از دوران نوجوانی مباحثِ مربوط به فیزیک مرا به خود میکشید، یادم می آید اولین مقالهام در مورد «نور» یا «انرژیِ مولّدِ شعاع» بود.
از همان زمان علاوه بر تحقیقات «هویگنس» (فیزیکدان هلندی که تئوری موجی بودن نور را برجسته کرد)، یادداشت های «کمال الدین فارسی» در کتابِ « تنقيح المناظر لذوي الابصار و البصائر» که سالیان دراز پیش از «هویگنس» به نتایج وی رسیده بود و بخصوص نوشته های باارزش «ژرژ گاموف» که بیش از همه، تئوری BIG BANG «انفجار بزرگ» را بر سرِ زبانها انداخت ــ برایم جاذبه داشت و کتاب «یک دو سه بی نهایت» «ژرژ گاموف» George Gamow را مثل دیوان حافظ یا شاهنامه و قرآن ارج می نهادم و آهسته و با احترام جا به جا میکردم...
اما ستم حاکم بر میهنم به این شور و شوق تیپا زد، بارها و بارها دستگیر شدم و در زندان کمیتهِ مشترک یا در قصر و اوین «تاریکی» جایی برای پرداختن به «نور» باقی نگذاشت!
در کمیته مشترکِ به اصطلاح ضدِ خرابکاری صدایِ شلاقها و فریاد زندانیان خود نوعی «بیگ بنگ» بود! آنچه در ۲۲ بهمن ۵۷ گذشت نیز...
بگذریم....
***
پيدايش كائنات براى انسان همیشه يك سئوال جدّی بوده است.
یکی از اصلی ترین مباحث مربوط به کائنات، تئوری یا بهتر است بگویم نظریه علمی «انفجارِ بزرگ»، مِهبانگ یعنی «بیگ بنگ» است که از نظر پژوهشگران فیزیک در صحتِ هستهِ اصلی آن تردیدی نیست و به اصطلاح مو دَرزش نمی رود.
حرفِ حسابِ تئوریِ Big Bang بیگ بنگ (البته به زبان بسیار ساده) این است:
میلیاردها سال پیش، پس از انفجار کیهانی که به پرتاب شدن ذرات به جهات مختلف امکان داد، جهان ما (کائنات) شكل گرفته است.
از قدیم و ندیم دانشمندان میپرسیدند در لحظه «بیگ بانگ» دقیقاً چه پیش آمده است، میدانستند انفجاری عظیم رخ داده اما این که چه چیز باعث این انفجار شده یا اینکه تمام موادی که در جهان وجود دارند از کجا آمده یا جهان قبل از بیگ بانگ چگونه بوده است؟ روشن نبود.
پيدايش كائنات براى انسان همیشه يك سئوال جدّی بوده است.
برای رمزگشایی از این «قفل» دانشمندان «کلید» های مختلف را به کار انداختند اما جواب نمی داد تا اینکه تئوری «بیگ بنگ» يا همان انفجار بزرگ که حدود سى و چند سال پیش ارائه شد، توانست به این «قفل» وَر برود و گیر و پیچ های آنرا شُل کند. در زبان فارسی به Big Bang «مِهبانگ» میگویند. واژه زیبای «مِهبانگ» برگردان خوبی برای «بیگ بنگ» است. «مِه» یعنی «بزرگ» و بانگ یعنی صدای بلند.
نظریه ی "مهبانگ" ( Big Bang ) به پدیدار شدن جهان (گیتی) از حالتی بسیار داغ و چگال در میلیاردها سال پیش اشاره دارد.
اين نظريه، آغاز كائنات را از يك هسته اتم در فضا و زمانِ صفر مى داند. چرا صفر؟ چون آن هنگام هنوز فضا وزمان آغاز نشده بود.
نیستی، آبستنِ هستی است.
«بیگ بنگ» میگفت:
ميليارد ها سال پيش تمام كائنات در يك هسته اتم يا حتى كوچكتر از آن جاى داشت و در يك لحظه يك انفجار بزرگ همه چیز را زیر و رو کرد و نیستی که آبستن هستی بود، زائید!
فضا و زمان معنا یافتند و دست و دامن همدیگر را گرفتند و راه افتادند!
خلاصه... از دل تاریکی «نور» پا به میدان گذاشت، «ماده» سَرَک کشید و بعدها سر و کله كهكشان ها پیدا شد و خورشيد ما که يكى از ذرات كوچك آنهاست، لبخندزنان از راه رسید!
اضافه کنم که به دنبال «بیگ بنگ»، جهان ما کشیده و گسترش یافته و شدّتِ این انبساط به قدرى بوده كه با یک چشم بهم زدن، ذرهای ناچیز به اندازه كره زمين چاق و چله شده است.
ضمناً این واقعیت که فاصله بین کهکشان ها در فضا در حال افزایش است نشان می دهد در لحظه ای قبلتر از حال، فاصله کمتری نسبت به یکدیگر داشتهاند، پس اگر زمان را به عقب برگردانیم، این کهکشانها به هم نزدیک و نزدیکتر میشوند تا جایی که به یک نقطه میرسند، یعنی اگر زمان را به حال خود رها کنیم حالت «انفجار بزرگ» Big Bang را خواهیم دید.
به عبارت دیگر اگر فیلم پیدایش جهان از ابتدا تا کنون را به صورت برعکس ببینیم، خواهیم دید که جهان در حال کوچک شدن و به هم نزدیک شدن است، تا جایی که اجرام آسمانی با یکدیگر برخورد میکنند و یک کرهی کوچک با چگالی زیاد را میسازند.
بزرگترین ازمایش علمی تاریخ بشریت
چهار شنبه دهم سپتامبر، ۲۰ شهريور۸۷ دانشمندانِ سراسر جهان (از جمله ایران) بزرگترین ازمایش علمی تاریخ بشریت را که اهمیتش بسیار برتر از پانهادن «یوری گاگارین» به کره ماه است، پشتِ سر نهادند.
نتایج این آزمایش بی سابقه که سال ها طول خواهد کشید و طی آن انفجاری شبیه انفجار بزرگ و به وجود آمدن کائنات رخ خواهد داد نشان خواهد داد که ذرات اولیه در طی انفجار بزرگ چگونه بودند و در چه شرایطی بود که جهان به وجود آمد..
دانشمندان با قدرتمندترین شتاب دهنده ذرات، L.H.C.(Large Hadron Collider)بزرگترین پروژۀ تاریخ فیزیک را به مرحلۀ اجرا درآورند و شرایط موجود در یک میلیونیم ثانیه پس از وقوع «بیگ بنگ» را بازسازی نمودند و چگونگیِ پیدایش کائنات را بر اساس تئوریِ «انفجار بزرگ» در دستورِ کار قرار دادند.
این ماشین هر آنچه را در ابتدای خلقت بر اساس تئوری بینگ بنگ رخ داده، در مقیاسی بسیار کوچکتر، مورد آزمایش و مشاهده قرار خواهد داد تا به راز روزهای آغازین خلقت دست یابد..
دانشمندان اشعه حاوي ذرات پروتون را با سرعتي نزديك به سرعت نور به جنگ همدیگر واداشتند تا با هم زد و خورد كنند. نتايج به دست آمده از اين رویارویی به دانشمندان كمك ميكند تا چند و چونِ اولين لحظاتِ بعد از انفجار بزرگ كيهان و تولد جهان كنونی را بشناسند.
بخش اوّلِ آزمایش در تونلی (به قطر سه متر و هشتاد سانتيمتر و طول ۲۷ کیلومتر) که در صد متری اعماق زمین بین مرز کشور فرانسه وسوئیس قرار دارد، آغاز شده است.
پرتو پروتون را که یکی از ذرات اتم است، در تونلِ مزبور تزریق کردند، که پس از چند ثانیه به سرعتی نزدیک به سرعت نور یعنی ۳۰۰ هزار کیلومتر در ثانیه رسید. پشت اين تونل٬ ۱۶۰۰ آهن ربا قرار دادند تا ميدان مغناطيسى ایجادکند و پروتون ها را با سرعتى نزديك به سرعت نور روانه سازد!
درعالم تئوری هرگاه متحرکی بتواند به سرعت نور نزديک شود بنا بر فرمول زیر:
.«جِرم»ش
رو به بی نهايت می رود. حالا چگونه این معما را حل کرده اند، به راستی شگفت آور است
بگذریم...
براى گرديدن در اين تونل٬ يك پروتون نود ميليونيم ثانيه وقت مى خواهد و در واقع هر ثانيه٬ يازده هزار بار دور اين تونل مى تواند حركت كند
انفجارِ حاصل از برخورد پروتون ها نزدیک به یک تریلیون درجۀ سانتیگراد حرارت تولید میکند. گرمایی که هزاران بار از آتشی که در مرکز خورشید زبانه می کشد، داغ تر است!
یکی از شگفتیهای این آزمایش تاریخی نزدیک شدن به صفرِ مطلق یعنی منهای ۲۷۳ درجه حرارت است! بخش های خنک کننده در این دستگاه دمای هوا را به منهای ۲۷۰ درجه رساندند.
شرایط ایجاد شده شبیه شرایطی است که در یک میلیاردم ثانیه پس از انفجار بزرگ یا «بیگ بنگ» در ابتدای ایجاد جهان هستی به وقوع پیوسته است.
ناگفته نماند که حرارت ناشي از برخورد مشتقات اتم نقطه سياهي را به وجود میآورد كه با غلظت بسیار زیاد و جاذبه اش محيط اطراف خود را به درون خود کشیده و میبلعد.
قدرت كشش و مَكندگي این سياهچاله های فضایی به اندازهای است كه حتي نور اطراف آن نيز به درون نقطه سياه فرو مي رود و از این رو نقطه سياه قابل رويت نيست !
اين تجربه علمي، سياهچاله اى مصنوعى بوجود مى آورد تا لحظه كوتاهي پس از «انفجار بزرگ» را كه گفته مي شود نقطه آغاز شكل گرفتن كائنات است به نمايش بگذارد.
آیا رسَد آدمی به جایی که... «مِه بانگ» را ببیند! آن هم از نزدیک ؟
زیرنویس:
- «مهبانگ» یک نظریه علمی است و علم بر خلاف فلسفه که به «چرایی ها» پاسخ می دهد، به «چگونگی» میپردازد. مهبانگ، به عنوان یک نظریه ی علمی، از مباحث دینی جدا است .
برخی که آشنایی چندانی با فیزیک و نظریه « مِهبانگ» ندارند تلاش می کنند به کمک این نظریه زیرآبِ خدا را بزنند!
در نقطه مقابل شماری از یهودیان، مسیحیان و به ویژه مسلمانان به خیال اینکه نظریه فوق بخصوص که «ژرژ گاموف» روسی آن را سر زبانها انداخته، ضدمذهبی است! در رّدِ «بیگ بنگ» ری و روم و بغداد را به هم بافتهاند.
از سوی دیگر برخی آیات کتب مقدّس را روی «بیگ بنگ «سوار می کنند و برای نمونه به آیه ۳۰ سوره انبیاء اشاره دارند:
أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا...
آسمان ها و زمين به هم بسته و پيوسته بودند و آن دو را شكافته و از هم باز كرديم ...
- شماری از هموطنان ما اصرار دارند فردوسی حماسه سرای بزرگ میهنمان هم در شاهنامه به نظریه «بیگ بنگ» اشاره کرده است!
ز آغاز باید که دانی درست
سر مایه گوهران از نخست
که یزدان ز ناچیز چیز آفرید
بدان تا توانایی آمد پدید
وزو مایهی گوهر آمد چهار
بر آورد بیرنج و بیروزگار
یکی آتشی بر شده تابناک
میان باد و آب از بر تیره خاک
نخستین که آتش ز جنبش دمید
ز گرمیش پس خشکی آمد پدید
وزان پس ز آرام سردی نمود
زسردی همان باز تری فزود
چو این چار گوهر بجای آمدند
ز بهر سپنجی سرای آمدند
پدید آمد این گنبد تیز رو
شگفتی نمایندهی نو به نو...
فلکها یک اندر دگر بسته شد
بجنبید چون کار پیوسته شد
چو دریا و چون کوه و چون دشت و راغ
زمین شد بکردار روشن چراغ
ببالید کوه آبها بر دمید
سر رستنی سوی بالا کشید
زمین را بلندی نبد جایگاه
یکی مرکزی تیره بود و سیاه
همی بر شد آتش فرودآمد آب
همی گشت گرد زمین آفتاب...
وزان پس چو جنبنده آمد پدید
همه رستنی زیر خویش آورید
چو زین بگذری مردم آمد پدید
شد این بندها را سراسر کلید
سرش راست بر شد چو سرو بلند
بگفتار خوب و خرد کار بند
پذیرندهی هوش و رای و خرد
مر او را دد و دام فرمان بَرد
- این مقاله را با شتاب نوشتم و بخش بزرگی از آنرا قلم گرفتم. اگر خستهکننده بود پوزش میخواهم. نتوانستم بهتر بنویسم.
