majidsedghi@yahoo.com
چگونه میتوان به ارزیابی سی و هشت سال بازیگری زنان در سینمای جمهوری اسلامی پرداخت واز نقش مخرب عروسکهایی که به عنوان بازیگر,هریک با رنگ و لعابی متفاوت درفیلمها ی جمهوری اسلامی بازی می کنند سخنی نگفت. برای آنکه موضوع را بیشتر بشکافیم به سال 1357 برمی گردیم یعنی زمانی که سرانجام شاه ایران , مملکت را برای ورود ملایان ( ویا به تعبیری دیگر جیره خواران قدرتهای خارجی ) آماده , و خود جلای وطن کرد. درآن سال حکومت جدید ابتدا به یاری مزدوران و اوباشان قداره بندش سینماها را به آتش کشانید و سپس به انتقاد از سینمای به قول خودشان دوران طاغوت و بازیگران طاغوتی که بیشتر شامل بازیگران زن می شد پرداخت .
با اینهمه انتقادهای تند و تیزی که از سوی مسئولان جدید امورسینمایی و نیز قلم به دستهای بی مایه و نان به نرخ روز خورهای مطبوعاتی مطرح می شد انتظارمی رفت سینمای جدید ایران چهره ی فرهنگی تری بخود بگیرد که چنین چیزی صورت نگرفت جز آنکه در حیطه ی بازیگری زنان, تماشاگران فیلمهای ایرانی به ناگهان بر روی پرده ی سینماها تماشاگر زنان محجبه ای شدند که با مانتو وروسری به رختخواب می رفتند و به جای رقصیدن درکاباره برای شوهرانشان در استکان های کمر باریک مرتبا چای دم میکردند ویا بنا برمصلحت روزگار به نماز خواندن می پرداختند !!
و البته در زمینه ی فیلمسازی ,کارگردانانی مانند یهرام بیضایی و یا زنده یاد عباس کیارستمی که هردو فعالیت خود را درهمان دوران به زعم حکومت جدید طاغوت , آغاز کرده بودند با سختی های بسیار کارخودرا درحکومت ننگین جمهوری اسلامی ادامه دادند .
بی حجابی بازیگران زن
در سالهای نخست انقلاب تصویری که از زنان در فیلمها ارائه میشد تصویری گویا و برگرفته از احکام اسلامی بود که رژیم جدید تلاش میکرد تا بدینوسیله هم قدرت خود را به مردم نشان دهد وهم به ملت هشدار دهد که ایها الناس بیهوده سخن نگویید ما تنها مبخواهبم همه ی احکام اسلام را موبه مو درکشور پیاده کنیم .
بسیاری از فیلمهایی که در یکی دوسال پیش از انقلاب ساخته شده بود به دلیل بی حجابی بازیگران زن پروانه نمایش نگرفت و تنها تعداد کمی از فیلمها به این دلیل که هنوز قانون اجباری بودن حجاب زنان تصویب نشده بود به نمایش در آمد که البته بعدها پروانه ی نمایش آنها لغوشد. فیلم ( انفجار ) را زنده یاد ساموئل خاچکیان درسال 1357 ساخت که بعدها حتی با تغییراتی درفیلمنامه نمایش داده نشد. فیلم ( چریکه تارا ) ساخته ی بهرام بیضایی به دلیل بی حجابی سوسن تسلیمی توقیف و.فیلم دیگربیضایی به نام ( مرگ یزدگرد ) درسال 1361 اکران محدودی داشت.
درسال 1358 تقریبا نقش زنان درفیلمهای ایرانی به پایین ترحد خود رسیده بود. برخی از سازندگان فیلمهای سینمایی ترجیح دادند تا حد امکان فیلمهایی بسازند که زنان در آن نباشند , مثلا فیلمهایی با مضامین اسلامی و یا انقلابی که دراین زمینه میتوان به فیلم ( فریاد مجاهد ) ساخته مهدی معدنیان اشاره کرد که داستان آن درباره فعالیات های روحانیت از سال 1342 برعلیه حکومت وقت بود.
تغییردرچهره ی زنان
زنان سینمای ایران دراین چند سال سلطه ی فاشیستی جمهوری اسلامی با چهره های متفاوتی برروی پرده ی سینماها ظاهرشدند . درچندسال ابتدای انقلاب درسینمای تطهیرشده جمهوری اسلامی زنان با چهره هایی رنگ پریده , چشمانی گود رفته و اکثرا لاغراندام محصور دریک مانتوی کیسه مانند مشکی و یا طوسی رنگ نقش زنانی را بازی میکردند که غم وغصه از سرورویشان می بارید . بیشتر زنان درفیلمهای جنگی سایه هایی بودند که حضورو یا عدم حضورشان لطمه ای به فیلم نمی زد و می توان گفت که به نوعی درحاشیه بودند . ظاهر زنان درنخستین سالهای انقلاب نمونه کاملی از موقعیت زن درحکومت مرد سالار جمهوری اسلامی بود. به عنوان نمونه : عصمت مخملباف در فیلمهای ( توبه نصوح) و ( دو چشم بی سو)هردوساخته ی محسن مخملباف و یا پروانه معصومی درهمه فیلمهایش.
در دو دهه ی 1360 و 70 زنان بازیگر درسینمای ایران همچنان درچادرو چاقچور بودند و به ندرت اثری از آرایش درچهره آنان بود و دراین میان تنها نوع بازیگری محک ارزش هنربازیگری زنان محسوب می شد که متاسفانه تعدارزنان بازیگرهنرمند در سینمای جمهوری اسلامی بسیار نادربود. پروانه معصومی که پیش از انقلاب درسه فیلم ( رگبار ) , ( غریبه ومه ) و ( کلاغ ) – هرسه ساخته ی بهرام بیضایی – بازیهای خوبی ارائه داده بود دراین سالها با شرکت درتعدادی فیلم بی ارزش از اعتبارهنری اش کاسته شد. سوسن تسلیمی بازیگرسرشناس تئاترنیزکه دردو فیلم ( چریکه ی تارا ) و ( مرگ یزدگرد ) ساخته ی بهرام بیضایی بازی کرده بود با شرکت دردو فیلم دیگراین کارگردان به نام های ( باشو غریبه کوچک ) و ( شاید وقتی دیگر ) به چهره ای برتر درمیان بازیگران زن سینما تبدیل شد و البته آنقدر تنگ نظری ها و دشمنی ها عرصه را براو تنگ کرد که بناچار به سوئد مهاجرت و در همانجا فعالیت هنری خود را دنبال کرد. اوکه نخستین زن صاحب سبک بازیگری درایران است درسال 2002 جایزه شخصیت ممتاز فرهنگی کشورسوئد را دریافت کرد.
عروسک ها ی دهه ی 90
دراواخرسالهای هفتاد و دهه ی هشتاد که بازار قاچاق ویدئو به رغم ممنوع بودن بسیار رواج داشت سینمای ایران به یک افت نگران کننده فروش فیلمها درسینماها دچارشد و به تدریج تهیه کنندگان به صرافت تهیه ساخت فیلمهایی با موضوع های جوان پسند وشاد افتادند . در چنین موقعیتی باید درحجاب زنان بازیگرهم تغییراتی حاصل می شد . کمی سرخاب , کمی رژ لب واندکی پسرفت روسری می توانست چاره ساز باشد ! مانتوها رنگ های شادتری گرفتند وعشق دختروپسر هم اگرفاصله ها را رعایت میکردند حلال شمرده می شد. درواقع زنان دهه شصت , جای خود را به زنانی دادند که میتوانستند کمی آرایش کنند حتی با شوهرانشان جروبحث کنند . با همه این چاره اندیشی ها برای نجات سینمای ایران این سینما همواره درتشویش بسرمی برد ,چیزی نگذشت که ماهواره ها نیز آمدند و کار تولید فیلمهای ایرانی مشکل ترشد.
از 1390 موج جدیدی از بازیگران زن به سینمای ایران وارد شدند که به کلی نه تنها با شکل و شمایل زنان بازیگراوایل انقلاب تفاوت داشت بلکه از بسیاری لحاظ حتی با زنان سینمای پیش از انقلاب نیز متفاوت بود ند. چهره هایی که تنها می توان به آنها عروسک های سینمای جمهوری اسلامی لقب داد . بینی عمل کرده هایی که از هنربازیگری بویی نبرده اند و عکسهایشان زینت بخش برخی سایت های ویا نشریات ایرانی است . البته درتلویزیون جمهوری اسلامی ایران کماکان قوانین دهه شصت درمورد حجاب و نوع پوشش زنان بازیگربرقراراست و این درحالی است که چندی پیش نمایندگان 30 زن بازیگرسینما و تئاتر ایران درنامه ای که گویا در رسانه های داخلی ایران منتشرشد ادعا کردند که تهیه کنندگان تلویزیون به دلیل متاهل بودنشان به آنان کارنمی دهند !!
