فیلترینگ تلگرام حکومت را به کجا می‌کشاند

خبر فیلترینگ تلگرام در ایران خیلی کوتاه بود. مثل همه‌ی خبرهای امنیتی که دولت آن را به اطلاع مردم می‌رساند. کارگزاران دولتی هرگز نیازی نمی‌بینند که توضیحی بر خبر خویش بیفزایند. چون برای دولتمردان جمهوری اسلامی اصل بر آن اصل است که ناگفته‌ها همچنان ناگفته باقی بمانند. با این همه در رسانه‌های دولتی چنان گفته می‌شود که این تصمیم، تصمیمی موقتی است که به زودی رفع خواهد شد.

در عین حال تصمیم عجولانه‌ی دولت، ناصر مکارم شیرازی را بیش از دیگر مراجع دولتی به وجد آورد. او تلگرام را "لجنزار متعفن" نامید و دولت را از بازگرداندن "شیاطین" به فضای مجازی برحذر داشت. همچنین "شورای سیاستگذاری ائمه‌ی جمعه" طی رهنمودی خودمانی به امامان جمعه‌ی سراسر کشور یادآور شد که در نمازهای جمعه از دولت بخواهند تا برای همیشه از رفع فیلترینگ تلگرام خودداری کند. امامان جمعه نیز کم و بیش همین رویکرد را در نمازجمعه‌ها تبلیغ نمودند.

همراه با فیلتر شدن تلگرام کاربران ایرانی همگی از فیلترشکن‌های خود یاری گرفتند تا شاید دوباره بتوانند بر دیوار مجازی دولت تدبیر و امید حسن روحانی فایق آیند. اما دولت اینجا نیز پیش‌بینی‌های لازم را به عمل آورده بود. چون با کاهش سرعت اینترنت، از دسترسی آنان به فضای فیلترشده جلوگیری کرد. چنین رویکردی موجب می‌شود تا همه‌ی کاربران در فضایی از آنچه که دولت جمهوری اسلامی می‌پسندد، محصور باقی بمانند. با این همه، بازار انواع و اقسام فیلترشکن در ایران داغ شده است. حتا گروه پرشماری از کاربران تلگرام به واتس‌آپ روی آورده‌اند. ولی هرگز توانمندی تلگرام را نمی‌توانند از واتس‌آپ سراغ بگیرند.

دولت در حالی به فیلتر کردن تلگرام گردن گذاشت که حسن روحانی چند روز پیش از آن ضمن برشمردن حقوق شهروندی مردم مدعی شده بود که هرگز دستش روی دگمه‌ی فیلتر قرار نخواهد گرفت. دولت روحانی با همین ترفند به واقع به جنگی نابرابر با شبکه‌های اجتماعی شتافته است. دولت بر این باور ساده‌لوحانه و پندار خام پای می‌فشارد که گویا با فروپاشی این شبکه‌ها خواهد توانست به آرامشی هرچند امنیتی دست یابد تا مجموعه‌ی نظام را از خطر سقوط برهاند. نگاهی که در واقع به سیاست تشکل‌ستیزی دولت روحانی بازمی‌گردد. همان پدیده‌ی توهم‌آمیزی که تنها به نفی و طرد تشکل‌های صنفی و سندیکایی محدود باقی نمی‌ماند، بل‌که تلاش می‌ورزد تا تشکل‌های مجازی را نیز از هم بپاشد.

ناگفته نماند علی‌رغم تشکل‌ستیزی عریان و آشکار جمهوری اسلامی، هواداران حکومت هرگز از گسترش جایگاه خویش در فضای مجازی برکنار نمانده‌اند. همچنان که آنان مشتاقانه در همین شبکه‌ها به یارگیری اشتغال دارند و روزانه از همدیگر می‌خواهند که چه تعداد صلوات برای سلامتی "حضرت آقا" نذر کنند. یا در صورت وقوع زمین‌لرزه به همدیگر یاد می‌دهند که هرگز از ادای نماز آیات غافل نمانند. پایگاه‌های بسیج محله‌ها و ادارات هم در شبکه‌های اجتماعی حضوری فعال دارند. با این تفاوت که برخی از این شبکه‌ها خودمانی و درون‌حکومتی هستند، اما برخی همگانی و عمومی. یادآور می‌شود که نیروهای حکومتی در شبکه‌های غیر خودی همواره نقشی از خبرچین و جاسوس را برای نظام به انجام می‌رسانند. با همین ترفند قرار نیست دستگاه اطلاعاتی و امنیتی عریض و طویل جمهوری اسلامی از آنچه که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌گذرد، بی‌اطلاع باقی بماند.

بنا به آمارهای غیر رسمی در داخل ایران بیش از شش‌صد هزار کانال تلگرامی حضور فعال دارند که نیمی از این کانال‌ها را فروشندگان کالا به خود اختصاص داده‌اند. پیداست اینک با موانعی که دولت سر راه کاربران تلگرام می‌گسترد خواسته یا ناخواسته به بیکاری در سطح جامعه دامن می‌زند. همچنین در آماری غیر رسمی گفته می‌شود که حدود پانزده درصد پیک- ‌موتوری‌های تهران کالاهایی را به مقصد می‌رسانند که مشتریان و خریداران در فضای مجازی نسبت به خرید آن‌ها اقدام نموده‌اند. به طور حتم فیلتر شدن تلگرام بخشی از شاغلان خود را در فضای مجازی هدف گرفته‌ است. با این همه نباید انتظار داشت که تجارت در فضای مجازی به طور کلی تعطیل شده است. ولی گزارش‌ها حکایت از آن دارد که فروشندگان و نیروهای خدماتی این بخش ضربه‌های مهلکی را متحمل شده‌اند که به همین آسانی نمی‌توان ضرر و زیان آن را جبران کرد.

گفتنی است که از شش‌صد هزار کانال‌های تلگرامی ایران تنها نوزده هزار از آن‌ها در وزرات ارشاد به ثبت رسیده‌اند. ولی باز بنا به آمارهای دولتی قریب نیمی از همین کانال‌های به ثبت رسیده و دارای مجوز هم به فعالیت در عرصه‌های بازرگانی و خدماتی اشتغال دارند. دولت در حالی به مسدود کردن تلگرام روی آورده است که به آمارهای دقیق‌تری از فعالیت تجاری و بازرگانی در کانال‌های مجازی آگاهی دارد. اما انگار هرگز به معیشت و گذران مردم عادی نمی‌اندیشد. از سویی شمار بیکاران عرصه‌های مجازی را تا کنون حدود سی‌صد هزار نفر تخمین می‌زنند. با این اوصاف باید در نظر داشت که دولت جدای از مطالبات سیاسی به مطالبات اقتصادی معترضان خیابانی هم هرگز روی خوش نشان نداده است. چنانکه هنر خود را در آن خلاصه می‌بیند که با تعطیلی تلگرام دوباره صدها هزار نفر به لشکر بیکاران کشور بیفزاید.

رهبر جمهوری اسلامی در تبلیغی عوام‌فریبانه سال جاری را سال "اقتصاد مقاومتی و اشتغال" اعلام نمود. دولت هم از آغاز سال چنان تبلیغ می‌کند که تا پایان سال جاری یک میلیون و دویست هزار نفر از بیکاران کشور به کار دست خواهند یافت. اما وزارت کار با دستکاری کردن آمارهایی که از پیش ارایه کرده است تلاش می‌ورزد به تعهدات خویش در خصوص اشتغال‌زایی بیکاران جامه‌ی عمل بپوشاند. همچنان که صدها هزار نفری را که همراه با تعطیلی تلگرام در ایران بیکار شده‌اند، هرگز در جایی از این آمارها به حساب نمی‌آورند و آنان را نادیده می‌انگارند.

علی‌رغم فیلتر شدن تلگرام، نهادهای دولتی یا بنگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی چیزی از تبلیغ نشانی اختصاصی خود در تلگرام نکاسته‌اند. آنان همچنان در تبلیغ خود پیامی را پی می‌گیرند که: ما را در تلگرام دنبال کنید! گویا می‌توان به راه‌هایی دست یافت که مردم همچنان بتوانند از دیوار فیلترینگ دولتی بگذرند. حتا در همین راستا از ارسال پیامک‌های تبلیغی خود به دارندگان گوشی همراه هم چیزی کم نکرده‌اند. چون کم نیستند کاربرانی که با استفاده از فیلترشکن توانسته‌اند به فضای تلگرام راه یابند. هرچند دستیابی به فضای آن تلاش و تحمل فراوانی را با خود به همراه دارد، اما بسیاری از کاربران مشتاق سرآخر برای دستیابی به این نیاز و خواست امروزی موفق می‌شوند. بی‌دلیل نیست که مجریان صدا و سیمای جمهوری اسلامی هم علی‌رغم فیلتر شدن تلگرام از تبلیغ نشانیِ کانال خود غافل نمی‌مانند. جدای از این وزارتخانه‌ها و شرکت‌های بخش خصوصی یا دولتی نیز همچنان از تبلیغ کانال تلگرام چیزی نمی‌کاهند. همگانی شدن تلگرام در ایران به حدی است که حتا متولیان امامزاده‌ها و قبرستان‌های عمومی نیز انتظار دارند تا خودشان را در کانال تلگرام به‌تر به مخاطبان ایرانی بشناسانند.

خبرگزاری‌های وابسته به سپاه هم علی‌رغم فیلترگذاری دولتی، همه روزه در تلگرام به روز می‌شوند. چنین موضوعی حکایت از آن دارد که تلگرام را تنها برای استفاده‌ی توده‌های معترض فیلتر کرده‌اند و کارگزاران حکومت خودشان به همین آسانی به تمکین از این ممنوعیت رضایت نمی‌دهند. ناگفته نماند که حتا بسیاری از مراجع دولتی نیز ضمن سیاستی یک بام و دو هوا در تلگرام حضوری فعال دارند. جدای از این بسیاری از وزیران، معاونان و مشاوران حسن روحانی هم بدون استثنا از حضور در تلگرام به نفع خویش سود می‌برند.

دولت حسن روحانی هرچند تلگرام را یکی از نشانه‌های دنیای مدرن به حساب می‌آورد ولی بر این باور است که با عبا و چادر هم می‌توان به دنیای مدرن امروزی دست یافت. چنانکه دوستی و هم‌آمیزی با اروپا را پیش‌نیازی می‌بیند تا بتواند به اتکای آن به این دنیای جدید راه یابد. کشورهای اروپایی هم به قراردادهای اقتصادی خود با دولت ایران دل خوش کرده‌اند و فیلتر شدن تلگرام از سوی دولت برایشان در حاشیه قرار می‌گیرد تا بتوانند نیازهای اقتصادی خودشان را برآورده نمایند. گویا دولتمردان اروپایی به نگاهی واحدی با حکومت ایران دست یافته‌اند که بدون لیبرالیسم سیاسی هم می‌توان لیبرالیسم اقتصادی را محقق نمود. چنانکه هر دوسوی این ماجرای عوامانه با نادیده انگاشتن تضییع حقوق شهروندی و دموکراتیک مردم ایران، تنها به زدوبندهای تجاری خود می‌اندیشند.