مضحکه ی شعر خوانی در نزد مقام معظم رهبری

همین تک و توک فیلم هایی که از مشاعره در بارگاه آقای خامنه ای در شبکه های اجتماعی می چرخد، کافی است نشان دهد که سنت دیرینه ای در ایران احیا شده است. سنتی که چند دهه در آن وقفه افتاده بود.

کسانی که تاریخ ادبیات فارسی را می شناسند به حتم خوانده اند که درصد بالایی از اشعار کلاسیک ما در مدح شاهان و به امید دریافت صله ای بوده است. مدح و امیدی که علت پیدایش مشاعره شده اند.

بعد از قاجارها و بویژه ناصرالدین شاهی که خودش نیزمرتکب شعر می شده، به دور پهلوی ها کسی از برگزاری شعر خوانی در دربار چیزی نشنیده است.

آقای سوادکوهی، پهلوی اول بخاطر کم سوادی، نظامیگری و طبع خشن به شعر و شاعری رو نداده است. ادیبان دور و برش هم به خاطر وضع اسفناک مملکت بیشترمهندس مشاور شدند و مشغول برنامه ریزی و کشورداری. اگر به دربار می رفتند برای خواندن شعر نبوده است. آنقدر به مُدرنیزاسیون اهمیت می دادند که به ارزش مُدرنیته پی نبردند.

آقای پهلوی دوم با این که درس خوانده و در فرنگ کالج رفته بود، وقتی برای شعر خوانی در دربار تخصیص نداد. می گویند در اوایل سلطنتش عده ای از ادیبان دوران پدرش مثل فروغی و یاسمی با وی تمرین خواندن ادب کلاسیک میکردند. ولی گویا چندباری که شاه جوان تحریر غلط داشته یا تپق زده، بر لبان ادبا لبخندی نشسته است.

همین لبخندها البته خاطر ملوکامه را مکدر ساخته است. چون فکر می کرده مسخره شده است. بدین خاطر محمدرضا به کلی از ورود به دنیای شعر و شاعری صرفنظر کرده و مشاعره را از دربار بیرون رانده است. شعر و شاعری که در غرب و از رُنسانس بدین سو موتور تحول فرهنگی بود. اصلا با مُدرنیته در زیبایی شناسی بوده است که غرب به عصر جدید و تجدد رسید.

البته از آنجا که هر جامعه با چند دروغ به خود زندگی می کند، در جامعه ایرانی برغم تمامی کمبودهای آشکار خودفریبی خود را باز تولید می کند. از جمله این که هنوز گفته می شود که ما هم ملت عشقیم و هم ملت شعر. خلاصه از این خالیبندیهایی که همه رندان می شناسندش، خودفریبی جمعی خود را تغذیه می کند.

بنابراین طبق آن دورغ و لاغ های گفته شده به خود، شعر و شاعری هم نمی توانسته در ایران تعطیل گردد. شاید اگر بخت ادبیات جهانی یاری می کرد، ما ملت دنبال مشغولیت و سرگرمی دیگری رفته بودیم. اما، گویا همانطور که شایعه ها می گویند، همه مان همواره در حال عاشقی هستیم و همه اهل سرایش.

با این حساب پس از رانده شدن شعرخوانی در دربار پهلوی دوم، کار مشاعره را عده ای در رادیو پی گرفته اند. آن وقت ها مجری خوش صدایی داشتیم که الان نامش در یادم نیست. برخی از ما این زمانیان هنوز به یاد داریم که از رادیو مشاعره شنیده ایم. اما در این میان دوستانی یادآور شده که نام مجری برنامه مهدی سهیلی بوده است.

در واقع پس از جابه جایی سلطنت و نظام خلیفگانی، خلیفه اول خود پرست بود. آقای خمینی هیچکسی را به هماوردی قبول نداشت. فقط در خلوت مرتکب سرایش می شد و از خواجوی کرمانی تا حافظ غزل کپی می زد.

گوئیا بر دیوان وی عروسش، که می گویند مخاطب خاص سروده ها بوده، مقدمه ای نوشته و انتشار داده است. در هر صورت این شک و تردید و تفکیک ها جُفتش یکی است. در اصل قضیه فرقی نمی کند. فقط نشان می دهد که خلیفه اولی چقدر خود و خانواده خودی را قبول داشته است.

بدین خاطر آقای خمینی اجازه مشاعره به دیگران در بارگاه و بیت خود نداد. بیت و بارگاهی که از منظر شمارش بادنجان دور قاپ چین ها چیزی از دربارهای قاجار کم نداشت.

او می پنداشت که نماینده خدا، دانای کل، واعظ تام و سخنگویی یگانه است. پس نیاز به مشاعره نمی برد. اصلا احد و دیاری از اطرافیانش جرات گفتن و حرف در مقابل وی را نداشت تا چه رسد به این که در وزن و قافیه سروده اش جوابی دهد. وانگهی از حذف دیالوگ شاعرانه گذشته، تن به شعر خوانی تک نفره هم نداد. بهرصورت حدس زده بود که در هنگام قرائت شعر دیگر نمی تواند با همان لحن عوامزده و فریبکارانه پسا انقلابی لب بگشاید. چون در هر حالت و بخاطر سرایش کلاسیک می بایست رعایت وزن و قافیه را می کرد. پس تن به موجودیت مشاعره و شنیدن سرود دیگران را در بارگاه خود نداد.

اما از زمان خلیفه دوم وضع مشاعره تغییر کرده است.

آقای خامنه ای که تبارش از آذربایجان به خراسان کوچانده شده و در قلمرویی بزرگ شده که به قرنها ادبیات فارسی را پرورانده است، مثل هر فرد آسیمیله (کسی که فرهنگ مادر زادی خود را از دست داده) می خواهد کاسه داغتر از آش باشد .

وی سر آن دارد که به جز رهبر عظیم الشان ولایت مسلمانان، رئیس کل ادبیات کشور ایران هم محسوب گردد. از این رو چوب خط سرایش و روایتگری تحویل جامعه می دهد. چون به هر روی در انجمن های ادبی مشهد و خراسان با ادبیات فارسی دمخور بوده است. از سوی دیگر برای تداوم اقتدار خود به کانالیزه کردن اذهان و کنترلش وابسته است. پس ملت شعر را بزعم خود با مشاعره در اختیار می گیرد.

البته تمام کاسه و کوزه تقصیرات را فقط بر سر او، روند رشد( سوسیالیزاسیونش) و تمناهایش نباید شکست. بیچاره رهبر معظم و خاستگاهش به تنهایی خلافکار نیستند.

این دروغی است که ما به سال ها در کل کشور به خود گفته ایم؛ که ما ملت عشقیم؛ که ما ملت شعریم.

به واقعیّت هم هرگز کاری نداریم؛ این که شمارگان کتاب شعر در کشور هشتاد میلیونی چندین سال است که از سی صد نسخه بیشتر نیست.

ولی و اما که بیش از تعداد بیشمار پیامبران مرد، آدم مدعی شاعری داریم. از اینان برخی هستند که گاهی خدمت آقای رهبر می روند و شعری می خوانند. رهبر هم که گوشش سنگین شده، مدام می پرسد فلانی چی گفت؟

آنگاه مجری نکره، با چهره ای نتراشیده و نخراشیده، سخن فلانی را تکرار می کند. رهبر نیز فوری رهنمود می دهد که باید این و آن را در اثر تصحیح کنید. شاعر بیچاره تر از رهبر هم سر خم می کند. حتا جرات نمی کند که بگوید به چشم. فقط اگر کارش به دل رهبر نشسته باشد، چند تا آفرین و بارک الله می شنود و می رود پی کار خود.

همین آفرین و بارک الله ها بعد معیاری می شود برای سرایندگان بعدی که خود را نسبت به آنها تنظیم کنند.

در اینجا اپیزود اول نمایش بپایان می رسد.

در واقع این حرفها در اپیزود اول فقط مقدمه ای است برای بررسی جلسه ای مشخص از این دست مشاعره ها.

در اپیزود دوم بر روی شعر طنزی مکث می کنیم که جوانی زیرپای رهبر نشسته ادا می کند.

پیش از آن اما در میان پرده زیر به مفهوم مضحکه بپردازیم.

باری، کلمۀ معرب مضحکه را اگر به فارسی برگردانیم "مایه خنده" معنا می دهد. با کارکردی چون بذله و لطیفه که دیگران گویند و ما بخندیم.

حالا اگر برخلاف سنت پیامبران ابراهیمی خنده را مثبت ارزیابی کنیم و بر این خرافه واعظان مردم فریب پای نفشاریم که "گریه بر هر دردی دوا است"، در قلمرو لبخند و خنده و حتا قهقهه چیز بدی نیست. آدمی به حتم با گریه و زاری و رنج و غصه رستگار نمی شود. شاید خنده رهنمایی به سوی پردیس باشد. کسی چه می داند؟

فقط اگر شخص شخیصی خود را خیلی جدی بگیرد از خندیدن دیگران به خود خوشش نمی آید. چیزی نظیر آ سید علی رهبر که فردی بیش از حد عبوس شده است و مثل اسلافش خنده را "کار شیطان" می داند. شاید غریزی حق هم داشته باشد. زیرا که خنده، همواره اقتدار قدرتمند را به چالش کشیده و خود ارزش بخشی وی را به سُخره می گیرد.

البته، در لغتنامه، معناها و مترداف های مضحکه بدون اشکال تراشی نخواهند بود. مصداق های مضحکه، در مراتب بعدی سیاهۀ لغتنامه، دست انداختن و استهزا هستند.

سپس مسخره شدن هم معنی مضحکه می دهد؛ و این یکی اصلا بی دردسر نیست. چون کار دست غرور طرف می دهد تا از کیان و ارج خود دفاع کند. آدمی فوری ناخوشایندی خود را اعلام می دارد که به چیز خنده دار و مسخره ای بدل شده است.

و واویلا که این بار نوبت مسخره شدن به شخص مقام معظم رهبری رسیده باشد. او که نزدیک به سه دهه حکمران بی رقیب و فاعل مایشأ در ایران بوده، خواه و ناخواه به موضوع مضحکه بدل گشته است.

و سرانجام اگر نردبان معنا و مترادف های لغتنامه را تا آخرش ادامه دهیم، مضحکه تحقیر گشتن هم معنی داده است.

در روزهای پیش چند تن از دوستان مقیم ایران پی در پی یک ویدئوی خاص را از طریق کانال تلگرام فرستادند. آنهم با تفسیری درپانویس که ببینید و آگاه باشید که شاعر جوانی با طنز نزد رهبر شق القمر کرده است. چون وی را به خنده واداشته است.

مردم را از قدیم گفته اند که اگر به مرگ بگیرید به تب راضی خواهند گشت. بواقع با تامل بر این به اصطلاح طنز سرایی در می یابید که به قهقرا رفتن چه معنایی دارد. ابتذال تا کجا نفوذ کرده است. سلیقه ها تا چه حدی سقوط کرده اند.

در جایگاه آن "عقل زیرک" که نیما یوشیج تعریفش کرده است می توان ایستاد و برای خنده رهبر و آن لطیفه سرایی مرتجعانه تره هم خورد نکرد. اصلا بی اعتنا از کنارش گذشت. اما نمی توان بی تفاوت ماند. آنهم نسبت به سطح سلیقه ای که به اصطلاح ناخشنودان وضع موجود از خود بروز می دهند. بطوری که چنین مضحکه ای را بعنوان گسست اقتدار قدرتمدار جشن می گیرند.

اکنون فیلم ویدئویی را بطورمستقیم در نظر گیریم. برنامه ای که با معرفی شاعر جوان یزدی آقای ندوشن توسط مجری شروع می شود که بزعمش از "سرزمین" یزد آمده است.

در واقع مضحکه خود را از همان آغاز نمایان ساخته است. زیرا جوان شاعر میگوید بسم الله ... و سلام می گوید. در جواب رهبر یک سلام و اعلیک آقای غلیظ می گوید.

جوان کمی دست به عصا توضیح می دهد که اثرش یک ترجیع بند دارد. مربوط به دوران مجردی.

در این میان البته حرکت دوربین ادویه مضحکه را تشدید می کند با تلاشی که کارگردان فیلم در تدوین و برجسته سازی چهره ها کرده است.

رهبر که سخن طنز پردار را درست نشنیده، می پرسد به چه مربوط می شود؟

جوان می گوید، دوران مجردی.

سپس چند نفری این جمله را تکرار می کنند تا رهبر بفهمد.

بعد رهبر فهم خود را با آهان! و خب!، نشان می دهد.

سپس جوان می خواند:" دائم از غصه می زنم بر سر/ زندگی مشکل است بی دلبر...".

در خواندن شعر چندین بار وقفه می افتد. زیرا رهبر فوری توی حرف جوان می پرد. مثل اولین بار که جمله منتهی به بی دلبر را قطع می کند. می افزاید، بی همسر!

رهبر سپس خنده ای از این تصحیح فاتحانه می کند...

در این لحظه جوان کمی رندی می کند و می گوید، همسر هم داره حالا!

بعد میخواند "دائم از غصه می زنم بر سر / زندگی مشکل است بی دلبر/ دوستانم پدر شدن ولی/ بنده هستم هنوز بی همسر..."

اینجا رهبر دوباره یک آهان می گوید و سری به علامت رضا تکان می دهد. چون بزعمش ظاهر شئونات دینی همزیستی جنسیت ها رعایت گشته است.

اینجا کسی به میزان بالا و آمار ازدواج های سفید از یکسو و تن فروشی رایج در جامعه از سوی دیگر کاری ندارد. اصلا ساکت جلوی رهبر نشستن معنی دیگری جز کتمان واقعیّت ندارد.

در آنجا حضار نفسی به راحتی کشیده، خنده ای می کنند. فضا شعر خوانی آرام می گیرد. همه به ادامه کار گوش می سپارد.

جوان ادامه می دهد: پیر مردی مجردم که همه / می دهندم نشان به یکدیگر/ .../ وای بر من خروس با مرغ است/ شده ام از خروس هم کمتر/ نه جگر دارم و نه دندانی/بس که دندان گذاشتم به جگر/.../ گرچه در بین جمع خاموشم/ دارم آتش به زیر خاکستر/.../ با تو از راز خویش می گویم/ گرچه آن را نمی کنی باور/ همه را شکل یار می بینم/ پیر زن را نگار می بینم...".

سر آن ندارم که تمامی این بحر طویل را تکرار کنم. حتا به خیالبافی و آرزوهای مرد حرمان زده هم کاری ندارم که در پی بدست آوردن شانزده زوجه خواب عروسی و زفاف دیده است.

فقط برای افشای پس و پشت مضحکه مشاعره نزد رهبر بر آن بیتی تکیه می کنم که چندین بار در شعر خوانی جوان یزدی تکرار شده است. وقتی می گوید: "همه را شکل یار می بینم/ پیر زن را نگار می بینم".

کافی است که در این لحظه در حرکت دوربین بر چهره ها بیشتر مکث کنید. پس آن رضایت ناشی از حماقت را در صورت مردان جوان و سالمند ببینید که از توهین به زن می خندند؛ چون زن، سالمند گشته است و بقولی پیر زن.

بی آبرویی چنین مضحکه ای را تماشاگر وقتی بیشتر خواهد فهمید که نگاهی انتقادی به سنت مردسالاری در یک جامعه عقب افتاده بیاندازد. سنتی که تمامی عقده ها و حرمان های خود را بر سر نیمی از جامعه خالی می کند. بی آن که در پی تصحیح خویش و رعایت حق و حرمت مادر و خواهر و دختران خویش باشد.