جلال طالبانی، رئیس‌جمهور پیشین عراق درگذشت

دویچه وله: جلال طالبانی، رئیس‌جمهور پیشین عراق و دبیرکل حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق روز سه‌شنبه سوم اکتبر (۱۱ مهر) در بیمارستانی در آلمان درگذشت.

به گزارش تلویزیون دولتی عراق، جلال طالبانی، رئیس‌جمهور پیشین این کشور و دبیرکل حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق در سن ۸۴ سالگی درگذشته است.

آقای طالبانی از سال ۲۰۱۲ در پی یک سکته مغزی در بیمارستانی در آلمان بستری شد و بارها مورد معالجه قرار گرفت. او از همین زمان عملا از صحنه سیاسی عراق خارج شد.

جلال طالبانی از آوریل ۲۰۰۵ تا ژوئیه ۲۰۱۴ رئیس‌جمهور عراق بود. او هفتمین رئیس‌جمهور عراق و دومین رئیس‌جمهور از زمان سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳ بوده است.

طالبانی در سال ۱۳۱۲ (۱۹۳۳) در روستای کلکان کردستان عراق به دنیا آمد. در زندگینامه‌ای که از او منتشر شده است، آمده که او یکی از کردهای ایران است که خاندان‌اش از ایران به عراق مهاجرت کرده بودند. خاندان او به ایل زنگنه تعلق دارد.

بر اساس این زندگینامه، جد این خاندان فردی مشهور به نام ملامحمود زنگنه بوده است و این خاندان پیرو فرقه قادری است.

گفته می‌شود اجداد پدری جلال طالبانی اصالت ایرانی داشته و از کردهای بوکان بوده‌اند که در دوره صفویه به عراق مهاجرت کردند.

پیشینه سیاسی

جلال طالبانی در دهه هفتاد میلادی نخست عضو رهبری حزب دمکرات کردستان (KDP) بود. او از این حزب که رهبری آن را ملامصطفی بارزانی برعهده داشت، انشعاب کرد و در پی شکست‌های جنبش استقلال‌طلبی کردها در اواسط دهه هفتاد میلادی (۱۹۷۵)، به همراه گروهی از روشنفکران کرد حزب اتحاد میهنی کردستان عراق (PUK) را پایه گذارد.

این دو حزب تا زمان سرنگونی صدام حسین، دیکتاتور عراق، به رغم اختلافات شدید و درگیری‌های مسلحانه میان‌حزبی، دست به حرکت‌های مسلحانه برای استقلال مناطق کردنشین علیه حکومت بغداد زدند.


تصویری از دهه ۱۹۸۰. از راست: جلال طالبانی، مسعود بارزانی و صادق شرفکندی. صادق شرافکندی، دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران در سپتامبر ۱۹۹۲ در رستوران میکونوس برلین به دست عاملان حکومت وقت ایران به قتل رسید.

در پی اعلام "منطقه پرواز ممنوع" در شمال و جنوب عراق از سوی نیروهای ائتلاف در جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۲، انتخابات محلی در کردستان عراق برگزار شد و حزب میهنی به رهبری جلال طالبانی به بیش از ۴۲ درصد آرا دست یافت. از آنجا که هیچ‌یک از دو حزب به اکثریت دست نیافتند، منطقه کردستان عراق میان این دو حزب تقسیم شد که به جنگ‌های شدید میان این دو حزب انجامید.

در سال ۱۹۹۸ با تلاش‌های میانجیگرانه آمریکا چندین نشست میان اعضای ارشد این دو حزب در واشنگتن برگزار شد که به امضای توافق‌نامه صلح میان مسعود بارزانی و جلال طالبانی انجامید. این توافق در سال ۲۰۰۲ به بالاترین سطح خود رسید، تا جایی که اداره کردستان یکپارچه را در برنامه خود قرار دادند.


مسعود بارزانی (راست) و جلال طالبانی

منابع کرد می‌گویند که حزب اتحادیه میهنی کردستان به رهبری کاریزماتیک جلال طالبانی، حزبی با افکار سوسیال دمکرات است و از ۱۵۰هزار عضو و ۲۰هزار نیروی نظامی برخوردار است.

در پی سقوط حکومت صدام حسین، جلال طالبانی پس از غازی مشعل عجیل الیاور، دومین رئیس‌جمهور عراق است. مشعل عجیل از آوریل ۲۰۰۴ تا آوریل ۲۰۰۵ نخستین رئیس‌جمهور سنی‌مذهب پس از صدام حسین بوده است.

با خارج شدن جلال طالبانی از صحنه سیاسی عراق به دلیل بیماری، محمد فؤاد معصوم مقام ریاست‌جمهوری عراق را برعهده گرفت. او نیز از اعضای ارشد اتحادیه میهنی کردستان عراق است.

*******

جلال طالبانی؛ جای خالی رهبر بانفوذ در روزهای حساس کردستان عراق

بی بی سی: بعد از اینکه نیروهای ائتلاف به‌رهبری آمریکا در سال ۲۰۰۳ حکومت صدام حسین را سرنگون کردند، جلال طالبانی به‌عنوان رئیس جمهوری موقت عراق انتخاب شد. این مقام بیشتر جنبه تشریفاتی داشت، با این حال، انتخاب او تجلی و ثمره مبارزه‌ای ۵۰ ساله برای احقاق حقوق کردهای عراق بود.

انتخاب آقای طالبانی در پی چند دهه درگیری با دولت مرکزی و دیگر گروه‌های کُرد رقیب انجام گرفت. او از این موقعیت برای میانجی‌گری میان اقوام و فرقه‌های مختلف عراق استفاده کرد.

اما درگذشت او در روزهای حساس پس از برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان، جای خالی حضور این رهبر پرنفوذ را پررنگ‌تر می‌کند.

جلال طالبانی در سال ۱۹۳۳ در روستای کلکان در کردستان عراق به‌دنیا آمد. او در ۱۳ سالگی یک سازمان دانش‌آموزی مخفی ایجاد کرد که هدفش مبارزه با سرکوب اقلیت کرد از سوی دولت عراق بود. طالبانی به‌خاطر فرار از دستگیری مجبور به زندگی زیرزمینی شد.

او در ۱۸ سالگی به‌عضویت کمیته مرکزی حزب دموکرات کردستان درآمد و بعدها تا جایی پیش رفت که رهبری مقاومت علیه حملات دولت عراق به مناطق کردنشین رادر دست گرفت. حزب دموکرات کردستان در سال ۱۹۷۰ با دولت عراق توافق‌نامه‌ای امضا کرد که به‌موجب آن، کردها از حق داشتن منطقه‌ای خودمختار برخوردار می‌شدند، و اجازه می‌یافتند در مدارس این منطقه به زبان خودشان درس بخوانند.

رقابت میان کردها

اما تنها چهار سال بعد، ایران که تأمین بخش اعظم هزینه‌های جنبش کردها را برعهده گرفته بود، حمایت از حزب دموکرات کردستان را متوقف کرد و جنبش کردها در بحران فرو رفت. در سال ۱۹۷۵ طالبانی اتحادیه میهنی کردستان را با هدف سازمان‌دهی مقاومت در داخل عراق تشکیل داد. تأسیس این حزب نقطه آغاز رقابتی طولانی میان اتحادیه میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان، به‌رهبری خانواده بارزانی شد.

در جریان جنگ هشت ساله ایران و عراق، حزب دموکرات کردستان با ایران متحد شد، اما اتحادیه میهنی کردستان بی‌طرف ماند. در سال ۱۹۸۳ ایرانی‌ها با کمک حزب دموکرات شهر مهم حاج عمران را تصرف کردند. بعد از این اتفاق، صدام حسین با اتحادیه میهنی کردستان آتش‌بس امضا کرد، و در عوض اتحادیه میهنی متعهد شد در بیرون راندن ایرانی‌ها به صدام کمک کند.

اما امید طالبانی برای رسیدن کردستان به خودمختاری در آن زمان بی‌نتیجه ماند. صدام حسین با قرار گرفتن شهر نفتی کرکوک در منطقه خودمختار کردستان مخالفت کرد و اختصاص درصد معینی از درآمد نفتی به حکومت منطقه‌ای را هم نپذیرفت.

بعد از پایان جنگ ایران و عراق، صدام حسین به‌فکر انتقام گرفتن از شورشیان کرد افتاد. او عملیات انفال را به‌راه انداخت که در آن هزاران روستای کردنشین با خاک یکسان شدند و صدها هزار کرد دستگیر یا تبعید شدند، و یا به‌قتل رسیدند. حدود ۵ هزار کرد هم در حمله شیمیایی به حلبچه کشته شدند. جلال طالبانی این حمله را "نسل‌کشی عراق علیه کردها" خواند. در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱، جلال طالبانی به سازماندهی مقاومت علیه حکومت صدام حسین کمک کرد. او امیدوار بود که آمریکا حکومت دیکتاتوری عراق را سرنگون کند.

مناطق امن

نیروهای کرد که شمارشان به چندین هزار می‌رسید، تا حدود ۱۵۰ کیلومتری بغداد پیشروی کردند. اما وقتی آمریکایی‌ها و متحدانشان بدون تصرف بغداد از عراق عقب‌نشینی کردند، صدام حسین دست به عملیات نظامی گسترده‌ای علیه کردها زد. بعد از آنکه ترکیه مرزهایش را به‌روی پناه‌جویان بست، حدود یک و نیم میلیون کرد به کوه‌ها گریختند. نهایتا نیروهای ائتلاف بین‌المللی در نواحی مرزی داخل خاک عراق پناهگاه‌های امنی برای آوارگان برپا کردند، و با ایجاد منطقه پرواز ممنوع، از آنها در مقابل نیروهای عراقی محافظت کردند.

در آوریل ۱۹۹۱ جلال طالبانی و مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان، با پیشنهاد آتش‌بس موافقت کردند و برای مذاکره با صدام حسین به بغداد رفتند.

اما روابط میان دو فرمانده کرد بار دیگر به هم خورد. این بار هم مسعود بارزانی با صدام به توافقی رسید که در آن هیچ اشاره‌ای به سهم کردها از پول نفت عراق نمی‌شد.

البته صدام این پیمان را هم نقض کرد. در سال ۱۹۹۲ گروه‌ها و جناح‌های کرد برای تعیین نحوه برخورد با صدام پای صندوق‌های رأی رفتند. اما این تلاش هم به بن‌بست انجامید و طرفین دوباره با هم سرشاخ شدند. با این حال، وقتی در سال ۲۰۰۳ ائتلاف به‌رهبری آمریکا مشغول برنامه‌ریزی حمله به عراق بود، طالبانی و بارزانی برای تسهیل عملیات نظامی با یکدیگر همکاری کردند.

هر دو رهبر با فشارهای آمریکا برای ورود نیروهای ترکیه به خاک عراق مخالفت کردند، و نهایتا هر دو با واگذاری مسائل مربوط به سیاست خارجی، امور دفاعی و سیاست پولی به دولت مرکزی در ازای استقرار یک دولت فدرال در عراق موافقت کردند.

بسیاری از کردها معتقد بودند زمان تشکیل کردستانی مستقل فرارسیده و به‌همین خاطر از این تصمیم خشمگین بودند.

طالبانی در آن زمان گفت: "رهبران کردها واقع‌بین هستند. آنها می‌دانند رسیدن به استقلال در شرایط فعلی ممکن نیست و به‌همین خاطر برای برقراری نظامی فدرال در چارچوب عراقی دموکراتیک مبارزه می‌کنند."

جلال طالبانی در ژانویه ۲۰۰۵ به‌عنوان رئیس جمهوری موقت عراق انتخاب شد. او در مذاکرات بر سر تصویب قانون اداری موقت (قانون اساسی موقت عراق) نقشی کلیدی داشت. او یک سال بعد برای دومین بار به ریاست جمهوری انتخاب شد، و به این ترتیب اولین رئیس جمهوری شد که طبق قانون اساسی جدید عراق به این سمت می‌رسید.

در سال ۲۰۱۰ نمایندگان پارلمان عراق در چارچوب توافق تقسیم قدرت، ریاست جمهوری جلال طالبانی را برای یک دوره دیگر تمدید کردند. این توافق در پی انتخابات جنجالی آن سال، و بعد از هشت ماه بن‌بست سیاسی در کشور، بدست آمد.

طالبانی در سال‌های اخیر با مشکلات جسمانی زیادی دست به گریبان بود. او در سال ۲۰۰۷ به‌خاطر کم شدن آب بدن و گرمازدگی، در اردن تحت درمان قرار گرفت. یک سال بعد هم برای عمل جراحی قلب به آمریکا رفت.

او در سال ۲۰۱۲ دچار سکته مغزی و برای درمان به آلمان منتقل شد. او در سال‌های اخیر با پیامدهای این سکته دست و پنجه نرم می‌کرد.