منشاء ویروس کرونا یا کوید- ۱۹ از کجاست؟

ویروس کوید -۱۹ از کجا شروع شد؟ این ویروس چطور از بازار غذا در ووهان به انسان منتقل شده و تبدیل به بیماری مسری گردید؟ پاسخ به این سوالات کم کم و مثل قطعات پازل یافت می شوند, ولی داستانی که این تصاویر میگویند, بسیار نگران کننده است.

ما میدانیم که بیماری سارز- کوو-۲ بیماری ویروسی از خانواده بیماری کرونا است که موجب کووید- ۱۹ در دستگاه تنفسی می گردد. این بیماری در نتیجه تکامل طبیعی ویروس رخ می دهد. کریستیان جی اندرسن از متخصصان بیماری های عفونی در انستیتوی تحقیقاتی اسکریپز در لا یولا , کالیفرنیا [۱] به کمک همکارانش الگوی ژنتیک این ویروس را یافته است. او قاطعانه می گوید که این ویروس نتیجه طبیعی سیر تکامل ویروس های خانواده سارز است و هر گونه تئوری توطعه را رد میکند.

مرحله بعدی از قاطعیت کامل برخوردار نیست. اکثرمحققان باور دارند که این ویروس از خفاش ها به انسان منتقل شده. دکتر اندرسن, و محققان چینی, توانسته بودند ویروس بیمارس سارز را در خفاش ها بیابند. ویروس های دیگری از این خانواده از طریق خفاش ها به حیوانات دیگر و از طریق این حیوانات به انسان قبلا منتقل شده اند. احتمالا این ویروس از طریق حیواناتی که به طور زنده در بازار گوشت و غذاهای تازه در ووهان فروخته می شوند به انسان منتقل شده است. این حیوان احتمالا پانگولین یا مورچه خوار پولک دار است . البته به طور صد درصد نمیتوان گفت که این حیوان ناقل بیماری بوده ولی محققان توانسته اند ویروس سارز-کوو2 را در پانگولین ها بیابند.

(محققان در باره اینکه چرا بسیاری از بیماری های ناشناخته ویروسی از خفاش و حیواناتی چون پانگولین به بقیه سرایت می کنند، می گویند که این حیوانات از قدیمیترین حیوانات موجود در کره زمین از نظر زمان و دوران های تکامل حیات در کره زمین هستند. بسیاری از انواع حیوانات موجود با اینکه از حیوانات قدیمی تر نشات می گیرند، خود به قدمت مثلا دیناسورها نیستند. بنا بر این، حیواناتی چون خفاش، به دلیل قدمت ویروس ها و میکروب هایی را حمل می کنند که هنوز برای بقیه ناشناخته اند. این مطلب نوشته من بر اساس بحث های رادیویی متخصصان آلمانی است)

اگر این نظریه را بپزیریم دو مسئله را باید مورد نظر قرار بدهیم: ۱) چگونگی رابطه ما با پانگولین و ۲) چگونگی رابطه پانگولین با منبع اولیه ویروس. تا به حال همه انگشت سرزنش را به چینی ها و اداب غذایی انها اشاره می کنند ولی برای اینکه چنین بیماری همه گیری رخ بدهد باید هر دو شرایط فراهم باشند. یعنی باید بپرسیم، چطور این ویروس از خفاش ها به پانگولین ها اشاعه یافته؟ آندرسن در پاسخ به این سوال می گوید که تا الان تحقیقات آنها چگونگی انتشار اولیه را روشن نمی کند ولی انها معتقدند این انتشار اولیه در خود چین رخ داده است. پس ایا باید با ترامپ موافقت کنیم و این بیماری را یک " مشکل چینی" قلمداد کنیم؟

خیر. چون اگر میخواهید پاسخی برای این سوال بیابید و اینکه چرا این ویروس امروز شایع شده و نه ۲۰ سال پیش, در حالی که در همان زمان هم رژیم غذایی چینی ها برای بقیه دنیا عجیب به نظر می رسید باید عوامل دیگری را هم در نظر بگیرید. راب والیس، بیولوژیست تکاملی از انجمن تحقیقات در کشاورزی محیط زیستی و اقتصاد روستایی در سنت پل، مینه سوتا[۲] پاسخ دیگری برای این سوالات دارد. او می گوید " ما میتوانیم عامل این پاندمی، یعنی ویروس کووید-۱۹، یا فرهنگ غذایی چینی ها را سرزنش کرده و مورد سوال قرار بدهیم. ولی علت انتشار این بیماری بسیار فراتر از این مسائل بوده و ریشه در رابطه انسان امروزی با محیط زیست دارد."

در دهه ۱۹۹۰، چین به دنبال هدف گسترش اقتصاد کشور، برنامه تولید صنعتی مواد غذایی را در کشور به اجرا دراورد. دو مردم شناس ,لایل فرنلی و کریستوس لینتریس، می گویند که یکی از اثرات فوری این سیاست ورشکستگی کامل دامداران محلی و گسترش مزارع تولید گوشت به طور صنعتی بود. این دامداران مجبور به ترک مزارع خود و رو اوردن به مشاغلی مثل تولید و فروش حیوانات "وحشی" گردیدند. کم کم فروش حیوانات وحشی به عنوان شاخه ای از تولید مواد غذایی مورد قبول واقع شد و با گسترش طبقه مرفه در چین، به عنوان شاخه ای لوکس جا افتاد. با گسترش کشاورزی صنعتی، مناطق مورد استفاده این گروه کوچکتر و کوچکتر شده و هر چه بیشتر به مناطق محیط زیست حیوانات دیگر, مثلا جنگل ها و طالاب ها نزدیک گردید. این مناطق محیط زیست طبیعی حیواناتی مثل خفاش ها هستند. با نزدیکی بیشتر و بیشتر و تراکم این نوع مزارع, احتمال گسترش بیماری از حیات وحش میان این حیوانات بیشتر گردید.

بنا بر این بسیاری از بیماری های شایع شده در دهه های اخیر میان مردم که در درجه اول در میان حیوانات شیوع دارند, به دلیل افزایش بی رویه جمعیت انسان در همه جای دنیا و اسکان در مناطقی است که قبلا میان ما و طبیعت قرارداشتند. در دهه های اخیر ما شاهد شیوع بیماری های ویروسی با منشاء حیوانی مثل ابولا و ایدز هستیم. علاوه بر این مسائل، الگوهای مدرن کشاورزی به این پدیده، که برخی ان را باغ وحش سازی, می خوانند دامن زده است.

مثلا سرما خوردگی را در نظر بگیرید که در ۵۰۰ سال اخیر حدود ۱۵ پاندمی را ایجاد کرده است. ماریوس گیلبرت، متخصص بیماری های عفونی منتشر شده درهوا، از دانشگاه لیبره در بروکسل[۳] می گوید : " ما توانسته ایم ثابت کنیم که میان انتشار وپاندمی بیماری ویروسی انفلوانزا و شیوه مرغداری صنعتی رابطه مستقیمی وجود دارد." والاس در کتاب خود به نام "مزرعه های بزرگ بیماری های بزرگ را منتشر می کنند"[۴] می گوید که یکی از دلایل انتشار بیماری از طریق مرغداری بزرگ در این است که این مزارع صنعتی مرغ های خود را بر اساس الگوی ژنتیکی یکسان انتخاب می کنند (مثلا همگی باید تخم بیشتری بگذارند یا گوشت زیادی داشته باشند). تعداد بسیار زیادی از مرغ ها در محیط های دربسته و کوچک نگه داری می شوند. به این ترتیب اگر ویروسی وارد این گروه شود به دلیل یکسان بودن ژنتیکی این گروه با سرعت و شدت بسیار تبدیل به بیماری واگیر دار می گردد. حال اگر این ویروس وارد بدن انسان گردد، ما نیز دچار مشکلات فراوان می شویم.

گروه گیلبرت در مقاله ای منتشر شده در سال ۲۰۱۸ تاریخ "اتفاقات تبدیلی" را مورد مطالعه قرار داد. اتفاقات تبدیلی به مواردی گفته می شود که سرما خودرگی که قبلا اصلا خطرناک نبوده ناگهان تبدیل به یک بیماری مسری و خطرناک می شود. تحقیقات گروه گیلبرت نشان داد که این نوع بیماری ها همگی در مرغداری صنعتی و اکثرا در کشورهای پیشرفته که کشاورزی صنعتی دارند اغاز شده اند. در واقع اروپا، امریکا و استرالیا بیماری های بیشتری را, در مقایسه با چین, شایع کرده اند.

اما این به این معنی نیست که چین در این رابطه کاملا بی تقصیر است. فقط در دهه اخیر دو بیماری بسیار کشنده اچ۵ان۱و اچ۷ان۹[۵] که ابتدا سرما خوردگی ساده بوده اند از چین انتشار یافته اند. هر دو بیماری انسان را مبتلا می کنند، گر چه شدت انتشار بیماری فعلی را ندارند. اولین موارد اچ۷ان۹ در ۲۰۱۳ گزارش شد و از ان به بعد هر سال شایع می شود. گیلبرت می گوید، " در باره این ویروس ها هیچ اقدامی صورت نگرفت تا زمانی که به بیماری کشنده در مرغ ها تبدیل شد. تازه بعد از این مرحله، این بیماری به دلیل ضرر اقتصادی برای چین مهم شد و این کشور شروع به واکسینه کردن همه مرغ ها بر علیه این بیماری شد. به همین طریق این بیماری دیگربه انسان ها منتقل نشد."

چین بزرگترین صادر کننده مرغ در دنیا است و البته همه این صنعت در چین متعلق به دولت چین نیست. مثلا بعد از رکود مالی سال 2008۲۰۰۸، بانک گولد من ساکس بخش بزرگی از سرمایه گذاری هایش را از نیویورک به چین منتقل کرده و در صنعت مرغداری مشارکت نمود. پس نمیتوان فقط چین را مسبب انتشار این بیماری ها دانست. منشاء سرمایه داری بین المللی است.

البته همه محققان به این باور نیستند که مرغداری صنعتی یکی از مسببین این مشکل است. مایکل وروبی, بیولوژیست محیط زیستی[۶] می گوید که مرغداری صنعتی در واقع از حیوانات به شکل گروهی در قبال بیماری های عفونی حفاظت می کند. اما حتی مایکل وروبی تایید می کند که کشاورزی صنعتی به طور کلی و اشکال مدرن زندگی ما در کنار حیوانات موجب انتشار بیماری ها از حیوانات به انسان می باشد. او و گروه همکارانش درخت پیشینه ژنتیک ویرویس ها سرما خوردگی که منشا حیوانی دارد و سرما خوردگی های انسانی را درست کرده اند تا چگونگی تکامل این بیماری را دریابند. این درخت ژنتیک بسیار مهم است چون ویروس ها مرتبا جهش های ژنتیکی می کنند. این جهش ها با سرعت های متفاوت درناقل ها ی مختلف روی می دهد. بدین ترتیب درخت ژنتیکی می تواند به ما در درک چگونگی جهش ها کمک بسیاری بنماید.

ممکن است که بیماری سرما خوردگی بعد از اهلی کردن مرغابی ها توسط چینی ها در ۴۰۰۰ سال پیش به انسان منتقل شده باشد. انسان ها هم از خوک ها سرماخوردگی می گیرند و هم خوک ها را مریض می کنند. وروبی چند سال پیش گفت که احتمالا سرما خوردگی از پرندگان به ما منتقل نشده بلکه این بیماری از اسب به انسان سرایت کرده.این بیماری از پرندگان به اسب ها و از اسب ها به انسان به خصوص در زمانی که انسان ها از اسب برای نقل و انتقال استفاده می کردند, سرایت کرده.

بسیاری از محققان با این نظر مخالفند. وندی بارکلی,ویروس شناس امپریال کالج در لندن[۷]، می گوید " اگر اسب ها ناقل ویروس بودند, این ویروس امروزه اثرات ژنتیکی پستانداران را در خود حمل می کرد. ولی می بینیم که این چنین نیست."

به هر حال, گیلبرت می گوید که فقط پرندگان به ما ویروس های سرماخوردگی را منتقل نمی کنند. مثلا بیماری های ویروسی مختلفی در گله های خوک ها شایع شده است. بیماری پی ار ار اس (بیماری دستگاه تنفسی در خوک ها) اولین بار در خوک ها در امریکا در دهه ۸۰ مشاهده شد. امروزه این بیماری در مزارع خوک ها در تمام دنیا پخش شده است. مارتا نلسون، از انستیتوی ملی بهداشت در امریکا نقشه ژنتیکی سرماخوردگی خوکی را تهیه کرده و می گوید که زنجیره ژنتیکی این بیماری در خوک های اروپا و امریکا- که بزرگترین صادر کننده گوشت خوک هستند- وجود دارد.

به هر حال شواهد موجود نشان می دهد که روش های تولید پروتئین حیوانی نه فقط در چین بلکه در همه دنیا باید مورد بررسی مجدد قرار گیرد. در چین به خصوص بازار های حیوانات زنده که بسیاری از حیوانات نادر در ان فروخته می شوند باید کنترل گردند. اما ما باید به اساس چگونگی تولید گوشت مصرفی امان نگاه منتقدانه ای بیاندازیم.

به یاد داشته باشیم که به قول والاس ما با شیوع بیماری کووید ۱۹ در واقع شانس اوردیم چون "اچ ۷ ان ۹" بیماری بسیار کشنده تری است. حدود یک سوم کسانی که به این بیماری مبتلا می شوند از میان می روند. او می گوید ما باید به شیوه ای که زندگی می کنیم نگاه نقادانه ای بیاندازیم. ایا می خواهیم همچنان مرغ ارزان بخریم به قیمت جان میلیون ها انسان ؟ ایا می خواهیم سیاستمدرانی را انتخاب کنیم که جان انسان برایشان بی ارزش تر از منفعت های اقتصادی است؟ شاید بیماری کووید ۱۹ نگرش ما را به زندگی تغییر دهد.

منبع: روزنامه گاردین
https://www.theguardian.com/
۲۸ مارس ۲۰۲۰

________________________