شرق ـ محمد مساعد: دو روز پیش گفته بود اگر تا ٤٨ ساعت برای تعیینتکلیف بدهی خود به بانک سرمایه مراجعه نکنند، نامشان را رسانهای خواهد کرد. شاید در ساعات ابتدایی که محمود صادقی این تهدید را انجام داد، اغلب افراد تصور میکردند این وعده نیز مانند وعدههای مردی که همه نامها را در جیب خود داشت؛ عملی نشود اما این اتفاق افتاد و آنچنان که از فهرست اعلامی صادقی برمیآید ٢٠ بدهکار بزرگ بانک سرمایه جمعا مبلغی نزدیک به هفت هزار میلیارد تومان به این بانک بدهکار هستند.
به نام فرهنگیان، به کام ٣٠ نفر
همین چند روز قبل بود که جبار کوچکینژاد، رئیس تیم تحقیق و تفحص از صندوق ذخیره فرهنگیان، در گفتوگو با تسنیم خواستار ورود قوه قضائیه، وزارت اطلاعات و سازمان بازرسی به پرونده فساد صندوق ذخیره فرهنگیان شده و از عمق بسیار گسترده و پراکنده فساد در این صندوق خبر داده بود. به گفته کوچکینژاد بررسی ابعاد مختلف فساد رخداده در این صندوق نیازمند زمان زیادی است اما یکی از مفسدههای رخداده در صندوق ذخیره فرهنگیان به گفته حجتالاسلام غلامحسین محسنیاژهای پرداخت بدون ضابطه تسهیلات به افراد مختلف در بانک سرمایه بوده است که صندوق ذخیره فرهنگیان ٤٧ درصد از سهام آن را در اختیار دارد. به گفته جبار کوچکینژاد، ٩٠ درصد تسهیلات این بانک به ٣٠ نفر داده شده است و ١٠ درصد وامهای خرد با سود بسیار بالا به فرهنگیان داده شده و این در شرایطی است که ٩٠٠هزار دبیر و آموزگار و فرهنگی عضو صندوق ذخیره فرهنگیان هستند. به گفته کوچکینژاد، بسیاری از بدهکاران بانک سرمایه سابقه بد مالی دارند و حتی بازداشت هم بودهاند.
اعمال نفوذ برای انتخاب رئیس بانک
بهمنماه سال قبل بود که حجتالاسلام غلامحسین اژهای، سخنگوی قوه قضائیه، درباره وضعیت صندوق ذخیره فرهنگیان و بانک سرمایه گفته بود: ما هر چقدر جلوتر میرویم با تخلفات بسیار گسترده و زیادی در این دو مورد روبهرو میشویم زیرا این دو موضوع با هم هستند. اژهای با اشاره به تلاشها برای بازپسگیری این سرمایه بربادرفته گفته بود: قوه قضائیه با هزار زحمت وارد موضوع میشود و متهمان را دستگیر میکند اما اگر آسیبشناسی نشود باز هم شاهد تکرار اینگونه موضوعات خواهیم بود. جا دارد دولت و بانک مرکزی آسیبشناسی کنند که چرا این مسائل رخ داده است. به گفته اژهای، چند هزار میلیارد تومان در اختیار تعداد معدودی از افراد قرار گرفته بدون اینکه تضمینی برای وصول داده باشند که همه برخلاف قانون و مقررات بوده است. آنها در رابطه با تسهیلات بانکی و تجاری هم وجوه گرفتهاند و هم مصرف کردهاند که من تاکنون این مقدار تخلف را به صورت یکجا ندیدهام. همچنین تعیین مدیرعامل براساس مقررات نبوده، بلکه براساس حمایتها و نفوذها بوده است و در مدت ١٠ سال ، ١٣ بار سرپرست و مدیرعامل بانک عوض شدهاند. در چنین شرایطی مدیرعامل صندوق ذخیره فرهنگیان نیز با ذکر این نکته که صندوق ذخیره اجازه تعویض و تنبیه مدیرعاملان بانک سرمایه را نداشته است، به خبرگزاری مهر گفته بود: بانک سرمایه بدهکاران عمدهای دارد که به همه بانکهای دولتی و خصوصی کشور بدهکارند و از ابتدا هم قصد این را نداشتهاند که بدهی خود را بپردازند بنابراین آنها زندان هم میروند اما پولها را پس نمیدهند همانطور که یکی از بدهکاران چندین ماه است که در زندان بهسر می برد اما تا به حال ریالی از بدهی خود را نپرداخته است. دادستان تهران هم یکی دیگر از مسئولانی بود که در بیستودومین نشست شورای معاونان دادستانی تهران درباره بدهکاران بانک سرمایه گفته بود: هرجا بروید و به هرکس وصل شوید چنانچه پولهای مردم را مسترد نکنید تحت تعقیب قرار خواهید گرفت. جعفریدولتآبادی خطاب به بانکها هم گفته بود: «شکایت کنید، در میدان مبارزه بمانید و پیگیری کنید»؛ میدان مبارزهای که حالا به نظر می رسد به عرصه عمومی رسیده و در برابر دیدگان مردم دنبال میشود.
دانهدرشتها چه کسانی هستند
در فهرست منتشرشده از سوی محمود صادقی جزئیات ٥٥ مورد تسهیلات بزرگ مربوط به بانک سرمایه ذکر شده که تاکنون و با وجود گذشت سررسید بازپرداخت نشدهاند. از این تعداد ٥١ مورد مربوط به سالهای ١٣٨٥ تا ١٣٩٢ و چهار مورد مربوط به بعد از آغاز به کار دولت جدید است. در صدر این فهرست، فردی با نام «ج» قرار دارد که احتمالا همان آقای «م.ج» است که دادستان تهران در دی سال ٩٥ از دستگیریاش خبر داده بود. آقای «ج» که یک شرکت بازرگانی واردات را اداره میکرده به گفته جعفریدولتآبادی، با فرزندان برخی مسئولان نیز ارتباط برقرار کرده بود اما اینگونه اقدامات او مانع تعقیب قضائی او نشده و در نهایت در دیماه سال ٩٥ بازداشت شد. اگرچه فهرست منتشرشده ازسوی صادقی نشان میدهد این بدهکار بزرگ بانکی درمجموع بیش از ١٣٠٠ میلیارد تومان را در شش مرحله در سالهای ٩٢ و ٩٣ دریافت کرده و پس نداده، اما به گفته دولتآبادی بدهی بانکی این فرد بالغ بر هزار و ٢٠٠ میلیارد تومان است. بدهکار بزرگ دیگر بانک سرمایه آقای «ح.ه» است که پیش از این در دیماه سال ٩٥ بازداشت شده و بعد از چند ماه با قرار وثیقه آزاد شده است. این فرد مطابق فهرست منتشرشده از سوی صادقی، بیش از ١٠٠٠ میلیارد تومان بدهی معوق بابت دریافت هشت مورد تسهیلات در طول سالهای ٩٢ تا ٩٤ دارد. این فرد از معدود افرادی است که موفق شده پس از سال روی کارآمدن دولت فعلی هم از این بانک وام کلان بگیرد و بازپرداخت نکند. آقای «ر»، از واردکنندگان صنعت فولاد و آقای «م» یکی از واردکنندگان مواد اولیه، دو بدهکار بزرگ دیگر بانک سرمایه هستند که به ترتیب بیش از ٦٢٠ میلیارد و ٥٧٠ میلیارد تومان از این بانک وام دریافت کردهاند و تاکنون این تسهیلات را بازپرداخت نکردهاند. یک واردکننده مواد غذایی و یک فعال عرصه معدن نیز از دیگر بدهکاران بزرگ بانک سرمایهاند. فرد دیگری با نام «ج.ا» که بیش از ١٣٠ میلیارد تومان به این بانک بدهکار است پیش از این توسط بانک دیگری نیز مورد تعقیب قرار گرفته و به نظر میرسد وضعیتی مشابه دیگر بدهکاران بزرگ بانکی دارد. حال باید به انتظار نشست و دید مبارزه بانکها و نمایندگان مجلس برای بازپسگیری بدهیهای معوق بانکی از این بدهکاران موفق خواهد بود یا نه.
ماجرای فهرست ۲۰ بدهکار بانکی ایران چیست؟
بی بی سی: محمود صادقی، نماینده تهران در مجلس ایران، چند روز پیش گفته بود که دو روز به بدهکاران بانک سرمایه فرصت میدهد که بدهیهای خود را به این بانک بپردازند. او ابتدا میزان بدهی این افراد و دو روز بعد، روز شنبه ۱۱ آذرماه، فهرست نام این ۲۰ نفر را هم منتشر کرد. بر اساس سند منتشر شده در توییتر آقای صادقی، ادعا شده که این ۲۰ نفر در مجموع حدود شش هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان به بانک سرمایه بدهی دارند.
این ۲۰ نفر چه کسانی هستند؟
در میان این بیست نفر نام شرکت آریا متعلق به مهرگان امیرخسروی دیده میشود. او در دادگاه معروف به "بزرگترین اختلاس بانکی ایران" به ۲۰ سال زندان محکوم شده و گفته میشود خارج از ایران است. برادر او مهآفرید امیرخسروی بر اساس حکم قاضی همین پرونده اعدام شده است.
حسین هدایتی از مدیران و سرمایهگذاران ورزشی، مالک باشگاه استیل آذین و از اعضای سابق هیئت مدیره باشگاه پرسپولیس، یکی دیگر از کسانی است که نام آنها در این فهرست منتشر شده است. او البته داشتن هر نوع بدهی به بانک سرمایه را تکذیب کرده و از او نقل شده که گفته از آقای صادقی شکایت میکند. غلامحسین محسنی اژهای، سخنگوی قوه قضاییه ایران سال ۱۳۹۱ گفته بود که آقای هدایتی به دلیل بدهی بانکی تحت تعقیب قضایی است.
نام ۱۸ نفر دیگر هم در این فهرست آورده شده که به گزارش روزنامهها دستکم یکی از این هجده نفر بازداشت است.
این پول چه حجمی از تسهیلات معوق سیستم بانکی ایران است؟
بر اساس تازه ترین گزارش بانک مرکزی ایران حجم "تسهیلات غیر جاری سیستم بانکی" که مترادف با وامهایی است که در زمان مقرر بازپرداخت نشدهاند، به بیش از ۱۱۸ هزار میلیارد تومان رسیده است. با این حساب بر اساس اطلاعات آقای صادقی، حدود ۶ درصد کل تسهیلات معوق، در دست این ۲۰ نفر است.
آیا فهرست درست است؟
هیچ مرجع رسمی تاکنون درستی این سند را تأیید نکرده است. بیبیسی فارسی با روابط عمومی بانک سرمایه درباره این فهرست تماس گرفت. یکی از مسئولان روابط عمومی به ما گفت که بانک سرمایه "هیچ نظری" ندارد یعنی نه آن را تأیید و نه تکذیب میکند
چرا بانک سرمایه؟
بیش از ۴۰ درصد سهام بانک سرمایه متعلق به صندوق ذخیره فرهنگیان است. این صندوق با استفاده از پسانداز معلمان تشکیل شده است. به همین دلیل پرونده "اختلاس" و "تخلف گسترده" در صندوق ذخیره فرهنگیان و همزمان بدهیهای کلان به بانکی که معلمان در آن سهام دارند، باعث اعتراض گسترده شده است.
مجلس مشغول تحقیق و تفحص درباره تخلفات صندوق ذخیره فرهنگیان است و به گفته جبار کوچکینژاد، نماینده عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس ایران، حدود ۲۰ نفر در ارتباط با این پرونده بازداشت شده و هم اکنون با وثیقه آزاد هستند. آقای کوچکینژاد گفته بود که یکی از متهمان به نام "میم" با ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان بدهی از ایران گریخته است.
واکنشها چه بوده است؟
مقامهای قضایی تا کنون واکنش رسمی نشان ندادهاند. خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضاییه از محمود صادقی، نماینده افشاءکننده انتقاد کرده است. شمار زیادی از کاربران نزدیک به اصولگرایان هم در واکنش به توییت آقای صادقی او را به جنجال آفرینی متهم کردهاند در حالی که شماری دیگر "شجاعت" او را ستودهاند.
این اولین بار است که فهرست بدهکاران بانکی منتشر میشود؟
این اولین فهرستی است که یک مسئول در جمهوری اسلامی به طور رسمی در صفحه اجتماعی خود منتشر کرده است. اما فهرست بدهکاران بانکی اولین بار نیست که منتشر میشود. سایت انتقادی سحامنیوز، در سال ۱۳۹۳ نام ده نفر از بدهکاران بانکی را منتشر کرد که نامشان در گزارش تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی آمده بود. یک سال بعد سایت افشاگر آمدنیوز هم تعدادی نام دیگر بر اساس همان گزارش مجلس به آن فهرست اضافه کرد.
افشاگری درباره بدهیهای بانکی چطور شروع شد؟
مقابله با فساد یکی از شعارهای اصلی محمود احمدینژاد قبل و بعد از ریاستجمهوری بود. او بارها تهدید کرد که فهرست متخلفان مالی را منتشر خواهد کرد. با بالاگرفتن جدال قوه قضاییه و او در دوره دوم ریاست جمهوریاش، صادق لاریجانی گفت که دولت وقت و بانک مرکزی از ارائه فهرست بدهکاران بزرگ خودداری میکند. غلامحسین الهام، سخنگوی وقت دولت این موضوع را تکذیب کرد و گفت دولت دستکم دو بار در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ فهرست بدهکاران را به قوه قضاییه داده است. در نهایت با گذشت بیش از شش سال از آن زمان، فهرست افشا شده توسط محمود احمدینژاد از چند نام بیشتر فراتر نرفت.
چرا وامها را پس نمیدهند؟
بدهکاران بانکی دو دسته هستند: گروهی برای طرحهای صنعتی و تولیدی از بانکها وام گرفتند ولی در دوران رکود اقتصادی طرحهای آنها شکست خورده و نمیتوانند وامشان را پس بدهند. اما گروه دوم و بزرگتری هستند که با استفاده از روابط و با رانت به اسم طرحهای تولیدی وامهای کلان گرفتهاند، در صورتی که از آن برای فعالیت غیرتولیدی مثل ساخت و ساز و واردات استفاده کردهاند. مشخص نیست که این عده چطور توانستهاند از بانک وام بگیرند و چرا بانکها در قبال این وام ضمانت کافی دریافت نکردهاند و اگر ضمانت گرفتهاند چرا نمیتوانند ضمانت را به خاطر بدهکاری به اجرا بگذارند.
در این میان بعضی از تجربههای خود نوشتهاند. از جمله یک دانشجو نوشته همیشه در هراس است که به خاطر دیرکردن در بازپرداخت سود چند میلیون تومان وامی که گرفته، خانه مادرش ضبط شود در حالی که به گفته او ۲۰ نفر با هزاران میلیارد تومان بدهی مشغول خوشگذرانی هستند.