی تابنده. [45]
گروه پنجم، جنبش انقلابی مردم مسلمان ایران(جاما) کاندیداهای خود را چنین معرفی کرد:« کاظم سامی کرمانی، مهدی ظریف فیروز عسگری، نظام الدین قهاری، محمود نکو روح مطلق، محمد ملکی، عبدالکریم لاهیجی حسینی، عبدالصمد تقی زاده، محمد جواد حجتی کرمانی، سید محمد خوئینی ها، عزت الله سحابی، مصطفی میر خانی، عزت الله خلیلی، جاما همچنین از دکتر محمد مبلغی(اسلامی)، احمد فردید، ابوالفضل میر شمس شهشهانی، طاهره صفار زاده، اعظم طالقانی، حسن افتخار اردبیلی، محمد جعفری، حمایت می کند.[46]

گروه ششم، جنبش مسلمانان مبارز:«...پیرامون انتخابات مجلس شورای ملی. بر اساس مواضع اعلام شده قبلی و تاکیدات مکرر امام خمینی در وحدت عمل نیروها و با توجه به ضرورت تقویت جبهۀ نیروهای مترقی و مکتبی در مجلس و بمنظور پاسداری از دستاوردهای انقلاب و مقابله جدی با جریانات سازشکارانه و انحرافی و تداوم بخشیدن به مبارزه ضد امپریالیستی و مکتبی – جنبش مسلمانان مبارز علیرغم دشواریهای گوناگونی که بر سر راه یک انتخابات اصیل قرار دارد – ضمن وفادار ماندن به اصول و هدفهای اعلام شده و مصالح دراز مدت انقلاب – در حد توان و ظرفیت خویش با انتخابات مجلس بر خورد فعال نموده، از میان چهره های مترقی و مکتبی نامزدهای زیر را برای تهران و شهرستانها معرفی می نماید: الف – تهران: 1- حجت الاسلام دکتر علی گلزاده غفوری. 2- حجت الاسلام موسوی خوئینی. 3- دکتر حسن افتخار. 4- عزت الله خلیلی. 5- مصطفی میر خانی. 6- دکتر کاظم سامی. 7- طاهره صفار زاده. 8- مسعود رجوی. 9- دکتر محمد ملکی. 10- مهدی ابریشم چی. 11- محمد شانه چی. ب – شهرستان: 12 کاندیدا معرفی کرد و ضمناً جنبش مسلمانان مبارز از نامزدی 11 تن از اشخاص زیر که مواضع اصولی و مترقی دارند حمایت می نمایند.[47]

گروه هفتم، نامزدهای حزب ملت ایران برای نمایندگی مجلس شورای ملی:« پروانه فروهر(مجد اسکندری)، دکتر عبدالکریم انواری، دکتر بهروز برومند، خسرو سیف، حاجعلی صدری، اسماعیل فاضل پور، ابراهیم کریم آبادی.[48]

در این حال به بررسی کاندیداهای نیروهای اپوزیسیون می پردازیم:

در گام اول، سارمان مجاهدین خلق ایران، مهمترین نیروی فراگیر مذهبی در آن مقطع زمانی، اسامی کامل کاندیداهای انقلابی و ترقیخواه. شهرستان تهران:1- غلامرضا آذرش 2- عباس آگاه 3- مهدی ابریشم چی 4- سید محمود احمدی 5- علی محمد تشید 6- حسن توانانیان فرد 7- یزدان حاج حمزه 8- عباس داوری 9- اشرف ربیعی 10- مسعود رجوی 11- ماه منیر(فاطمه) رضایی 12- سید محمد سیدی کاشانی 13- معصومه شادمانی(کبیری) 14- حاج محمد مدیر شانه چی 15- مریم طالقانی 16- عذرا علوی طالقانی 17- مریم قجر عضدانلو – 18- آیة الله علی گلزاده غفوری 19- سید عبدالکریم لاهیجی20- مجید معینی 21- محمد ملکی 22- علیرضا جعفری منصوری 23- منوچهر هزار خانی 24- پرویز یعقوبی.[مجاهد، نشریه مجاهدین خلق ایران، سال اول، شماره 27، سه شنبه 21 اسفند ماه 1358 ص 12 ]و در مراکز استان ها و شهرستان ها بیش از 115 کاندیدا معرفی کرده بود.[49]

در گام دوم، سازمان چریکهای فدائی خلق ایران مهمترین نیروی غیر مذهبی و فراگیر در آن مقطع زمانی، اسامی کاندیداهای در سراسر ایران، 1- تهران: مصطفی مدنی، حشمت الله رئیسی، رقیه دانشگری، علی محمد فرخنده (کشتگر) مستوره احمد زاده، لطف الله پژمان، هبت الله طیب غفاری، سعید سلطانپور، مهدی حاج قاضی تهرانی. و 2- در استان های سراسر کشور بیش از 54 کاندیدا معرفی کرده بود...[50]

در گام سوم، حزب توده ایران«الف: نورالدین کیانوری، احسان طبری، محمد علی عموئی، فرج الله میزانی(جوانشیر)، منوچهر بهزادی، مریم فرمانفرمائیان(فیروز)، رفعت محمد زاده کوچری، محمد پور هرمزان، ملک تاج محمدی، هوشنگ ناظمی زاهدانی (نیک آئین)، فاطمه سید روغنی، هوشنگ شهلائی، سیاوش کسرائی تهرانی. ب: کاندیداهایی که حزب توده ایران بموجب مشی اصولی خود در پشتیبانی از نیروهای مترقی و انقلابی، به آنها رای می دهد: دکتر حسن ابراهیم حبیبی، حجت الاسلام محمد جواد حجتی کرمانی، حجت الاسلام سید محمد موسوی خوئینی ها، مسعود رجوی، دکتر کاظم سامی کرمانی، مهندس عزت الله سحابی، ابوالقاسم سر حدی زاده، دکتر محمد باقر شایورد، سید هبت الله طبیب غفاری، اعظم علائی طالقانی، علی محمد فرخنده جهرمی (کشتگر)، حجت الاسلام دکتر علی گلزاده غفوری، پروانه مجد اسکندری (فروهر)، حاج محمد مدیر شانه چی.[51]

در گام چهارم، حزب رنجبران ایران برای تحقق سه اصل خلق: استقلال، آزادی و عدالت اجتماعی بر اساس خط راستین "نه شرقی، نه غربی"و پشتیبانی از انقلاب اسلامی ایران و برای اتحاد بزرگ ملی علیه دو ابر قدرت جهانخوار آمریکا و روسیه، لیست اسامی کاندیداهای مورد پشتیبانی خود را بشرح زیر اعلام می دارد. این لیست بعد از مطالعه و بررسی نهائی تنظیم شده است... دکتر محمد اسلامی(مبلغی)، مهندس مهدی بازرگان، دکتر بهروز برومند، دکتر عبدالصمد تقی زاده، دکتر حسن حبیبی، اعظم طالقانی، حجت الاسلام علی گلزاده غفوری، محمد حسن لباسچی، اسد الله مبشری، حجت الاسلام علی اصغر مروارید، منوچهر مسعودی، دکتر مهدی ممکن، حجت الاسلام محمد جواد حجتی کرمانی، مهندس کاظم حسیبی، حجت الاسلام سید علی خامنه ای، رحیم خوشدل سخنور، علی دادگستر، ابوالقاسم سر حدی زاده، هادی سود بخش، حجت الاسلام ناطق نوری. و از شهرستانها بیش از 18 تن را کاندیدا معرفی کرده بود. حزب رنجبران ایران 19/12/1358 [52]

در گام پنجم، سازمان پیکار در راه آزادی طبقۀ کارگر با شعار کارگران، زحمتکشان، نیروهای انقلابی و مترقی به کاندیداهای ما رأی دهید! مجلس را به سنگر دیگری برای افشای امپریالیسم و ارتجاع تبدیل کنیم! کارگران و زحمتکشان! هموطنان مبارز!...و کاندیداهای "پیکار" برای مجلس شورای ملی:« علیرضا سپا سی آشتیانی (تهران)، رفیق مرتضی(حسین) آلادپوش(تهران)، رفیق مهری حیدر زاده(تهران)، رفیق حسین احمدی روحانی(تهران)، رفیق قاسم عابدینی(بروجرد)، رفیق مسعود پور کریم(بندر انزلی)، رفیق شهین (مهوش) قادری دوست(سنندج)، رفیق محمد خلیلی(سقز)، رفیق جلیل سید احمدیان(تبریز)، رفیق محمد رنجبر طالاری پور (تبریز)[53]

در گام ششم، سازمان کارگران انقلابی ایران "راه کارگر" ضمن اعلام نام نامزد خود "علی اصغر ایزدی" اعلام داشت از نامزدهای زیر: علیرضا سپاسی، مرتضی آلادپوش، حسین احمدی روحانی، مصطفی مدنی، حشمت الله رئیسی، رقیه دانشگری، مستوره احمد زاده، غفاری،پژمان سلطانپور، حاج قاضی تهرانی، محمد حسین احمدیان، مسعود رجوی، عباس داوری، مهدی ابریشم چی، محمود احمدی، پرویز یعقوبی، محمد سیدی کاشانی، علی محمد تشید، مجید معینی، عذرا علوی طالقانی، مریم قجر عضدانلو، اشرف ربیعی و عباس آگاه پشتیبانی و حمایت می کنند.[54]

در گام هفتم، جبهه دموکراتیک ملی ایران در اطلاعیه ای اسامی 20 نفر از کاندیداهای خود را از میان کاندیداهای گروه های مختلف برای انتخابات مجلس شورای ملی بشرح زیر معرفی کرد: از جبهه دموکراتیک ملی ایران: دکتر منوچهر هزار خانی، از کاندیداهای سازمانهای چپ: مهدی خانباباتهرانی، نادر اسکوئی، اصغر ایزدی، از کاندیداهای سازمان چریک های فدائی خلق: مهدی حاج قاضی تهرانی، دکتر مستوره احمد زاده، هیبت الله غفاری، از کاندیداهای سازمان مجاهدین خلق: غلامرضا آذرش، عباس آگاه، مهدی ابریشم چی، محمود احمدی، علی محمد تشید، دکتر حسن توانایان فرد، مهندس یزدان حاج حمزه، عباس داوری، اشرف ربیعی، مسعود رجوی، فاطمه رضائی، محمد سیدی کاشانی، معصومه شادمانی(کبیری)، حاج محمد شانه چی، مریم طالقانی، مریم قجر عضدانلو، آیت الله دکتر علی گلزاده غفوری، دکتر سید عبدالکریم لاهیجی، مجید معینی، دکتر محمد ملکی، علیرضا منصوری، پرویز یعقوبی. [55]

در گام هشتم، جمعیت کُردهای مقیم مرکز با انتشار اطلاعیه ای نسبتاً مفصل اعلام داشت که از نامزدهای سازمان چریکهای فدائی خلق و سازمان مجاهدین خلق ایران در سراسر کشور حمایت می کند...[56]

در گام نهم، حزب کارگران انقلابی«...بابک زهرائی، شهره امین، محمود صیرفی زاده و...از کاندیداهای مستقل کارگری در تهران و شهرستانها، و حمایت انتقادی از کاندیداهای عضو سازمان مجاهدین خلق [نمود]...[57]

در گام دهم، حزب دموکرات کُردستان ایران با انتشار اطلاعیه ای ضمن اعلام شرکت در انتخابات مجلس شورای ملی، اسامی کاندیداتورهایش را در برخی از شهرها اعلام کرد. در قسمتی از این اطلاعیه آمده است: اکنون که به برکت انقلاب عظیم مردم ایران ، زمان آن رسیده که نمایندگان واقعی همه خلق ها در مجلس شورای ملی شرکت نمایند و مقدرات مردم ایران، به خصوص خلق قهرمان کُرد به دست نمایندگان راستین این مردم ستمدیده تعیین شود. حزب دموکرات کُردستان وظیفه خود می داند که از یک سو عده ای از اعضای شایسته خود در بعضی نقاط کُردستان، کاندیدا نماید و به آنان فرصت دهد که در خانه ملت راه یابند و از حقوق حقه ستمدیدگان در تحقق آرمانهای انقلاب، دفاع کنند و از سوی دیگر از عده ای از کاندیداهای خوشنام و مبارز در بعضی از نقاط کُردستان پشتیبانی کند. اسامی کاندیداهای شهرهای مختلف از سوی حزب دموکرات بدین شرح است: غنی بلوریان از مهاباد، دکتر رحیم سیف قاضی از ارومیه، قادر عبدی از سر دشت و پیرانشهر، کامران هدایتی از بوکان، یوسف رضوانی از شاهین دژ و تکاب، مهندس فاروق کیخسروی از سقز و بانه، رحیم بغدادی و امیر پاشاخانی از سنندج. ضمناً حزب دموکرات کُردستان از آقایان نامبرده زیر بعنوان کاندیداهای ذیصلاح و خوشنام پشتیبانی می کند: مصطفی هجری از نقده، قطب الدین عمرپور از ماکو، بابا علی مهر پرور از مریوان و عین الدین ضیائی از پاوه و اورامانات و جوانرود.[58]

در گام یازدهم، سازمان انقلابی زحمتکشان کُردستان ایران(کومه له) نامزدهای کومله: اشنویه و نقده ملا عبدالله عبدالهی، پیرانشهر دکتر محمد رحیمی، بوکان دکتر جعفر شفیعی، سقز و بانه دکتر محمد شریف شاکری، سنندج صدیق کمانگر، یوسف اردلان، مریوان فاتح شیخ الاسلامی و اورامانات عبدالله بایان.[59]

در این شرایط در زمان تبلیغات قانونی برای نامزدهای نیروهای اپوزیسیون، به میتینگ سازمان چریکهای فدائی خلق، در زمان سخنرانی حشمت الله رئیسی و سعید سلطانپور حمله [شد ] ...و میتینگ حزب توده و سخنرانی دکتر کیانوری دبیر اول کمیته مرکزی حزب توده ایران انجام نگرفت.[چرا که] گروهی چند صد نفری که سر خود را با دستمال سفید [بسته]بودند، مانع شدند...[60] و سازمان مجاهدین خلق ایران، هم آخرین میتینگ خود را لغو کرد.

به دنبال آن سازمان چریک های فدائی خلق ایران نیز طی اطلاعیه ای به حذف نام عده ای از کاندیداهای این سازمان، شدیداً اعتراض کرده است. در این اطلاعیه آمده است:« وزارت کشور با اینکه اعلام کرده بود، هیچ کس را به خاطر عقایدش حذف نمی کند، اما کاندیداهای سازمان در شهرهای نقده، رضائیه، اصفهان، شهرکرد، بندر عباس، مشهد و چند شهر دیگر را بدلیل داشتن افکار مارکسیستی حذف کرده اند، رئیس جمهور و سایر مقامات مسؤل باید پاسخ دهند که چرا علیرغم نص صریح قانون اساسی که مدعی اند به آن وفادارند. برخی کاندیداهارا به دلیل عقایدشان حذف کرده اند؟ مگر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از یک شهر تا شهر دیگر متفاوت عمل می کند؟ اعلام می داریم که صلاحیت همه کاندیداهای سازمان هر چه زودتر به رسمیت شناخته شوند.[61] که آیت الله مهدوی کنی صبح امروز در گفتگوئی با خبرنگار سرویس شهری کیهان در رابطه با حذف چند مارکسیست و کاندیداتوری انتخابات مجلس شورای اسلامی گفت:« نظر به اینکه آنان در پرسش نامه هائی که در فرمانداری پر کرده اند صریحاً اعلام کرده اند ما مارکسیست هستیم، حذف شده اند...[62]

سر انجام چند روز قبل از انتخابات آیت الله خمینی در پیامی در رابطه با تشویق جوانان به شرکت در امر انتخابات نوشت:«جوانان عزیز ما که به همت والای خود، نهضت اسلامی را پیش برده‌اند... عزیزان من که امید نهضت اسلامی به شماست، روز تعیین سرنوشت کشور به پا خیزند و به صندوق‌ها هجوم آورند و آراء خود را در آنها بریزند... من خوف آن دارم که تبلیغات برای اشخاصی که به اسلام و جمهوری اسلامی اعتقاد ندارند... در قشری از ملت و جوانان پاکدل تأثیر کند و آرای مقدس خود را به کسانی دهند که به نفی اجانب، با اسلام و جمهوری اسلامی مخالفت اساسی دارند... امید است ملت مبارز و متعهد با مطالعه‌ی دقیق در سوابق اشخاص و گروه‌ها، آرای خود را به اشخاص دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست بری باشند و حُسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواه امت، معروف و موصوف باشند...[63]

در پایان دور اول انتخابات مهندس میر سلیم معاون سیاسی و اجتماعی وزارت کشور...اعلام کرد عده کل شرکت کنندگان در انتخابات مرحله اول 10 میلیون و 942 هزار نفر بوده است.[64]

سر انجام 97 نفر از کاندیداها موفق شدند اکثریت مطلق آرا را در سراسر کشور به دست آورند و انتخاب بقیه‌ی نمایندگان به دور دوم موکول شد که از این 97 نفر 18 نفر برای تهران و 79 نفر برای شهرستان‌ها بود.[65] از میان 18 نفر کاندیدای انتخاب شده‌ی دوره‌ی اول در تهران، 11 نفر از لیست ائتلاف بزرگ، 5 نفر از لیست گروه‌های همنام و 3 نفر از دفتر همکاری‌های مردم با رئیس جمهور بودند که به مجلس شورای اسلامی راه یافتند.[66] در کل تقریبا تمام نمایندگان راه یافته به مجلس در دوره‌ی اول، وابسته به گروه‌های مذهبی بودند. در این میان فقط در حوزه‌های انتخابیه‌ی کرمانشاه و درگز به ترتیب کریم سنجابی و ابوالفضل قاضی به مجلس راه یافتند که به جبهه‌ی ملی و حزب ایران تعلق داشتند.[67] بر اساس نتایج بدست آمده از قرائت کلیه آراء تعداد 18 نفر از کاندیداهای تهران در مرحله اول با به دست آوردن اکثریت مطلق آرا به مجلس شورای ملی راه یافتند و تعداد 24 نفر که حائزین اکثریت نسبی بودند به مرحله دوم انتخابات رفتند که از این تعداد 12 نفر آنها در مرحله دوم وارد مجلس خواهند شد. اسامی 18 نفر حائزین اکثریت مطلق و 24 نفر حائزین اکثریت نسبی به این شرح است:« حائزین اکثریت مطلق 1- فخرالدین حجازی 2- حسن ابراهیم حبیبی 3- مهدی بازرگان 4- علی اکبر معین فر 5- سید علی حسینی خامنه ای 6- محمد جواد حجتی کرمانی 7- محمد جواد باهنر - 8- سید حسن آیت 9- هادی غفاری 10- علی گلزداه غفوری 11- سید محمد خوئینی ها 12- محمد علی رجائی 13- علی اکبر ناطق نوری 14- اکبر هاشمی رفسنجانی 15- ابراهیم یزدی 16- اعظم طالقانی 17- مصطفی چمران 18- عزت الله سحابی، [و]حائزین اکثریت نسبی 1- محسن مجتهد شبستری 2- یدالله سحابی 3- کاظم سامی 4- گوهر الشریعه دستغیب 5- هاشم صباغیان 6- محمد توسلی حجتی 7- علی اکبر ولایتی 8- محمد هادی نجف آبادی 9- حبیب الله عسگز اولادی مسلمان 10- عبدالمجید معادیخواه 11- فرشته هاشمی 12- سعید امانی همدانی 13- محمد کاظم موسوی بجنوردی 14- دکتر سید محمد باقر حسینی لواسانی 15- مهدی شاه آبادی 16- محمد مبلغی اسلامی 17- سیف الله وحید دستجردی 18- سید فتح الله بنی صدر 19- محمد رضا توسلی 20- مسعود رجوی 21- سید اسدالله لاجوردی 22- سید رضا زواره ای 23- احمد مولائی 24- عبدالعلی بازرگان.[68]

فردای روز انتخابات شخصیت ها و گروه ها به عنوان اعتراض به امر انتخابات به میدان آمدند. که در اینجا به نمونه هایی از آن اعتراضات اشاره می شود:«... داریوش فروهر به عنوان اعتراض به خلاف کاری ها در انتخابات استعفا کرد. دفتر فروهر در نخست وزیری در مورد این استعفا دیروز اعلام کرد. داریوش فروهر به عنوان اعتراض به خلافکاریهائی که در امر انتخابات مجلس شورای ملی رخ داده است استعفای خود را به پیشگاه امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ملت ایران و رونوشت آن را نیز برای رئیس جمهور ارسال داشته است. خانم پروانه فروهر در تماسی در مورد چگونگی برگزاری انتخابات و استعفای داریوش فروهر گفت خلاف کاری هائی که در امر انتخابات صورت گرفته است چیزی نیست که بتوان پنهان کرد.[69]

استاد محمد تقی شریعتی و علی تهرانی طی نامه ای به رئیس جمهور خواستار تجدید انتخابات در مشهد شدند. [70]

حضرت آیت الله پسندیده برادر آیت الله خمینی در نامه ای که برای دکتر سید ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهوری اسلامی ایران فرستاد، چنین نوشت:« ساحت محترم حضرت آقای بنی صدر رئیس جمهوری اسلامی ایران، مطابق شکایات و اطلاعات واصله در خمین انتخابات با تقلب و تزویر و کمک ارگان های شهر و فرهنگیان و تهدید به نفع کاندیدای جمهوری اسلامی انجام یافته و حتی قاضی و دادستان ... با ارعاب و زندان جمعی و کشتار در روز رای گیری انتخابات را از جریان طبیعی خارج نموده اند. هر گاه قادر باشید بازرسی فهمیده و مطلع و بی طرف که سابقه اداری داشته باشد با قدرت فوراً اعزام، تا جریان را مشاهده و رسیدگی و اگر تخلفی شده مجرم و مرتکب را شناسائی نمایند و طبق قانون عمل فرمائید. متاسفم بگویم در هیچ دوره به این نحو عمل نشده و مردم از حکومت اسلامی انتظار ظلم فاحش نداشته اند. با تجدید احترامات فائقه سید مرتضی پسندیده...[71]

محمد اقبال عضو اصلی انجمن نظارت مرکزی انتخابات تهران هم گفت:« تقلبات فراوان، اعتبار انتخابات را مخدوش کرده است.[72] گروهی از روحانیون و مردم کرمانشاه خواستار ابطال انتخابات شدند.[73]

موسی خیابانی و احمد حنیف نژاد از کادر هیات مرکزی سازمان مجاهدین خلق ایران و کاندیدای نمایندگی مجلس شورای ملی از تبریز، در یک مصاحبه مطبوعاتی ضمن افشاگری تقلب ها و اعمال نفوذهائی در انتخابات اخیر اعلام داشتند این انتخابات از نظر ما مشروعیت و قانونیت نداشته و باید باطل اعلام شود. لذا نماینده ای که انتخاب می شود نماینده واقعی ما نخواهد بود. ما از قبل نگرانی دخالت نیروهای انحصار طلب را در مورد اعلام داشتیم...[74]

روزنامه اطلاعات در رابطه با تقلبات و شکایات نوشت:«...مسعود رجوی از اعضای کادر مرکزی سازمان مجاهدین خلق در این مورد شکایات سازمان مجاهدین خلق علیه نحوه برگزاری انتخابات را همراه با مدارک تسلیم رئیس جمهوری کرد. سازمان چریک های فدائی خلق نیز به نحوه برگزاری انتخابات اعتراض کرد و خاطر نشان نمود که تقلبات فراوانی در انتخابات صورت گرفته است. جنبش مسلمانان [مبارز]نیز به بازداشت عده ای از هوا داران این سازمان که به نحوه برگزاری انتخابات معترض بوده اند، اعتراض کرد. داریوش فروهر از رهبران حزب ملت ایران به عنوان اعتراض از مقام خود کناره گیری کرد. جاما خواستار ابطال انتخابات تهران شد. رهبر جبهه ملی ایران به برگزاری انتخابات در کرمانشاه اعتراض نمود...طاهر احمد زاده و استاد محمد تقی شریعتی نیز به چگونگی برگزاری انتخابات در مشهد اعتراض کردند...دکتر نورالدین کیانوری دبیر اول کمیته مرکزی حزب توده ایران در باره دخالت ها، تقلبات، نارسائی ها و کمبودهای انتخاباتی، گفت: مسئولیت دخالت ها، نارسائی ها در انتخابات مجلس شورای ملی با شورای انقلاب و ریاست جمهوری است.[75]

سازمان چریکهای فدائی خلق ایران، به علت اعمال نفوذها، تقلب ها و تخلف های پنهان و آشکار نیروهای ترقیخواه خواستار تجدید انتخابات شدند.و در گزارشی مکتوب و مستدل چنین نوشت:« انتخابات با اعمال نفوذها، تقلب ها، تخلف ها و کینه توزی علیه نیروهای ترقیخواه و انقلابی سر انجام بر گزار شد. در ترکمن صحرا فدائیان، توماج و مختوم که کاندیداهای همه مردم بودند ترور شدند. کاندیداهای ما در برخی از نقاط که احتمال موفقیت شان زیاد بود حذف شدند. وزارت کشور در چند شهر کُردستان به بهانه واهی عدم آرامش دستور متوقف ساختن انتخابات را صادر کرد. کاندیدای سازمان در خرم آباد در آستانه بر گزاری انتخابات از لیست حذف و دستگیر شد و... از دو مرحله ای کردن انتخابات که حیله دیگری برای جلوگیری از ورود کاندیداهای نیروهای ترقیخواه به مجلس بود به اندازه کافی سخن گفته ایم پس از همه تضییقات و اعمال نفوذها رادیو – تلویزیون درست از 48 ساعت پیش از انتخابات تا روز جمعه که روز برگزاری انتخابات است تبلیغ برای نمایندگان مورد حمایت حکومت و علیه نیروهای ترقیخواه را ماهرانه افزایش داد و...و دست آخر هم در جریان بر گزاری انتخابات، هیئت نظارت، ملاها و اغلب طرفداران حزب جمهوری اسلامی و شرکاء با فضاحتی که خیلی از مردم دیده اند و قضاوت کرده اند به زشت ترین نیرنگ ها متوسل شده و آرای مورد نظر خود را در اوراق انتخاباتی اغلب بی سوادان که نیمی از رای دهندگان را تشکیل می دادند، نوشته و به صندوق ها ریختند. در اغلب حوزه ها اعوان و انصار حزب جمهوری اسلامی و شرکاء، ملاها و ماموران کمیته ها حضور فعال داشتند. و حتی الامکان هر دخل و تصرفی را که لازم می دیدند. به نام حمایت از اسلام و جلوگیری از ورود "منافقین" و "کفار" به مجلس انجام می دادند. اینها حتی در حوزه انتخابات و در حضور زنان و مردانی که برای رای دادن آمده بودند از فحاشی علیه کاندیداهای فدائی و مجاهد دست بر دار نبودند و حتی در برخی موارد با کسانی که حدس می زدند به کاندیداهای ترقیخواه رای می دهند گلاویز می شدند و کار را به کتک و کتک کاری می کشاندند. مردم و گزارشگران فدایی، صدها مورد از تخلفات رنگارنگ را به ما گزارش کرده اند و صدها مورد دیگر نیز به زودی به دست ما خواهد رسید که در فرصتی مناسب فشرده ای از آن را به چاپ خواهیم رساند تا همه مردم بیش از پیش از نحوه برگزاری انتخابات با خبر شوند و مجریان انتخابات را بهتر بشناسند. به عنوان گوشه ای از تاریخ انتخابات جمهوری اسلامی ثبت و منتشر شود. حزب جمهوری اسلامی و شرکاء که در تهران خود را ائتلاف به اصطلاح بزرگ معرفی کرده اند بی سوادی بیش از نصف رای دهندگان را که محصول سلطه امپریالیسم و دیکتاتوری خاندان پهلوی است وسیله ای برای ورود خود به مجلس کرده اند کاری که در مجلس خبرگان نیز کردند و طبیعی است آنهایی که به ناآگاهی و بیسوادی توده ها تکیه دارند با نیروهای ترقیخواه و با هر کس و هر چیز که آگاه کننده توده ها باشد دشمن هستند...در اکثر قریب به اتفاق شهرهای ایران تعداد رای دهندگان در مقایسه با رفراندوم ها و انتخابات قبلی به شدت کاهش یافته است که برای نمونه چند منطقه را مثال می آوریم. در قائم شهر و حومه دویست و دو هزار نفر واجد شرایطند که از این عده در انتخابات خبرگان 157381 نفر در انتخابات ریاست جمهوری 100919 نفر و در انتخابات اخیر 71996 نفر شرکت کرده اند. در اردبیل دویست و پانزده هزار نفر حائز شرایط شرکت در انتخابات هستند که از این عده در انتخابات مجلس خبرگان 170183 نفر در انتخابات ریاست جمهوری 123923 نفر و در مجلس 85012 نفر در انتخابات شرکت کرده اند. در شهر کُرد و حومه صد و سی و پنج هزار نفر واجد شرایط وجود داردکه در خبرگان 122000 نفر، در ریاست جمهوری 76072 نفر و در انتخابات مجلس 40660 نفر شرکت کرده اند. اکثر شهرهای ایران کاهشی در همین حدود را نشان می دهند...[در نقطه مقابل] در اردستان 24000تن حق رای دارند اما 40278 تن در انتخابات شرکت کرده اند!!! در تفت نیز 29000 تن واجد شریط هستند اما 39084 تن شرکت کرده اند...[76]

مهندس عزت الله سحابی ، عضو شورای انقلاب و سرپرست سازمان برنامه و بودجه در یک تماس تلفنی در مورد رسیدگی به تقلبات انتخابات گفت:« به پیشنهاد ما در شورای انقلاب، هیاتی مرکب از 7 نفر از افراد بی طرف، تعیین شدند تا تقلبات انتخابات را مورد رسیدگی قرار دهند که این هیات باید از دیروز، جمع شده باشند و کارشان شروع شده باشد وی افزود: کار این هیات، رسیدگی به شکایات هر حوزه و هر صندوق است و هیات در جریان شمارش و قرائت آراء حضور خواهند داشت. مهندس عزت الله سحابی، در مورد رسیدگی نسبت به صحت شمارش آرایی که تا به حال اعلام شده، گفت: اگر شکایتی نسبت به آرایی که در حوزه های مختلف قرائت شده برسد، این شکایات مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت. مهندس سحابی در مورد ابطال انتخابات گفت: مسلماً انتخابات به طور کلی باطل نخواهد شد، اما به تشخیص هیات صندوق هایی که تخلفات آن محرز شود، باطل خواهند شد. هیات هفت نفری. هیات 7 نفری که از سوی شورای انقلاب، برای رسیدگی به تقلبات انتخاباتی و حضور در جریان شمارش آراء برگزیده شده اند، عبارتتند از: مهندس یوسف طاهری قزوینی – سجادیان – دکتر اسد لاری – خوشنویسان – دکتر علی آزاد – ملکی (روحانی) و شمس آل احمد.[77]

آقای بنی صدر، رئیس جمهور، که همدل و همراه با اپوزیسیون بود، و در کل انتخابات را انتخاباتی نا سالم و ... می دانست، در چند نوبت در باره انتخابات موضع گیری کرد. ابتدا گفت: اگر ببینم تقلبات زیاد و جدی است، انتخابات باطل خواهد شد.[78] به دنبال آن قید کرد: نمی توانم نسبت به سلامت انتخابات لاقید بمانم.[79] در همدان هم گفت: من تا آنجا که بتوانم زیر بار مجلس تقلبی نخواهم رفت، بنابر این در هر کجا که انتخاباتش نادرست انجام گرفته باشد، باطل خواهد شد تا اصل مجلس خراب نشود و در جاهائی که تقلب شده است به آنها رسیدگی خواهد شد...[80] پس از این موضع گیری ها رئیس جمهوری...پس از ملاقاتی که در ساعت هفده و سی دقیقه روز سی ام اسفند همراه با مقامات دولتی و مملکتی با امام داشتند. در ساعت هجده همان روز نیز به طور خصوصی با امام ملاقات و مذاکره کردند. آقای بنی صدر، پس از این ملاقات با امام،... در پاسخ خبرنگار خبرگزاری پارس در باره نحوه برگزاری مرحله دوم انتخابات مجلس شورای ملی اسلامی گفت:« در شهرهائی که انتخابات خوب و صحیح برگزار شده که هیچ و در شهرهائی که بد بوده باطل می شود و اصل انتخابات را نمی شود قربانی چند جا کرد.[81] چند روز بعد...رئیس جمهور کشورمان به حضور رهبر انقلاب اسلامی ایران و بنیانگزار جمهوری اسلامی رسید. در این دیدار که به طور خصوصی صورت گرفت، مذاکراتی پیرامون مسائل مهم مملکتی انجام شد. در پایان این دیدار، رئیس جمهوری گفت: امام در این ملاقات گفتند مجلس شورای اسلامی آینده باید با رئیس جمهوری هماهنگی داشته باشد و اگر تقلبی در انتخابات شده است، باید بطور جدی رسیدگی شود، ولی نباید به این بهانه، موجب تزلزل اعتبار مجلس شد.[82]

سر انجام به هیات 7 نفری رسیدگی به تقلبات انتخابات یک ماه مهلت داده شد، نتیجه کار خود را به شورای انقلاب گزارش کند. با توجه به گزارش این هیات در مورد انتخابات تصمیم گرفته می شود.[83] حبیبی عضو شورای انقلاب و سخنگو شورا گفت«: کمیسیون 7 نفری بررسی تخلفات انتخاباتی تا یک ماه دیگر نظر خود را اعلام خواهد کرد.[84]
آیت الله مهدوی کنی سرپرست وزارت کشور در یک گفتگوی اختصاصی با کیهان ضمن تشریح مسایل مربوط به انتخابات...گفت:« اگر تقلب در انتخابات محسوس باشد و اعتراضات رسیده وارد باشد، انتخابات در آن منطقه باطل می شود. آیت الله مهدوی کنی در دنباله اظهارات خود گفت: ولی اینطور که شمارش آراء بعضی کاندیداها که معترض نیز هستند به حدی زیاد است که در صد تخلفات به آن حد نخواهد بود که موجب ابطال انتخابات شود. آیت الله مهدوی کنی که با میرهاشمی خبرنگار شهری کیهان گفتکو کرد در پاسخ این سؤال که آقای بنی صدر در همدان گفته اند انتخابات تقلبی را نمی توانم تحمل کنم نظر شما چیست گفت: انتخابات تقلبی را هیچ کس نمی تواند تحمل کند بحث این است که تقلبی شده یا نشده. همانطور که من در بعضی از مصاحبه های خود گفته ام آنچه که بنام تقلب نامیده شده است بیشتر تخلفاتی بوده که حتی شاکیان هم خود مرتکب آن شده اند، از قبیل تبلیغ یا نوشتن آراء برای اشخاص بیسواد و امثال آن و البته پس از بررسی های هیئت تحقیق و بررسی که از طرف شورای انقلاب تعیین شده اند اگر تقلبی در حوزه های انتخاباتی شده باشد مسلما آراء آن حوزه ابطال خواهد شد. سرپرست وزارت کشور آنگاه در مورد اینکه با تعیین هیئت تحقیق و بررسی آیا فکر نمی کنید تداخلی بین بین کار هیئت نظارت و هیئت تحقیق و بررسی بوجود آید گفت: همانطور که می دانید این هیات از سوی شورای انقلاب معرفی شده است و هیچ تضاد و تعرضی بین این دو هیئت نیست بخاطر اینکه پس از تبادل نظر میان این دو هیئت نظر هیئت منتخب شورای انقلاب مقدم است. سؤال شد نظرتان راجع به اعتراض آیت الله پسندیده که گفته اند: در هیچ دوره ای مثل این دوره عمل نشده و مردم [کیهان 5شنبه 7 فروردین 59 ص 1 و بقیه در صفحه دو – ستون اول] از جمهوری اسلامی توقع ظلم ناحق ندارند، چیست؟ آیت الله مهدوی کنی گفت: فکر می کنم گزارشهائی که خدمت ایشان داده اند خلاف واقع بوده، آنهم مربوط به یکی دو حوزه از حوزه های انتخاباتی، و در نتیجه معظم له اینطور برداشت کرده اند که در همه جا انتخابات توام با تقلب و یا اعمال نفوذ بوده است، حال آنکه طبق گزارش های رسیده همانطور که امام در بیانیه نوروزی شان اعلام فرمودند، انتخابات مجلس شورای ملی اسلامی رویهمرفته انتخابات خوبی بوده است. آیت الله مهدوی کنی در پاسخ این سؤال که بعضی گروهها شدیداً اعتراض دارند که در انتخابات اعمال نفوذهائی صورت گرفته مثلاً سازمان مجاهدین خلق اعلام کرده است بر اساس آمارگیری دفتر هماهنگی مردم با رئیس جمهور مسعود رجوی جزو 3 نفر اول مشخص شده در حالی که می شود که ایشان به نفر 42 و یا چهل و چهارم رسیده است. نظر شما چیست آیا فکر می کنید تقلب و یا تخلفی موجب این امر شده است؟ گفت: آمارگیری و نظر خواهی ها هیچوقت نمی تواند بطور قاطع و صریح پاسخگوی حقایق باشد اعتراضاتی که آقایان دارند مورد بررسی است، در صورتی که اعتراضات وارد باشد انتخابات در آن حوزه و یا آن شهر باطل می شود ولی آنطور که شمارش آراء نشان می دهد فاصله به حدی زیاد است که بر فرض مشاهده تخلف، در صد تخلفات تا آن حدی نیست که موجب ابطال انتخابات شود. سرپرست وزارت کشور در مورد انتخابات در شهرهای بانه، سقز و مریوان و تخلف فرمانداران از دستورات وزارت کشور گفت: با توجه به اینکه انتخابات در این شهرها به دلیل نا آرامی ممنوع اعلام شده بود، نتیجاً رای گیری ها باطل است. وی در مورد اینکه تا چه حد اعتراضات رسیده به وزارت کشور را قابل قبول دانسته اید گفت: اعتراضاتی که مستند و حاکی از تقلب و خیانت باشد مورد قبول است. سؤال شد با توجه به اینکه در بیشتر شهرها کار انتخابات به مرحله دوم کشیده شده است آیا از نتیجه انتخابات دو مرحله ای راضی هستید؟ آیت الله مهدوی کنی گفت: ما از نتیجه این انتخابات راضی هستیم ولی علت اینکه بیشتر شهرها کار انتخابات به مرحله دوم رسیده، بدلیل تعداد زیاد کاندیداهائی بوده که به عقیده من می بایستی یک محدودیت بیشتری قائل می شدیم که اشخاصی که آراء کم دارند نامزد نمی شدند. زیرا کثرت نامزدها موجب تشدد و تفرقه گردیده است حال آنکه اگر یکی دو نفر از افراد مورد اعتماد اکثریت معرفی می شدند نتیجه امر چنین نمی شد. با این وضع دو مرحله ای شدن برای قاطعیت انتخابات لازم تر است. زیرا اگر ما به مرحله اول اکتفا می کردیم ناچار بودیم وکلائی را به مجلس بفرستیم که آراء قابل توجهی از حوزه انتخابیه خود دارا نبودند. آیت الله مهدوی کنی در مورد اینکه انتخابات مرحله دوم چه زمانی انجام می شود گفت: تاریخ دقیق مرحله دوم مشخص نیست چون تا این هیئت بررسی های لازم را انجام ندهد نمی شود مرحله دوم را اعلام کرد. قاعدتاً پس از یک ماه می توان تاریخ دقیق انتخابات مرحله دوم را اعلام کرد...[85]

در این حال 3 عضو جدید کمیسیون 7 نفری برگزیده شدند. جانشینان سه عضو مستعفی کمیسیون هفت نفری بررسی انتخابات تعیین شدند. این سه تن حسین بهروزخواه، مصطفی جهانگیر ثانی و علی اکبر رزاز نام دارند و از صبح امروز کار خود را آغاز کردند. خوشنویسان یکی از اعضای کمیسیون 7 نفری صبح امروز در تماسی با کیهان این خبر را تائید کرد. وی در مورد اینکه آیا کمیسیون می تواند در مهلت مقرر یعنی تا 5 اردیبهشت کار خود را به پایان برساند گفت: در این مورد بگذارید فعلاً اظهار نظری نشود و تنها طی چند روز آینده می توان در این مورد نظر داد. وی در پاسخ به این سؤال که فعالیت کمیسیون هم اکنون در چه مرحله ای است، گفت: کمیسیون هم اکنون به کار قرائت شکایات پایان داده و رسیدگی به شکایات را آغاز کرده است. وی خاطر نشان کرد که کمیسیون دیگر هیچگونه شکایتی را نخواهد پذیرفت.[86]

در این شرایط وزارت کشور روز گذشته با صدور اطلاعیه ای در رابطه مرحله دوم انتخابات مجلس شورای ملی، برگزاری آن در سراسر کشور، جمعه آینده [19 اردیبهشت]اعلام کرد. متن اطلاعیه وزارت کشور به شرح ذیل است:« بسم الله الرحمن الرحیم. بدین وسیله به اطلاع کلیه هموطنان عزیز می رساند در اجرای تبصره 2 ذیل ماده 7 قانون انتخابات مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران اخذ رای دور دوم انتخابات در روز جمعه 19 اردیبهشت ماه 59 مطابق با بیست و سوم جمادی الاخر سال 1400 هجری قمری در حوزه های انتخابیه که دور دوم انتخابات در آن انجام خواهد شدبر گزار می گردد. بنا بر این کلیه هموطنان گرامی می توانند با مراجعه به نزدیکترین شعبه ثبت نام و اخذ رای که بدان دسترسی دارند و در همان حوزه انتخابیه ای که در دور اول رای داده اند مراجعه و به نامزد و یا نامزدهای مورد علاقه خود رای دهند. بدین ترتیب فعالیت و مبارزه انتخاباتی 278 کاندیدای مرحله دوم مجلس شورای ملی برای اشغال 189 کرسی مجلس از امروز آغاز می شود. دور اول انتخابات که در اسفند ماه گذشته برگزار گردید، 81 نماینده از سراسر کشور با بدست آوردن اکثریت مطلق آرا به مجلس راه یافتند، که در همین رابطه سیل شکایات و اعتراضات نسبت به تخلفات و تقلبات انتخابات به دفتر ریاست جمهوری، شورای انقلاب و وزارت کشور سرازیر شد، که نتیجتاً یک هیات 7 نفری از طرف شورای انقلاب مامور رسیدگی به این اعتراضات شد و مهلت رسیدگی کمیسیون مزبور یک ماهه اعلام شد و مجدداً با در خواست خود آنها مهلت مزبور تمدید گردید، ولی در حالی که 5 روز به برگزاری دور دوم انتخابات باقی نمانده است هنوز نتایج بررسی این کمیسیون اعلام نشده است. بهر حال در مرحله دوم انتخابات 378 کاندیدا برای 189 کرسی باقی مانده به رقابت و مبارزه خواهند پرداخت . که این تعداد 24 کاندیدای تهران که به مرحله دوم راه یافته اند برای 12 کرسی از 30 کرسی نمایندگی تهران در دور دوم مبارزات انتخاباتی خواهند بود. مبارزات انتخاباتی بر اساس مقررات و آیین نامه فعالیتهای انتخاباتی، تا بامداد پنج شنبه آینده مجاز خواهد بود. همچنین پیش بینی می شود که نتایج انتخابات مرحله دوم تا پایان اردیبهشت ماه به تدریج اعلام گردد و مجلس اوایل خرداد ماه افتتاح شود.[87]

چند روز قبل از دور دوم انتخابات آیت الله خمینی چون دور اول در پیامی به مردم برای شرکت در دور دوم انتخابات مجلس شورای ملی چنین نوشت:« کسانی را انتخاب کنند که صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتبهای انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند...به اشخاصی که احتمال انحراف آنها می رود رای ندهید...[88]

در دوره دوم انتخابات مجلس شورای ملی نیز چهار گروه سیاسی بیشتر از دیگران به مبارزه انتخاباتی توجه خواهند داشت و با نیروهای خود به میدان می آیند. این چهار گروه عبارت از ائتلاف بزرگ متشکل از جامعه روحانیت مبارز، حزب جمهوری اسلامی و گروههای موتلفه – گروه همنام که برگزیده های آیت الله زنجانی، مهندس مهدی بازرگان و استاد محمد تقی شریعتی هستند – سوم دفتر هماهنگی همکاریهای مردم با رئیس جمهوری و سرانجام سازمان مجاهدین خلق. البته علاوه بر این گروهها و سازمانها و احزاب، سازمانهای دیگری نیز هستند که به این مهم توجه داشته و کاندیداهای آنها به مرحله دوم راه یافته اند و از جمله جنبش مسلمانان مبارز و جنبش انقلابی مردم مسلمان ایران(جاما). نکته قابل توجه در این مرحله از انتخابات حداقل در تهران – اینست که کلیه گروههائی که در دومین مرحله انتخابات مجلس شورایملی شرکت دارند احزاب و و گروههای مذهبی و دقیق تر بگوئیم "مسلمان" هستند و هیچیک از احزاب و گروههای مارکسیستی در این دوره در تهران کاندیدا ندارند. باز در میان گروهها، تنها گروهی که 12 کاندیدا بطور کامل معرفی کرده ائتلاف بزرگ است، دفتر هماهنگی همکاریهای مردم با رئیس جمهور تنها 11 تن در دومین مرحله معرفی کرده و گروه همنام تنها 9 تن را، سازمان مجاهدین خلق نیز 30 نماینده خود را در تهران و شهرستانها معرفی کردند و دو گروه جاما و جنبش مسلمانان مبارز نیز هنوز معرفی نکرده اند...[89]

به هر حال انتخابات مرحله‌ی دوم، روز جمعه 19 اردیبهشت 1359 انجام شد و 137 نفر از سراسر کشور انتخاب شدند. در تهران نیز 12 نفر در دور دوم مشخص شدند. در مرحله‌ی دوم 834/047/6 نفر شرکت کردند که به طور کلی در 2 مرحله، 234 نفر انتخاب شدند. در کل نتیجه‌ی انتخابات به سود نیروهای مذهبی بود. که این پیروزی نوعی تعادل در ارکان حکومتی میان لیبرال‌ها و انقلابیون مذهبی که یکی نهاد ریاست ‌جمهوری و دیگر مجلس شورای اسلامی را در اختیار داشتند، پدید آورد.[90] در دو مرحله‌ی انتخابات، ائتلاف بزرگ توانست 85 کرسی کسب کند. گروه همنام متعلق به نهضت آزادی 20 کرسی و هواداران بنی ‌صدر هم 33 کرسی به دست آوردند. منفردها هم که بیشتر متمایل به نیروهای مذهبی و ائتلاف بزرگ بودند، توانستند 115 کرسی کسب کنند. بدین ترتیب تقریبا همیشه دو سوم کل نمایندگان با نظرات ائتلاف بزرگ همراه بودند.[91]

با پایان گرفتن مرحله دوم اولین انتخابات مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران، 242 نماینده برای شرکت در این مجلس معرفی شدند. محمد شهرستانی، عضو ستاد انتخاباتی وزارت کشور در گفتگویی با اطلاعات اسامی کامل نمایندگان اولین دوره مجلس شورای ملی را اعلام کرد. وی گفت: جمع کل نمایندگان مجلس 270 نفر می باشد که از این میان 97 تن در دور اول و 145 تن در دور دوم انتخاب شدند و 28 نماینده دیگر از 24 حوزه انتخابیه پس از آماده شدن وسایل، انتخاب خواهند شد. حوزه انتخابیه ای که هنوز نمایندگان آنها تعیین نشده، عبارتند از: سنندج، مریوان، سقز و بانه، هشترود، بهار، سیرجان، فیروزآباد، نقده، بستان آباد، ورزقان، بویراحمد، چاه بهار، مغان، ایذه، درگز، فریدن، دهلران، ماکو، شیروان، بندر لنگه، پاوه، میاندوآب، قروه، کرمانشاه. از میان این حوزه ها سنندج دو نماینده، کرمانشاه2 نماینده، میاندوآب 2 نماینده، و بقیه حوزه ها هر یک، یک نماینده به مجلس راه خواهند یافت.[92]

در ادامه جلسه معارفه نمایندگان با آیت الله خمینی، رهبر انقلاب انجام گرفت و اطلاعات در همین مورد نوشت:«...ساعت 11 دیروز نمایندگان مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران در حسینیه جماران به حضور امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران رسیدند و به رهنمودهای ایشان در آستانه افتتاح نخستین دوره مجلس شورا گوش فرا دادند. امام خمینی به همراه حجت الاسلام سید احمد خمینی و فخرالدین حجازی نماینده اول تهران در ساعت 10 و 55 دقیقه به حسینیه جماران وارد شدند و قبل از بیانات ایشان آقای فخرالدین حجازی از سوی نمایندگان مجلس سخنانی ایراد کرد و یادآور شد:« ... امام. قائدا، رهبرا، ایمان مدارا ...پس بر جهان حکومت کن، ارزانیت این جکومت …ای سلیمان زمان، بر مسند حکومت بنشین، ای داود عصر قضاوت کن، ای میراث پیامبران و امامان، راه به همه جهان بنما، ما نه تنها اندیشه خویش را به فرمان تو در پرتو قرآن تجلی می دهیم که جان خویش و فرزندانمان را در راه جهاد مقدسی که در پیش داریم فدا می کنیم و می رویم تا در مجلس شورای اسلامی به اسلام استقرار و استحکام بخشیم...و آیت الله خمینی طی سخنانی گفت:«...من خوف آن را دارم که مطالبی که آقای حجازی در باره من فرمودند باور بیاید، من خوف این را دارم که با این فرمایشات ایشان و امثال ایشان برای من یک غرور و انحطاطی پیش بیاید، من به خدای تبارک و تعالی پناه می برم از غرور، من اگر برای خودم نسبت به سایر انسانها یک مرتبتی قائل باشم این انحطاط فکری است و انحطاط روحی، من در عین حال که از آقای حجازی تقدیر می کنم که ناطق برومندی است و متعهد، لکن گله می کنم که در حضور من مسائلی که ممکن است من باورم بیاید می گویند...تصادف خوبی است که با روز عید مبارکی مصادف شده است و از آن بهتر این است که روز گشایش مجلس، مجلس اسلامی در روزی است که عدالت در عالم متولد شده است روزی است که امیر المومنین سلام الله علیه به دنیا آمده اند ...مجلس شورای اسلامی مجلس مشورت است، مجلسی است که باید متفکرین، ...مجلس شورای اسلامی که شما آقایان وکیل هستید از طرف ملت برای خدمت در آن باید آنچه دلخواه ملت است در آنجا طرح شود و آنچه دلخواه اسلام است بحث و مشورت شود...ما از این ملی ها هیچی ندیدیم جز خرابکاری اگر یک نفرشان آدمی بود که صحیح بود ما ندیدیم چیزی از اینها باید همه ما اسلامی پیش برویم با برنامه اسلامی پیش برویم پیروزی ما مرهون اسلام است، نه مرهون من است و نه مرهون شما و نه مرهون هیچ قوه ای مرهون اسلام است، اسلام به ما این پیروزی را داده است این یک نعمتی است که خدای تبارک و تعالی به ما اعطا کرده است...و مجلس یک مجلس اسلامی ...[93] به دنبال آن نمایندگان مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران دیروز پس از شرفیابی به حضور امام خمینی، در ساعت سه بعد از ظهر همان روز در محل این مجلس واقع در خیابان فلسطین اجتماع کردند. این جلسه که به منظور معارفه با رئیس جمهور و اعضای شورای انقلاب تشکیل شده بود، آقای بنی صدر به تفصیل پیرامون نحوه کار، بر نامه های اجرائی و در دست اجرای شورای انقلاب و دولت در طول مدت فعالیت شورای انقلاب سخن گفت و طی آن اعلام کرد که دولت و شورای انقلاب در این مدت کوتاه موفق شده اند نهادهای اساسی جمهوری اسلامی ایران را که در قانون اساسی پیش بینی شده است، به وجود بیاورند.[94]

در این شرایط حزب دموکرات در نامه ای به رئیس جمهور و جامعه مدرسین حوزه علمیه قُم علل عدم حضور نمایندگان مجلس از شهرهای کُردستان اعلام شد. معینی سخنگوی حزب دموکرات کُردستان ایران در تماس با کیهان پیرامون عدم شرکت نمایندگان این حزب در مجلس شورای ملی اسلامی و جلسه افتتاحیه آن گفت: متاسفانه به علت عدم وجود مصونیت سیاسی نمایندگان مردم کُردستان در اوضاع متشنج کنونی ما نتوانستیم به در خواست حوزه علمیه قُم مبنی بر شرکت و حضور نمایندگان خود پاسخ مثبت دهیم ولی بزودی در این مورد اطلاعیه ای منتشر خواهیم کرد. در این میان تلگرامی به امضای غنی بلوریان نماینده منتخب مهاباد و همچنین قادر عبدی و سید کامران هدایتی نمایندگان سر دشت و پیرانشهر و بوکان به رئیس جمهوری و جامعه مدرسین حوزه علمیه قُم ارسال شد. در این تلگرام با اشاره به فعالیت عوامل بعث عراق و بازماندگان رژیم سابق برای شعله ور نگهداشتن آتش جنگ در کُردستان و عدم اجرای مفاد پیام 26 آبان امام خمینی از سوی مسؤلان که تلاشهای صلح خواهانه را بی اثر ساخته گفته شده است: این جریانات به عده ای از افرادبی مسؤلیت فرصت داده که با پخش نظریات شخصی خود زمینه را طوری ترتیب دهند که این امکان تاریخی را از نمایندگان مردم کُرد برای افشای تاریخی توطئه های امپریالیسم جهانی سلب نمایند و شرایطی فراهم نمایند که ما امنیت جانی و بیانی نداشته و نتوانیم در مجلس حضور یابیم. در این تلگرام سپس از جامعه مدرسین حوزه علمیه قُم در خواست شده است کوشش و نفوذ معنوی خود را برای ایجاد شرایط مناسب جهت شرکت نمایندگان مناطق کُردنشین به کار گیرند.[95] در کنار آن آقای ابوالفضل قاسمی که در دور اول از درگز به نمایندگی انتخاب شده بود، به وسیله سر پرست وزارت کشور مهدوی کنی رد صلاحیت شد و انتخابات درگز باطل اعلام شد. و آقای سید احمد مدنی نماینده انتخابی کرمان و دکتر کریم سنجابی نماینده کرمانشاه نیز به مجلس ورود نکردند و آقای عزت الله (محمد) روزبهان، نماینده مسجد سلیمان و تنها کاندیدای پیروز سازمان مجاهدین خلق ایران، در دوره دوم را نگذاشتند پایش به مجلس وارد شود و انتخابات آنجا را نیز باطل اعلام کردند و در ادامه خسرو قشقائی، خسرو ریگی،حسینخانی و...[بیش از 20 نماینده] به وسیله اعضای مجلس شورای اسلامی و کمیسیون تحقیق مجلس، اعتبار نامه آنان تایید نشد و...

به هر حال افتتاح نخستین دوره مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران همزمان با سالروز ولادت با سعادت مولای متقیان امیر المومنین علی علیه السلام در ساعت 9 و 10 دقیقه دیروز [در ساختمان سنای سابق] با تلاوت آیاتی از کلام الله مجید گشایش یافت. در این مراسم تاریخی که دکتر ابوالحسن بنی صدر اولین رئیس جمهوری کشورمان، حجت الاسلام حاج سید احمد خمینی، اعضای شورای انقلاب اسلامی، وزراء، رئیس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، فرماندهان قوای سه گانه و فرمانده سپاه پاسداران، گروهی از معلولین انقلاب و خانواده های شهدا، سفیران کشورهای اسلامی و دیگر کشورها و عده ای از مدعوین حضور داشتند، بعد از تلاوت آیاتی از کلام الله مجید آیت الله مهدوی کنی عضو شورای نگهبان و سرپرست وزارت کشور پشت تربیون قرار گرفت و گفت:« من به عنوان مسؤلی از طرف شورای انقلاب مسؤلیت اجرای انتخابات را در وزارت کشور به عهده داشتم وظیفه دارم که با ذکر مقدماتی مجلس را تحویل نمایندگان ملت بدهم. سرپرست وزارت کشور آنگاه گفت: وزارت کشور در این دوره کوتاه مسؤلیت شش انتخابات را بعهده گرفت و از ماههای اول انقلاب انتخابات شروع شد و ملت ایران با رای قاطع خود اولاً به جمهوری اسلامی ایران رای قاطعانه دادند. و سپس مساله مجلس خبرگان و قانون اساسی، شوراهای محلی و مجلس شورای ملی به سر انجام رسید که امروز ما با شادی و خرسندی اعلام می کنیم که اکثریت نمایندگان واقعی این ملت در مجلس حضور دارند. برغم آنکه بدبینان و توطئه گران که با دسیسه ها و توطئه های خود از داخل و خارج نمی خواستند ببینند که انقلابی به این بزرگی بتواند در عرض یکسال شش بار به آراء مردم مراجعه کند. آیت الله مهدوی کنی سرپرست وزارت کشور افزود: از نظر انتخابات آنچه تاکنون انجام شده این است که تاکنون جمعاً 234 نفر انتخاب شده اند در دور اول 97 نفر و در دور دوم 137 نفر و اعتبار نامه 213 نفر تا بحال صادر شده و 21 نفر به عللی صادر نشده است و همانطور که استحضار دارید مجلس نمایندگان اسلامی با حضور دو سوم از نمایندگان رسمیت خواهد داشت با آماری که داده شد چون بیش از این عده نمایندگان در مجلس حضور دارند بنابراین مجلس ما آماده افتتاح است. وی افزود: به عنوان مسؤلیتی که از سوی شورای انقلاب به من محول شده ذکر یک نکته را لازم می دانم و آن این است که تا وقتی مجلس قاطعیت پیدا نکند و رسمیت قاطع پیدا ننماید یعنی تا زمانی که اعتبار نامه ها در مجلس تصویب نشده و شورای انقلاب مقام قانون گذاری دارد و لذا شورای انقلاب برای این دوره موقت تا تصویب اعتبار نامه ها آئین نامه ای تنظیم و تصویب کرده است شورای انقلاب منتخب امام این آئین نامه را تقدیم مجلس می کند و این مجلس در روزهای اول طبق این آئین نامه مراسمی را که باید انجام بدهد خواهد داد و پس از آنکه مجلس رسمیت قانونی پیدا کرد آئین نامه داخلی خود را خود تهیه و تنظیم خواهد کرد. سرپرست وزارت کشور و عضو شورای انقلاب در باره این آئین نامه توضیح داد که موجب ماده سوم بعد از اینکه مجلس با حضور حداقل دو سوم نمایندگان رسمیت پیدا کرد مسن ترین نماینده به ریاست سنی و نفر بعدی به عنوان نایب رئیس و شش نفر از جوانترین نمایندگان بعنوان منشی معین می شوند. رئیس و منشی ها بلافاصله پس از گزارش وزیر کشور در جایگاه هیات رئیسه قرار می گیرند تستوی سن هیات رئیسه سنی از بین مسن ترین و جوانترین نمایندگان بقید قرعه تعیین خواهند شد. طبق اصل 67 قانون اساسی به هیات اجتماع سوگند یاد می کنند و متن سوگند نامه که در روی ورقه ای نوشته شده توسط رئیس قرائت می شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم سوگند ذیل سوگند نامه را امضاء می کنند و نمایندگان اقلیت های دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد می کنند. وی سپس اعضای هیات رئیسه سنی را به این شرح معرفی کرد: دکتر یدالله سحابی (رئیس سنی) مهندس مهدی بازرگان (نایب رئیس سنی) در این هنگام حجت الاسلام خلخالی به انتخاب مهندس مهدی بازرگان اعتراض کرد و گفت: در صورت اجباری بودن قبول می کنیم و گرنه قبول نداریم. آیت الله مهدوی کنی توضیح داد که این مساله با تشخیص اداره قوانین مجلس تصویب شده است. سپس وزیر کشور اسامی منشی ها را به این شرح قرائت کرد: میر بهزاد شهریاری – عبدالرضا اسدی نیا – عطاء الله مهاجرانی و عبدالحمید دیالمه. کنی افزود: من در اینجا لازم می دانم از کسانی(که) در این دوره کوتاه همواره به این انقلاب خدمت کرده اند از شورای انقلاب، دولت موقت و مسؤلین امر و تمام مامورینی که در انتظامات کشور خدمت کرده اند تشکر کنم و سپاس ملت ایران را به آنها تقدیم کنم و بالاخره سپاس و تقدیر فراوان ملت مبارز و قهرمان ایران را به حضور رهبر انقلاب تقدیم می کنم.[96]

در این موقع آقای دکتر یدالله سحابی (رئیس سنی) و منشی ها در جایگاه خود قرار گرفتند و رئیس: طبق برنامه ای که ابلاغ فرمودند، اینک جناب آقای سید احمد خمینی تشریف می آورند و پیام رهبر انقلاب را قرائت می فرمایند( حضار سه مرتبه تکبیر گفتند)که فرازهایی از آن چنین بود:«... مجلس مقدس شورای اسلامی که اولین مجلس جمهوری اسلامی، و اولین مجلس است که با انتخابات آزاد انجام گرفت...امید است که رسیدگی به حال مستضعفین و مستمدان کشور که قسمت اعظم ملت مظلوم را در بر می گیرد، در رأس برنامه ها قرار گیرد. و در نخستین مجلس شورای اسلامی طرحهائی جدی در رفاه حال این طبقه محروم داده شده و از طرف دولت منتخب شما بدون مسامحه بمورد اجراء گذاشته شود...طرح هائی که در مجلس می گذرد مخالف با احکام مقدسه اسلام نباشد و با کمال قدرت با پیشنهادهای خلاف با شرع مقدس که ممکن است از روی نا آگاهی و غفلت طرح شود شدیداً مخالفت نمائید و از قلمهای مسموم و گفتار منحرفین هراس نداشته باشید ...مجلس و دولت همآهنگ شده تا بر مشکلات کشور فایق آیند و هیچیک از نهادهای جمهوری اسلامی خصوصاً مجلس و رئیس جمهوری و دولت برای یکدیگر و دیگران کارشکنی نکنند و خود را بطور جدی در خدمت اسلام و کشور در آورند...سیاست نه شرقی و نه غربی را در تمام زمینه های داخلی و خارجی حفظ کنید...از حضرات فقهای نگهبان تقاضا می شود که در ماموریت مهم خود به هیچ وجه ملاحظه اشخاص و یا گروههای انحرافی ننموده و به وظیفه بسیار خطیر خود قیام و اقدام نموده و نگهبانی از اسلام و احکام مترقی آن نمایند ...چهارشنبه هفتم خرداد ماه 1359 – سیزده رجب 1400 روح الله الموسوی الخمینی(نمایندگان سه مرتبه صلوات فرستادند و شعارهای زیر را تکرار کردند: ما همه سرباز تویم خمینی گوش به فرمان توایم خمینی. تا خون در رگ ماست خمینی رهبر ماست. درود بر خمینی سلام بر شهیدان...

[سپس]رئیس[دکتر سحابی] از جناب آقای رئیس جمهور خواهش می کنم تشریف بیاورند و پیام افتتاحیه خودشان را بفرمایند. رئیس جمهور:« ما در مقام تقدم در این جمهوری به اسلام و معنویت تقدم می دهیم...تا انسان متقاعد نشود که سلطه بر دیگری ارزش نیست و ضد ارزش است چگونه می توانید جامعه را به سرعت از تبعیض ها رها کنید...وقتی ما معنویت را اساس حل مشکل قرار دادیم هم سریعتر به حل مشکل موفق می شویم...از خداوند می خواهم که به ما لیاقت بدهد و ما را بر خط تفاهم در راه ایجاد یک کشور اسلامی پیشرو قرار بدهد و کشور ما همانطور که بیان و خواست خدائی در قرآن است رهنمودی برای همه کشورهای جهان بشود ان شاء الله ...و با خواندن سرود انقلاب به وسیله جوانان حسینیه ارشاد اولین جلسه خاتمه یافت. قرائت پیام شورای نگهبان بوسیله آقای مهدوی کنی عضو شورای نگهبان...

رئیس – [دکتر سحابی] چنانکه در مقدمه جلسه فرمودند در افتتاح رسمی مجلس شورای جمهوری اسلامی اولین عمل آقایان نمایندگان ادای سوگند است بنا بر این خواهش می کنم همۀ آقایان و خانمها قیام بفرمایند . متن سوگند نامه را بنده جمله، جمله می خوانم آقایان و خانمها هر یک تکرار بفرمایند و بعداً پای تربیون تشریف می آورید و متن سوگند نامه را امضاء خواهید کرد ضمناً تذکراً عرض می کنم آقایان نمایندگان اقلیت های مذهبی در موقعی که نام قرآن مجید برده می شود بنام کتاب آسمانی خودشان ذکری خواهند کرد(سوگند نامه بشرح زیر بوسیله آقای دکتر یدالله سحابی قرائت شد و نمایندگان آن را تکرار کردند) رئیس سنی مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران – دکتر یدالله سحابی.[97]

در ادامه رئیس [دکتر یدالله سحابی] بعد از 54 روز ریاست سنی بر مجلس شورای ملی، گفت:« آقایان توجه بفرمائید کاندیداهای ریاست [دایمی] مجلس آقای دکتر حبیبی، آقای دکتر علی گلزاده غفوری، آقای هاشمی رفسنجانی، آقای مهندس بازرگان هستند یکی از این چهار نفر را انتخاب بفرمائید. (اخذ رأی به عمل آمد و نتیجه آن بشرح زیر اعلام شد) رئیس – اعلام رأی نسبت به انتخاب رئیس، جمع آراء دریافت شده 196 رأی آقای هاشمی رفسنجانی 146 رأی آقای حبیبی 20 رأی آقای غفوری 15 رأی آقای بازرگان 12 رأی و ممتنع 3 رأی بنا بر این آقای هاشمی رفسنجانی به ریاست دائمی مجلس برای مدت یکسال انتخاب شد(تکبیر نمایندگان) با اجازه آقایان من بلا فاصله از ایشان خواهش می کنم که اداره جلسه را به عهده بگیرند…

اولین اقدام آقای رفسنجانی[در اولین روز ریاست خود]...مجلس آماده قانون گذاری است پیشنهادی که رسیده است اینست که نام مجلس را از این به بعد "مجلس شورای اسلامی" بگذاریم من همین پیشنهاد را با همین کیفیت به رأی می گذاریم برای اینکه از این به بعد خیال ما راحت باشد. محمد خامنه ای . تفسیر قانون اساسی با شورای نگهبان است ...در صلاحیت مجلس نیست...

حجتی کرمانی: طرح با پانزده امضاء بیاید. بگذارید مجلس شورای ملی اسلامی(همهمه نمایندگان) رئیس با بیشتر از 15 امضاء آمده است...

محمد مجتهد شبستری حرمت قانون اساسی نگه داریم و تفسیر از طریق شورای نگهبان بیاید...

محمدی گرگانی: این بر خلاف قانون اساسی است...رئیس به صورت یک ماده در قانون اساسی نیآمده است...

محمد یزدی نامگذاری مجلس هیچ مخالفتی با قانون اساسی ندارد...

صدر حاج سید جوادی: عرض بنده هم همان بود که آقای یزدی فرمودند...

دکتر سحابی طرح به کمیسیون برود و رویش مطالعه بشود و تمام جوانبش رعایت بشود...
وافی هیچ مخالفتی با قانون اساسی ندارد...[98]

رئیس[رفسنجانی] تصویب دو فوریت طرح تعیین نام مجلس ...

فواد کریمی...توکلی...قاسمی...هادی نجف آبادی... انصاری ... غفاری...[سخنانی ایراد کردند]

رئیس[رفسنجانی] دو فوریت طرح با قیام و قعود، بنابراین کسانی که موافق با دو فوریت طرح هستند قیام کنند (اکثریت بر خاستند) اکثریت نزدیک به اتفاق تایید شد(تکبیر نمایندگان) خوب از شورای نگهبان دعوت می کنیم آقایان ورقه را بنویسید و ارسال کنید که فردا برای رای گیری در باره آن طرح در مجلس تشریف داشته باشند...[99]
در روز سوم ریاست رفسنجانی بر مجلس شورای ملی، بحث پیرامون طرح تعیین نام مجلس شورای اسلامی[ادامه یافت]

آقایان سید محمد خامنه ای، موسوی تبریزی، دکتر [حسن] روحانی، حجتی کرمانی، [سخنانی ایراد کردند]

دکتر سحابی – مخالف نه – ممکن است بیانات طوری باشد که ظاهراً به عنوان مخالف باشد، اما به نظر بنده چیزی است در آنچه که در مصلحت مجلس است و در مصلحت حق است...و اما بنده بسیار نگرانم که این مساله به این طریق و با این تعبیرها در مجلس شورای اسلامی که آقایان پیشنهاد می کنند تصویب بشود و این مصلحت نیست و بر خلاف قانون اساسی است و محتوای قانون اساسی را صدمه خواهد زد...مگر مهندس بازرگان و یا من مسلمان نیستیم؟ اسلامیت است که ما را به ملیت و به علاقه وطن وا داشته است...(همهمه نمایندگان)

ملکوتی – این آقایان از کلمه اسلام خیلی وحشت دارند.

موسوی، رشیدیان، عسگر اولادی ...معادیخواه ... قره باغی ... خزاعی[سخنانی ایراد کردند] ...

مراسم تحلیف آقای ابوالحسن بنی صدر ریاست جمهوری، ساعت 11 صبح امروز در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی که با حضور رئیس دیوان عالی کشور و شورای نگهبان قانون اساسی به ریاست حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی تشکیل شده بود حضور یافت و طبق اصل یکصد و بیست و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی در مجلس ضمن ادای سوگند، سوگند نامه را امضاء کرد. متن سوگند نامه که ریاست جمهوری یاد کرد طبق اصل یکصد و بیست و یکم قانون اساسی به شرح زیر می باشد:« بسم الرحمن الرحیم من بعنوان رئیس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد می کنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسؤلیتهائی که بر عهده گرفته ام بکار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور، ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هر گونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم. در حراست از مرزها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نورزم و استعانت از خداوند و پیروی از پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام قدرتی را که ملت به عنوان امانتی مقدس به من سپرده است همچون امینی پارسا و فداکار نگاهدار باشم و آنرا به منتخب ملت پس از خود بسپارم.[100]

به دنبال سخنان رئیس جمهور، رئیس مجلس[رفسنجانی] – شما اظهارات مخالف و موافق را شنیدید حالا ما برای کفایت مذاکرات رأی می گیریم و می دانید رأیش هم با قیام است آقایانی که با کفایت مذاکرات موافقند قیام کنند (اکثریت بر خاستند) تصویب شد، حالا ما وارد رأی گیری می شویم برای اصل طرح که داده بودند و طرح هم این است که نام مجلس شورا از این تاریخ بنام مجلس شورای اسلامی نامیده می شود و بعد در مکاتباتمان و در نوشته هایمان مقید هستیم همین نام را بکار ببریم...

مهندس صباغیان ...غلامرضا دانش ...شهرکی ... غفاری قره باغ ...عابدین زاده ... دکتر لواسانی ...دکتر باهنر ... دکتر آیت ... محمودی ... توکلی ... موسوی خراسانی و...[سخنانی ایراد کردند]

رئیس – زنگ رئیس ، جلسه رسمی است قبل از اینکه آقایان اعضای شورای نگهبان اظهار نظر کنند یک پیشنهاد هم رسیده است که این پیشنهاد باید مطرح بشود. پیشنهاد شده است که: "مجلس شورای اسلامی ایران" یعنی با اضافه کردن کلمه "ایران" آن اسم را تکمیل کنیم (همهمه نمایندگان)...

وافی پیشنهاد دهنده:«...دانشجویان پیرو خط امام از آنها و جمعی از دوستان که در مجلس هستند خدمت شما تقدیم کرده ام... از تقدم اسلامی بر ایران این است که ما ملیت را در زیر سایه اسلام می خواهیم...

موسوی خوئینی ها: اما اینکه به دانشجویان مسلمان پیرو خط امام نسبت داده اند، بهترین دلیل برای اینکه دروغ است این است که آنها پیرو خط امامند و امام می فرماید: "مجلس شورای اسلامی" ...گویا شیطان نمی خواهد بگذارد یک کاری را که امام مطرح کرده است این سریعاً انجام بشود...

بابا صفری موافق چنانچه پسوند "ایران" به این جمله اضافه بشود مخالفت و مغایرتی هم با نظر امام امت ندارد...

رئیس – پیشنهاد که شده بود که کلمه ایران را اضافه بکنم به رأی می گذاریم آقایانی که موافق هستند که این کلمه اضافه بشود قیام کنند(عده کمی برخاستند)رد شد.

ماده واحده – بسمه تعالی – طرح تعیین نام مجلس – این جانبان امضاء کنندگان زیر پیشنهاد می کنیم که نام مجلس شورا "مجلس شورای اسلامی" تعیین گردد.

رئیس – نتیجه استخراج آراء راجع به تعیین نام مجلس شورا. کل آرا 195 رأی. عده موافق 181 نفر مخالف 7 نفر و ممتنع 7 نفر بنا بر این از نظر مجلس تصویب شده است و ما منتظر اظهار نظر شورای نگهبانیم(تکبیر نمایندگان)

مهدوی – بسم الله الرحمن الرحیم. من به نمایندگی از طرف اعضای حاضر شورای نگهبان مطلبی را که در باره این ماده مصوبه که با اکثریت حاضرین مجلس تصویب شده است اظهار می دارم. بسم الله الرحمن الرحیم. ماده واحده مصوبه نمایندگان مردم ایران در مورد نامگذاری مجلس "به مجلس شورای اسلامی" مغایرتی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ندارد. از طرف اعضاء – محمد رضا مهدوی کنی(تکبیر نمایندگان)...[101]

سرانجام با این که کمیسیون هفت نفری انتصابی شورای انقلاب، هنوز بررسی سلامت دور اول انتخابات مجلس شورای ملی را، اعلام نکرده بود، با دستور آیت الله خمینی، دور دوم انتخابات مجلس شورای ملی کلید خورد و در پایان پروژه ی اولین انتخابات مجلس شورای ملی، در نظام جمهوری اسلامی ایران، به امر آیت الله خمینی، و کارگردانی حزب جمهوری اسلامی، و ریاست و مدیریت حجت الاسلام اکبر هاشمی بهرمانی [رفسنجانی]در مجلس شورای ملی، نام "مجلس شورای ملی"، تبدیل به مجلس شورای اسلامی! شد. و شوربختانه نمایندگان حتی با پسوند نام "ایران" به مجلس شورای اسلامی، هم مخالفت کردند و ...
__________________________________

[1] کیهان 6/11/1358 ص 1 و 3
[2] کیهان 6/11/1358 ص 2
[3] اطلاعات 16/11/1358 ص 1
[4] اطلاعات 30/11/1358 ص 1
[5] اطلاعات 18/11/1358 ص 2 و 12
[6] اطلاعات 1/12/1358 صص1 و 2
[7] اطلاعات 11/12/1358 ص 2
[8] اطلاعات 6/12/1358 ص 2
[9] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[10] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[11] اطلاعات 15/12/1358 ص 12
[12] کیهان 18/12/1358 ص 12
[13] کیهان 18/12/1358 ص 12
[14] اطلاعات 20/12/1358 ص 1
[15] اطلاعات 21/12/1358 ص 1
[16] مجاهد، نشریه مجاهدین خلق ایران، سال اول، شماره 23، سه شنبه 23 بهمن ماه 1358 ص 1 و 7
[17] انقلاب اسلامی 11/12/1358 ص 3
[18] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[19] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[20] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[21] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[22] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[23] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[24] کار، سازمان چریکهای فدائی خلق ایران،چهار شنبه 22 اسفند 1358، سال دوم، شماره 50، ص 1 و 2
[25] اطلاعات 21/12/1358 ص 1
[26] کیهان 9/12/1358 ص 16
[27] کیهان 13/12/1358 ص 1 و 2
[28] اطلاعات 12/12/1358 ص 2
[29] کیهان 21/12/1358 ص 4
[30] اطلاعات 15/12/1358 ص 12
[31] اطلاعات 8/12/1358 ص 1
[32] کیهان 11/12/1358 ص 2
[33] اطلاعات 14/12/1358 ص 1
[34] اطلاعات 14/12/1358 ص 12
[35] اطلاعات 22/12/1358 ص 1 و 3
[36] کیهان 15/12/1358 ص 1
[37] کیهان 20/12/1358 ص 1 و 2
[38] انقلاب اسلامی 20/12/1358 ص 1
[39] اطلاعات 24/11/1358 ص 12
[40] کیهان 4/12/1358 ص 2
[41] کیهان 1/12/1358 ص 2
[42] انقلاب اسلامی 21/12/1358 ص 3
[43] کیهان 22/12/1358 ص 2
[44] کیهان 22/12/1358 ص1 و 3
[45] کیهان 22/12/1358 ص 3
[46] کیهان 22/12/1358 ص 13
[47] هفته نامه اُمت، شماره 46، چهار شنبه 8 اسفند 1358، سال اول، ص 12
[48] هفته نامه جبهه ملی ایران در راه اتحاد بزرگ، شماره 57، سه شنبه 21 اسفند 1358، ص 1
[49] هفته نامه مجاهد، نشریه مجاهدین خلق ایران، سال اول، شماره 27، سه شنبه21 اسفند ماه 1358 ص 12
[50] کار، سازمان چریکهای فدائی خلق ایران،چهار شنبه 15 اسفند 1358، سال اول، شماره 49، ص 12
[51] نامه مردم، ارگان مرکزی حزب تودۀ ایران، دوره هفتم، سال اول، شماره 190، چهار شنبه 22 اسفند ماه 1358 ص 1
[52] رنجبران، ارگان حزب رنجبران ایران، سال اول، دوره دوم، سه شنبه 21 اسفند ماه 58، شماره 32، ص 1 و 2
[53] نشریه پیکار، سازمان پیکار در راه آزادی طبقۀ کار، شماره 44، دوشنبه 7 اسفند 1358 ، ویژه انتخابات ص 1
[54] کیهان 22/12/1358 ص 13
[55] اطلاعات 13/12/1358 ص 11
[56] کیهان 22/12/1358 ص 13
[57] کیهان 22/12/1358 ص 14
[58] اطلاعات 11/12/1358 ص 16
[59] کیهان 12/12/1358 ص 9
[60] اطلاعات 18/12/1358 ص 2
[61] اطلاعات 16/12/1358 ص 12
[62] کیهان 16/12/1358 ص 1
[63] کیهان 22/12/1358 ص 3
[64] اطلاعات 17/1/1359 ص 12
[65] خواجه سروی، غلامرضا(1382)، رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ص 277
[66] خوش‌زاد، اکبر(1386)، مجلس شورای اسلامی دوره‌ی اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1386، چاپ اول، ص 64
[676] خواجه سروی، غلامرضا(1382)، رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ص 277
[68] اطلاعات 14/1/1359 ص 12
[69] انقلاب اسلامی 27/12/1358 ص 12
[70] انقلاب اسلامی 27/12/1358 ص 1
[71] اطلاعات 28/12/1358 ص 2
[72] اطلاعات 28/12/1358 ص 2
[73] اطلاعات 28/12/1358 ص 2
[74] اطلاعات 28/12/1358 ص 2
[75] اطلاعات 28/12/1358 ص 2
[76] کار، سازمان چریکهای فدائی خلق ایران،چهار شنبه 29 اسفند 1358، سال دوم، شماره 51، ص1 و 7
[77] اطلاعات 6/1/1359 ص 3
[78] انقلاب اسلامی 27/12/1357 ص 1
[79] اطلاعات 28/12/1358 ص 2
[80] اطلاعات 6/1/1359 ص 3
[81] اطلاعات 6/1/1359 ص 3
[82] اطلاعات 10/1/1359 ص 12
[83] اطلاعات 7/1/1359 ص 1
[84] کیهان 7/1/1359 ص 1
[85] کیهان 7/1/1359 ص 1 و 2
[86] کیهان 25/1/1359 ص 1
[87] انقلاب اسلامی 13/2/1359 ص 2
[88] کیهان 18/2/1359 ص 1
[89] کیهان 14/2/1359 ص 12
[90] [فوزی، بحیی(1387)، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، 1380-1357، جلد اول، تهران، چاپ و نشر و عروج، چاپ دوم، ص 351]
[91] خواجه سروی، غلامرضا(1382)، رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ص 278]
[92] اطلاعات 25/2/1359 ص 2
[93] اطلاعات 5/3/1359 ص 12
[94] انقلاب اسلامی 5/3/1359 ص 12
[95] کیهان 8/3/1359 ص 2
[96] کیهان 8/3/1359 ص 12
[97] روزنامه رسمی – مذاکرات جلسۀ علنی مجلس شورای اسلامی – جلسه 1 – مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران – صورت مشروح مذاکرات جلسۀ علنی روز چهار شنبه هفتم خرداد ماه 1359 روزنامه رسمی – مذاکرات جلسۀ علنی مجلس شورای اسلامی – جلسه شماره 10952 صص 18 تا 23 ]
[98] روزنامه رسمی – مذاکرات جلسۀ علنی مجلس شورای اسلامی – شمارۀ 10992 صص 25 و 26 ][جلسه نوزدهم، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات جلسه علنی روز یکشنبه بیست و نهم تیر ماه 1359
[99] روزنامه رسمی – مذاکرات جلسۀ علنی مجلس شورای اسلامی – شمارۀ 10994 صص 20و21و22 ][جلسه نوزدهم، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات جلسۀ علنی روز دوشنبه سی ام تیر ماه 1359]
[100] [انقلاب اسلامی 31/4/1359 ص 1
[101] روزنامه رسمی – مذاکرات جلسۀ علنی مجلس شورای اسلامی – شمارۀ 10998 صص 20و21و22 ][جلسه نوزدهم، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات جلسۀ علنی روز سه شنبه سی و یکم تیر ماه 1359