با پشت سرگذاشتن سال پر تنش ۲۰۱۴ ،انتشار خبر تمایل آمریکا و کوبا به برقراری روابط دیپلماتیک پس از ۵۰ سال قطع روابط سیاسی،اقتصادی و جنگ تبلیغاتی بین دوکشور همسایه با فاصله ۱۵۰ کیلومتری،محافل سیاسی و دیپلماتیک سراسر جهان را "غافلگیر" نمود. با یقین میتوان گفت که اقلیتی ناچیز چه در آمریکا و چه در دیگر کشورها با این خبر مخالفت و ناخشنودی خود را بیان کردند.
گفته میشود بعضی از مراسم عروسی و عزا میتوانند فرصتی را ایجاد کنند که در رفع و کاهش روابط پر تنش و قهر آمیز داخل خانواده و همچنین در روابط بین المللی، کار ساز باشد. چیزی که در سال گذشته در هنگام مراسم تشییع نلسون ماندلا در آفریقای جنوبی،شاهد دست دادن باراک اوباما با رافائل کاسترو بودیم. و این سرآغاز سرعت بخشیدن در گشایش سرفصل نوین بین آمریکا و کوبا گردید. اگر چه میانجیگری واتیکان و پاپ فرانسوا(فرانسیسکو) که اصلییتش از کشورهای آمریکای لاتین است ،در ایجاد فضای اعتماد موثر و گفتگوهای محرمانه دو طرف در فاصله ژوئن2013 تانوامبر 2014 در کانادا در به ثمر نشستن خبر فوق موثر بود.
برای نشان دادن حُسن نیت، دو طرف به آزادی زندانیان شهروندان خود که در کوبا و آمریکا به جرم جاسوسی در زندان بودند،اقدام نمودند. آزادی آقای " آلن گروسا" که سال 2009 در زندان کوبا بود، در مرکز گفتگوها قرار داشت. این شخص بعنوان مجری پروژه "آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده آمریکا" به کوبا وارد ودستگیرشد و در سال 2011 به جرم "اقدام علیه استقلال و تمامیت ارضی کوبا"به 15 سال زندان محکوم گردید. در مقابل آمریکا هم سه زندانی کوبائی متهم به جاسوسی راکه از سال1998 در آمریکا زندانی بودند، آزاد نمود.
از دیگر انگیزه های اعلام برقراری روابط را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
ـ بر پایه نظر سنجیها در آمریکا وهم نظر بودن واشنگتن با این نظرات ازبی نتیجه بود اقدامات تحریمی تحت فشار لابی های تبعیدیان کوبائی در فلوریدای آمریکا،علیه کوبا است. باراک اوباما، در سال 2004 برای احراز نمایندگی به سنا به طرفداری ازرفع تحریم مبارزه نمود. او اما چهار سال بعد در سال 2008 برای احراز مقام ریاست جمهوری با تجدید نظر نمودن نظرات پیشین خود و با تمکین نمودن به "خواست و تمایل رای دهندگان" در سخت نمودن تحریمهای بیشتر علیه کوبا بعنوان اهرم موثر در اصلاحات سیاسی کوبا وارد مبارزه شد. اوباما در سخنرانی اخیر و در پیام تلویزیونی برای برقرار روابط دوکشور،باردگر بی نتیجه بودن تحریمها را تکرار کرد. شاید بتوان این تغییر نظر اخیر را به نتایج نظر سنجی در ماه ژوئیه(جولای) سال جاری مرتبط دانست. زیرا نظر سنجی انجام گرفته توسط "فلوریدا انترناسیونال یونیورسیتی"،نشان میدهد که 52 درصد نظر موافق با برچیدن تحریمها بودند. این در حالیستکه در سال 1991،87 درصد از تحریمها حمایت میکردند. نظر سنجی فوق همچنین حاکی از آنست که 68 درصد خواهان برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور هستند و81 درصد اظهار داشتند که حاضر به رای دادن به کاندیدائی هستند که در مقابل برچیدن تحریم خواهان بهبودی وضعیت حقوق بشر در کوبا باشد. بنظر میرسد در صورت کاندیدا شدن خانم هلاری کلینتون در سال 2016 که با نظر فوق موافق است در برابر جِب بوش(برادر جرج بوش)،که موافق تشدید تحریمهاست،دست بالا را داشته باشد.
ـ در 28 اکتبر 2014،مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای 23 مین بار خواهان رفع تحریمهای آمریکا علیه کوبا شد. از میان نمایندگان کشورهای عضو سازمان ملل متحد،فقظ نمایندگان دو کشور آمریکا و اسرائیل علیه این تقاضا رای دادند.
ـ با گردش به چپ اکثر کشورهای آمریکای لاتین که تا پایان دهه 90 حیات خلوت ومیدان یکه تازی آمریکا بود، روز بروز پیونده سیاسی،اقتصادی و فرهنگی بین این کشورها تقویت شد. و همچنین بر اثر افکار عمومی با گرایشات ضد امپریالیستی و بویژه ضد آمریکائی،رهبران کشورهای فوق از سر تمایل و یا بناچار خواهان رفع تحریم علیه کوبا بودند.در نشست اخیر " سازمان کشورهای آمریکای لاتین"، این کشورها تهدید کرده اند که در صورت ادامه تحریمها و عدم دعوت از کوبا در نشست آوریل 2015 در پاناما که ایالات متحده هم شرکت دارد، دراین نشست شرکت نخواهند کرد. در دهه اخیر پایگاههای نظامی آمریکا از بیشتر کشورهای آمریکای لاتین بر چیده شدند و یا همکاریهای نظامی به حداقل رسیدند. این گرایشات به نوعی به "انزوای" آمریکا منجر شد. پس میبایستی چاره ای اندیشید .
خبر برقراری روابط آمریکا ـ کوبا رهبران کشورهای مرکوسور (اتحادیه گمرکی آمریکای جنوبی) که در آرژانتین نشست داشتند غافلگیر نمود. حتی آقای نیکلاس مادورو،رئیس جمهور ونزوئلا،وفادار و متحد کوبا و مخالف سر سخت سیاستهای آمریکا،اعلام داشت که " از نظر تاریخی ژست اوباما شجاعانه و ضروری و بی سابقه است".
در برنامه های دیپلماتیک آمریکا نکات زیر اعلام شدند:
دیپلماتیک:
ـ ایالات متحده در ماه های آینده سفارت خود را در هاوانا بازگشایی میکند و کوبا هم باید چنین کاری را درواشنگتن انجام دهد.
ـ تماس بین مقامات ارشد کوبا و ایالات متحده آمریکا در باره مسائلی مانند مهاجرت، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، حفاظت از محیط زیست و قاچاق انسان. حفاظت مرزهای دریایی کوبا و مکزیک در خلیج مکزیک درهنگام این گفتگوهها مورد بحث قرار خواهند گرفت.
ـ در شش ماه آینده، جان کری موضوع حمایت کوبا از تروریسم را مورد تجدید نظر قرار خواهد داد.
مسافرت:
ـ دولت آمریکا شرایط اجازه ورود شهروندان خود به کوبا را آسان خواهد کرد. اما سفرهای گردشگری آنها در شرایط کنونی غیر ممکن است.(باید یاد آور شوم که مسافرتهای گردشگری آمریکائیها به کوبا تاکنون دو مرحله ای بود. زیرا آمریکائیها در ابتداء به کانادا و یا هائیتی میرفتند و سپس به کوبا وارد میشدند. بعبارتی آنها هم یک کلاه شرعی برای اقدام خود پیدا کرده بودند).
در هر حال تسهیلات برای مسافرت و دیدار خانواده،روزنامه نگاران،دانشمندان،فعالین آموزشی،جلسات حرفه ای و شغلی،فعالیت مذهبی،مسابقات ورزشی،پروژه های انسانی و بعضی از فعالیتهای صادراتی،ایجاد خواهد شد.
بازرگانی:
ـ اجازه تجارت با شرکت های خصوصی کوبا ئی در بخش مصالح ساختمانی برای ساخت وساز مسکن، و همچنین در تجهیزات صنعتی و کشاورزی برای مزارع کوچک. اما تصمیم رفع همه جانبه تحریم تجارت با کوبا تنها توسط کنگره گرفته میشود.
بانک:
ـ از این به بعد بانکهای ایالات متحده میتوانند در نزد بانکهای کوبائی برای تسهیل انتقالات پولی حساب باز کنند.
ـ اتباع آمریکائی که به کوبا سفر میکنند میتوانند از کارت پرداخت آمریکائی در کوبا استفاده کنند.
ـ شرکتهای آمریکائی که دردیگر کشورها قرار دارند اجازه ارایه خدمات بانکی به اتباع کوبائی که در خارج کوبا زندگی میکنند رادارند.
ـ ممنوعیت حساب های بانکی درآمریکا از اتباع کوبائی که دیگر در کوبا زندگی نمیکنند برداشته خواهد شد.
انتقال پول:
ـ اتباع آمریکائی از این پس میتوانند بجای 500دلار تا 2 هزار دلار در هر سه ماه برای هر کوبائی و یا سازمانهای انسانی مستقر در کوبا ارسال کنند و دیگر نیاز به مجوز نیست.
ارتباطات جمعی و تلفن:
ـ اجازه صادرات برای وسایل تلفنی آمریکا و خدمات ارتباطات جمعی داده خواهد شد. اُپراتورهای ارتباطات جمعی میتوانند خدمات تجاری ،تلفنی و انترنتی به کوباارایه دهند.
انگیزهای بازدارندگی و استراتژی.
بنظر میرسد که افزایش تنش بین روسیه و آمریکا و تمایل روسیه به برگشت جایگاه اتحاد شوروی سابق،رهبران آمریکا را بر آنداشت تا با یک تیر دو نشان را هدف قرار دهند. یکی با دادن امتیاز به کوبا از نزدیک شدن کوبا و کشورهای آمریکای لاتین به روسیه کاسته شود. دیگر اینکه از استقرار مجدد سخت افزارهای روسیه در کوبا پیشگیری کند. اگر چه در سال 1991 تصمیم به برچیدن پیمان ورشو و عدم پیشروی ناتو به سمت اروپای مرکزی و شرقی شد،اما اینک به یقین میتوان گفت باستثناءبلاروس،دیگر کشورهای اقمار شوروی سابق فضای زمینی،هوائی و دریائی خود را در اختیار ناتوقرار داده اند. از نظر رهبران روسیه، ناتو هم اکنون بیش از پیش تهدیدی برای امنیت روسیه شده است. روسیه با تلاشهای خود سعی به مقابل مثل نمود و با فروش تسلیحات و بستن پیمانهای امنیتی در ونزوئلا و کوبا و نزدیک شدن به مرزهای آمریکا،نگرانی را در محافل رهبری آمریکا بوجود آورد.
روزنامه روسی "کمرسانت" خبر ازبازگشایی پایگاه استراق سمع در"لوردس"در 100 مایل هاوانا،داده است. اما روزنامه "میامی هرالد" در گزارش خود میگوید که آقای پوتین موافقت اصولی خود را در 11 ژوئیه 2014 به هنگام بازدیدش از هاوانا پایتخت کوبا داده بود. روزنامه آمریکائی "میامی هرالد" تسریع میکند که "کوبا هم اکنون یکی از برنامه های استراق سمع بسیار وسیع و موثردر "بِخوکال" و"سانتیاگو" کوبا در اختیار دارد".
طنز روزگار اینستکه روزنامه فلوریدا نیز یادآوری می کند که " سیزده سال پیش مسکو در آستانه ورشکستگی بود و در قبال بستن پایگاه "لوردس" از آمریکا تقاضای وام نمود وبا بستن این پایگاه،هر ساله 200میلیون دلار از پرداختن به کوبا صرفه جوئی کرده است. این روزنامه می افزاید که" در سال 1993، رائول کاسترو،وزیر دفاع وقت گفته بود که" لورد س" امکان ضبط 75٪ از مکالمات ایالات متحده را برای مسکو فراهم میکرده است".
میامی هرالد نیز توضیح می دهد که "کوبائیها از بسته شدن پایگاه استراق سمع " لوردس"بسیار خشمگین بودند". و روزنامه ایزوستیا در سال 2004 گزارش داد که کوباییها از تحویل و برگرداندن تجهیزات پیچیده به روسیه به این بهانه که روسیه به آنها بدهکار است،خودداری کردند. اینک به نظر می رسد که هر دو کشور یکدیگر را پیدا کرده اند. به ویژه " اخیرا پارلمان روسیه 90 درصد از 38 میلیارد دلار از بدهی کوبا بجا مانده از دوران اتحاد جماهیر شوروی را بخشوده است".
روزنامه میامی هرالد از یک روزنامه کوبائی نقل میکند که یک افسر روسی گفته است که "روابط بین روسیه و ایالات متحده از زمان بحران اوکراین تیره تر شده است. در واقع، روابط آنها،به جز یک دوره استثنائی هرگز خوب نبوده اند".
از نظر میامی هرالد،اقدام اخیر روسیه " با فرستادن علائم (سیگنال) توسعه طلبی روسیه، و پیش بینی تداوم فضای سرد بین ایالات متحده و کوبا میباشد". علاوه بر این" دوتن از اعضای کنگره آمریکا، که لاتین ـ آمریکائی هستند به روشنی اعلام کردند که بازگشایی پایگاه "لوردس" بمثابه یک مانع جدی در روابط بین ایالات متحده و مسکو میباشد". یک عضو کنگره از جمهورخواهان فلوریدا باز گشائی پایگاه "لوردس" را" تهدیدی برای امنیت ملی میداند".
قدر مسلم آمریکائیان، روسیه و ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه را که در جستجوی حمایت برای رویاروئی با غرب بر سر بحران اوکراین است را زیر نظر دارند. پوتین گردش دیپلماتیکی خود را از11 ژوئیه 2014 در آمریکای لاتین با کوبا شروع وسپس در آرژانتین ونشست سران بریکس (برزیل،روسیه،هند،چین،آفریقای جنوبی) در15 و 16 ژوئیه(جولای) در برزیل به پایان رساند. آماده سازی گسترش روابط دیپلماتیکی که پوتین در قاره ای شروع کرد که از نظر سنتی حیات خلوت واشنگتن است. این اقدامات روسیه میتواند مستمسکی باشد تا واشنگتن تحریمهای جدیدی را بخاطر حمایت روسیه از جدائی طلبان علیه مسکو باجرا درآورد.
قبل از ترک کوبا،ولادیمیر پوتین در مصاحبه با آژانس خبری کوبا،"پرسنا" با تاکید بر اراده روسیه در "تشکیل ائتلاف کامل" با آمریکای لاتین،سیاست "ریاکارانه کنترل الکترونیکی"آمریکای لاتین توسط واشنگتن را برملا نمود. پوتین در این مصاحبه اظهار داشت : همکاری روسیه با کوبا دارای ماهیت "استرتژی و برای بلند مدت" میباشد.
از جمله پروتکلهای امضاء شده برای همکاری انعقاد قرارداد بین شرکت نفت روسیه،روسنفت و شرکت نفت دولتی کوبا" کوپت" برای توسعه تحقیق و اکتشافات نفتی در خلیج مکزیک به چشم میخورد. روسیه در حال حاضر در رده نهم شریک تجاری با کوبا و پس از ونزوئلا، چین و اسپانیا، است. هاوانا برای جذب سرمایه مورد نیاز، در ماه ژوئن 2014 قانون جدید سرمایه گذاری خارجی را به تصویب رساند.
بقول آقای آرتور لوپز کوهن، کارشناس روابط آمریکای لاتین با روسیه: گشایش یا عدم گشایش پایگاه استراق سمع" لور دس" که بنوبه خود با اهمیت است،چندان مهم نیست. بلکه راه اندازی مجدد همکاری استراتژیک روسیه و کوبا که در برگیرنده همه حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، آموزش و پرورش و نیز بطور مسلم در حوزه دفاعی بسیار مهم هستند.
به گفته وی، این محافل نظامی روسی و کوبائی هستند که برای از سرگیری روابط همه جانبه ابتکار عمل را در دست داشتند. و کوبا دیگر یک کشور منزوی در مثلث کوباـ ایالات متحده ـ روسیه قرار ندارد. او در ادامه می افزاید:" استقرار تسلیحاتی که بمثابه حمله و یا به احتمال زیاد به تشدید وخامت روابط آمریکا و کوبا تلقی شود بسیار بعید است. نه کوبا و نه روسیه جرأت انجام آنرا ندارند".
بنظر میرسد مهره های شطرنج در دوسوی آتلانتیک برای رسیدن به مات کردن به حرکت درآمدند تا بار دیگر شطرنجی یک قطبی، یا چند قطبی در جهان ترسیم شود. اما در این جهان جهانی شده همه ممکنات قابل تصور هستند. ایده آل اما آنستکه نیروهای ترقیخواه و صلح دوست نگذارند که جهان تجربه تاخ دوران جنگ سرد را دو باره تکرار کند و جهان را به سمت صفر قطبی پیش ببرد. آیا این ایده آل با ریزش دولت فدرالیسم آمریکا در سالهای 2030 و سمتگیری به سمت دولت کنفدرال قاره آمریکا محقق خواهد شد؟
حسن نادری
23 دسامبر2014/ 2 دی 1393
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد