داعش، پدیده ای گذرا یا ماندگار؟!

کمتر از سه هفته دیگر، نخستین سالگرد تصرف شهر موصل – دومین شهر بزرگ عراق پس از بغداد – توسط "دولت اسلامی عراق و شام" (داعش) فرامی رسد. درتاریخ 10 ژوئن 2014 مردم دنیا با این خبر بهت انگیز چشم از خواب گشودند که "داعش" شهر موصل را تصرف نموده و نیروهای نظامی و امنیتی عراق از برابر آن گریخته اند. چند روز بعد، سخنگوی داعش اعلام کرد که ابوبکرالبغدادی به عنوان نخستین خلیفه آن تعیین شده و نام آن به "دولت اسلامی" تغییر یافته است.

پیشروی های "دولت اسلامی" یا داعش واکنش های بسیاری برانگیخت. باراک اوباما، رییس جمهوری امریکا، پس از قتل یک خبرنگار امریکایی توسط داعش گفت: «داعش یک غده سرطانی است و هیچ دین و مذهبی را نمایندگی نمی کند» و چندی بعد نیز به گفته خود افزود: «داعش حاوی یک تهدید جدی برای مردم عراق و مردم سراسر منطقه است و به همین دلیل اقدامات ارتش ما در عراق باید بخشی از یک استراتژی وسیع تر و جامع تر باشد تا از این طریق ازمردم خود حفاظت کرده و ازشرکای خود که دارند با داعش می جنگند حمایت کنیم».(نقل از دانشنامه آزاد "ویکی پدیا").

با وجود صراحت این گفته ها، "استراتژی وسیع تر" باراک اوباما به سرهم بندی یک ائتلاف برای بمباران هوایی مواضع داعش محدود ماند که در ماه های گذشته ناکارآمدی آن کاملا به اثبات رسیده، چنان که داعش به طور مداوم به پیشروی خود ادامه داده و جز درمورد بازپس گیری شهر تکریت، که داعش درماه گذشته ازآن دربرابر حمله نیروهای عراقی عقب نشینی کرد، موضع تهاجمی خود را حفظ نموده است.

راهبرد و هدف داعش چیست و برای پیشبرد آن به چه منابعی دسترسی دارد؟ "ویکی پدیا" درمورد پرسش نخست می نویسد: «داعش براین عقیده است که مرزهای کنونی بین کشورهای اسلامی حاصل تجزیه امپراتوری عثمانی و نتیجه موافقت نامه سایکس- پیکو بین فرانسه و بریتانیا است و باید برچیده گردد و مرزها باید به حالت پیش از جنگ جهانی اول بازگردد».

درمورد بخش دوم پرسش یعنی منابع دراختیار داعش حرف و سخن بسیار است. برخی از دلارهای نفتی حکومت های عرب سخن می گویند و گروهی دیگر غارت، غرامت، غنیمت و باج ستانی را منشأ آن می دانند. پس از تصرف شهرموصل گفته شد که: «افراد مسلح داعش پس از تصرف شهر موصل، دست به غارت بانک های این شهر زدند. این گروه موفق شد حدود 429 میلیون دلار را از بانک های موصل غارت کند. پیش از تصرف موصل دارایی نقدی داعش 875 میلیون دلار بوده است». فزون براین ها، یکی از منابع دیگر تأمین مالی گروه داعش، فروش نفت و گاز مناطق تحت تصرفش است.

هفته گذشته دو رویداد باردیگر نام داعش را درصدر خبرها قرارداد: رویداد نخست اعلام کشته شدن برنامه ریزی شده یکی از سرکردگان ارشد داعش در سوریه بود. به گزارش "رادیو فردا" درتاریخ 26 اردیبهشت 1394: «کاخ سفید و وزارت دفاع امریکا اعلام کردند که نیروهای ویژه این کشور در عملیاتی در شرق سوریه یکی از رهبران ارشد حکومت اسلامی (داعش) را کشته اند. به گزارش "رویترز"، کاخ سفید اعلام کرده است، باراک اوباما، رییس جمهوری امریکا دستور این عملیات را صادر کرد. این عملیات، به کشته شدن ابوسیاف، از طراحان عملیات گروه حکومت اسلامی و همچنین مسئول فروش نفت و گاز این گروه منجر شده است».

هنوز آقای اوباما فرصت نیافته بود شیرینی پیروزی "دستور" خود را مزه مزه کند که خبر دوم به سرعت از راه رسید و جای آن را درصدر خبرها گرفت. این خبر حمله داعش به شهر رمادی – مرکز استان الانبار عراق – و تصرف آن بود. بنابر نوشته روزنامه "نیویورک تایمز": «آخرین نیروهای امنیتی عراق روز یکشنبه از شهر رمادی مرکز استان انبار فرارکردند و این شهر به طور کامل تحت کنترل شبه نظامیان داعش قرارگرفت... شبه نظامیان داعش مقرهای نظامی را غارت و یک انبار بزرگ تسلیحات را تصرف کردند». تارنمای "رادیو زمانه" نیز اعلام کرد: «براساس آمار سازمان ملل، با حمله "دولت اسلامی" (داعش) به رمادی و تسخیرآن، 25 هزارتن از ساکنان این شهر را ترک کرده اند». رمادی شهری با 250 هزار جمعیت است که در 110 کیلومتری غرب بغداد قراردارد. بنابرآمار دولت عراق، داعش در حملات اخیرخود به رمادی 500 تن از سربازان عراقی و غیرنظامیان را کشته است. تصرف رمادی توسط داعش بزرگترین موفقیت نظامی این گروه از تابستان گذشته تاکنون بوده و با این کار تقریبا به تمام استان انبار دست یافته است.

جان کری، وزیرامورخارجه امریکا کوشید از اهمیت تصرف رمادی توسط داعش بکاهد و اطمینان داد که نیروهای داعش نخواهند توانست رمادی را حفظ کنند. وزارت امورخارجه نیز اعلام کرد که «ائتلاف بین المللی درحملات ارتش عراق علیه داعش برای بازپس گیری رمادی به آنها کمک خواهدکرد».

بعید به نظرمی آید که "کمک ائتلاف بین المللی" به ارتش ازهم پاشیده عراق، بتواند بیش از آنچه که درماه های گذشته بوده، کارساز باشد. این نیز کاملا آشکار است که با عملیات کوماندویی نمایشی مانند آنچه که هفته گذشته به فرمان باراک اوباما برای کشتن ابوسیاف انجام شد، نخواهد توانست مانعی برای پیشروی این گروه تروریستی سازمان یافته باشد. دراین میان، آنچه که جای خالی آن کاملا احساس می شود، اراده ای سیاسی برای برقراری آرامش در خاور میانه است. همه شواهد نشان از آن دارد که چنین اراده سیاسی ای با "طرح خاورمیانه جدید" و مرز بندی های آن تناقض و تضاد دارد.

بنابراین، تا زمانی که در براین پاشنه می چرخد، منطقه روی آرامش نخواهد دید و پاسخ این پرسش همچنان مبهم می ماند که آیا داعش پدیده ای گذرا یا ماندگار است؟!

شهباز نخعی
Shahbaznakhai8@gmail.com
31 اردیبهشت 1394