پژوهشگر معتبر مجتبی مینُوی در باره‌ی تاریخ و منشأ نقش شیر و خورشید و پرچم ایران، سال ۱۳۰۸ خورشیدی بنا به درخواست سفارت ایران در لندن پژوهشی انجام داده که خلاصه‌ی آن را در زیر می‌آورم.
علامت شیر و خورشید در زمان محمّدشاه قاجار در ۱۲۵۲ به‌طور رسمی بر پرچم ایران نقش می‌بندد. اما هنوز نقش، شکل و رنگ پرچم متفاوت است. تنها در زمان ناصرالدّین شاه یازده گونه پرچم در دربار بوده است.
نقش شیر و خورشید را نمی‌توان به دوران پیش از اسلام یا حتا سال‌های آغازین دوره‌ی اسلامی نسبت داد و زمانی هم که باب شده، کاربرد عمومی نداشته و در زمان واحد دارای شکل و رنگ و نقش و پارچه‌های گونه‌گونی بوده و تنها روایت روشنی که در باره‌ی نقش شیر و خورشید در زمان پیش از صفویه موجود است، روایت ابن عربی در تاریخ مختصرالدول است که می‌گوید هنگامی که غیاث‌الدین کیخسرو پادشاه سلجوقی دختر پادشاه گرجیان را به زنی می‌گیرد، (بین ۶۳۵ و ۶۴۱ قمری)، چون زنش را خیلی دوست دارد می‌خواهد تصویر او را بر پرچم‌ها نقش کند که مشاورانش می‌گویند حال که چنین می‌فرمایی، پس تصویر شیری که خورشیدی بالای آن هست بر پرچم نقش کن تا هم تو به مقصود برسی و هم اینکه هرکس آن نقش را بیند گمان کند که نقشِ طالع ولادت شاه است.
استاد مینوی در اینجا در زیرنویسی می‌گوید که چندتایی از سکه‌های همین سلطان با نقش شیر و خورشید موجود است که تصویری از آن زیر عنوان سکّه‌ها در دائرت‌المعارف بریتانیا و یکی هم در کتاب تاریخ ملت ارمن از دمرگان، گراور شده است.
اگر این داستان درست باشد، پس شکل خورشید صورت یک زن گرجی و بازمانده از ترکان سلجوقی است. اما با توجه به کتابهای تاریخی و قصه‌های بازمانده از دوره‌ی ساسانی و شاهنامه، درفش دولتی ایرانیان پیش از اسلام درفش کاویانی بوده که با زر و گوهر تزیین شده بود و در جنگ قادسیّه به دست عرب‌ها افتاد که به امر خلیفه عُمر پاره پاره‌اش کردند و بین نُودینان بخش کردند.
فردوسی از درفش‌هایی با نقش‌های گوناگون نام برده، از جمله: نقش خورشید، پیل، شیر، اژدها، کرگدن، ماه، قوچ، گراز، پلنگ، آهو، همای.
مجتبی مینوی پس از آوردن دلیل‌هایی و نیز با اشاره به اینکه بر درفش کاویانی تصویر هیچ حیوانی نبوده، نتیجه می‌گیرد که نقش جانوران بر پرچم‌ها از میراث زنجیره‌های پادشاهی ترکان غزنوی و سلجوقی است که هر تیره‌ای از قوم‌های گوناگون‌شان نَسَب خویش را به حیوانی حامی خود می‌رسانده است.
در باب شمشیر، که هم یک‌لبه و هم دو فاق آن را در نشان‌های رسمی قاجاریان در دست شیر نهاده‌اند، باید گفت که همان ذوالفقار علی بوده تا تاکیدی باشد بر شیعه بودن حکومت قاجار. در کاتالوگ سکه‌های ایران در موزه‌ی بریتانیا نیز مدالی به تاریخ ۱۲۹۷ با نقش شیر و خورشید هست با این عبارت:
السّلطان ناصرالدّین شاه قاجار
هر شیردل که دشمنِ شه را عیان گرفت / از آفتاب همّت ما این نشان گرفت
بنا به نوشته‌های پیشینیان، در تاریخ طولانی ما، رنگ پرچم در دوره‌های گوناگون نیز متفاوت بوده است.
آقای مینوی سرانجام نتیجه‌ی پژوهش خویش را این‌گونه به سفارت تحویل می‌دهد:
"اینجانب به مناسبت تجسّس از برای یافتن منشأ شیر و خورشید، علاماتِ رسمی ایران را که در دورۀ هخامنشی و اشکانی و ساسانی به حسب زمان و مکان در روی بیرق‌ها و سکّه‌ها نقش می‌کرده‌اند، پیدا کرده‌ام و از همه بزرگتر و مهمتر درفش کاویانی یا «اختر فروزندۀ کاویان» بود که به دست عرب افتاد و در مسجد مدینه پاره و بخش شد. بنابراین، اگر در باب جنبۀ سیاسی این موضوع گفتگو و سوال شود که آیا این علامت شیرو خورشید را باید حفظ و تقدیس کرد یا می‌توان تغییرش داد خواهم گفت به گمان من هیچ مانعی برای تغییر آن در این عهد انقلاب حیات ملّی و دورۀ تجدید رسوم و شعائر قدیم قوم ایرانی نیست و هم‌چنان‌که بره و خرچنگ و کژدم را به فروردین و غیره بدل کردیم و خوک و مار و بوزینه را به دیار عدم فرستایم این یادگار دیگر قوم ترک را نیز خوب است واگذاریم و در این صورت بهترین بیرق که رایت عظمتِ داستانی ما بوده، همان درفش کاویانی است..."
لندن ۲۳ بهمن ماه ۱۳۰۸
برای اصل مقاله می‌توانید به کتاب زیر مراجعه کنید:
مینوی، مجتبی: تاریخ و فرهنگ: عمر دوباره ؛ جلد سوم- تهران: خوارزمی، چاپ سوم ۱۳۶۹
به نقل از صفحه فیسبوک مسعود کدخدایی
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
