در ستایش دوستی،
به یاد مینا عاملی

سیسرون ، سخنور ، فیلسوف ، مرد سیاسی و سیاست شناس دانای رم در سده نخست پیش از میلاد ، نوشته ای دارد به نام « دوستی » در ستایش دوستی و دوست . و نیز در رنج های دوستی .

بیست و چند سالی پیش به بهانه ی ترجمه ی تازه ای از این نوشته به زبان فرانسه ، طاهر بن جلون نویسنده ی مراکشی ــ فرانسوی یادداشت کوتاهی نوشت در لوموند . در فرازهائی از این یادداشت چنین می خوانیم :

« واژه ی دوستی l amitié در لاتین همریشه است با واژه ی عشق l amour اما دوستی منطق ویژه و الزام هائی دارد فراتر از الزام های عشق .



احساس ها و عاطفه هائی که به دوستی جان می بخشند فراتر از هرگونه حسابگری و بده و بستان هستند . و باید هم چنین باشند ...زیرا که دوستی همانا تفاهم ژرف و پیوسته عاطفه هاست .از اینجاست که دوستی از پس مرگ هم دوام می یابد .

سیسرون پس از مرگ دوستش اسکیپیورن ، با همه ی رنجی که می کشید خود را از غرق شدن در غم و پریشانی خویش باز داشت و گفت : این دوست داشتن دوست نیست ، دوست داشتن خود است و این با فضیلت دوستی ناسازگار است .

سیسرون درباره ی اسکیپیورن همچنین گفته است : این ارزش اخلاقی او بود که من دوست داشتم و این چیزی است که به زندگی خود ادامه می دهد .

انسان از هنگامی که در می یابد دوستی از هر چیز دیگر فراتر است باید رفتاری شایسته ی دوستی در پیش گیرد و این همواره کار آسانی نیست .

انسان ها گرایش به آن دارند که احساس های گوناگون را درهم آمیزند و خیال کنند که دوستی با وجود کاستی ها و بی اعتنائی ها امکان پذیر است .

سیسرون، قانون مقدس دوستی را یادآوری می‌کند: هرگز از دوست توقع ناشایست نداشته باشید و هرگز چیز ناشایست از او نپذیرید .

دوستی مذهبی است که نه عبادت دارد نه مجازات . دوستی اعتقادی‌ست به خود و به دیگری. و این احترام هرکس برای خودش است که احترام دیگران به او را تعیین می‌کند. انسان نباید از دوستش چیزی بخواهد که ممکن است به این احترام خدشه وارد کند. انسان باید بیشتر در یاری و خدمت به دوست باشد تا تقاضا از او . دوستی حضور و همیاری آگاهانه است بی آن که پیروی یکی از دیگری در میان باشد یا انطباق این بر آن. به گفته‌ی سیسرون اگر برای عروج در مراتب عالی دوستی، هرگز نباید برای جایگزین کردن منابع خود محتاج کسی بود، در عین حال باید توجه خویشتن دارانه به دیگران و گوش دادن به دل نگرانی های خاموش را هم بلد بود. پس از بازخوانی نوشته ی دوستی سیسرون، نوشته شده در سال پنجاه پیش از میلاد این اندیشه از ذهن آدمی گذر می‌کند که دوستی نه تنها متعالی‌ترین احساس بشری‌ست بلکه اگر بخواهیم آن را ــ یعنی دوستی را ــ با تمام فضیلت‌هایش دنبال کنیم دشوارترین آنها نیز هست....»

******

افسانه آفرینش آئین های کهن ، نسبت آفریننده و آفریده را گره زده است با بار گناهِ نخستین : نافرمانی آفریده ، مجازات سخت آفریننده . رانده شدن از بهشت وبه دوش کشیدن بار عذاب . اوست قادر و قاهر ، توئی عاجز و مقهور . قدرت است و خشم و عقوبت او ، ضعف وگناه و ترس پیوسته تو . تا روزی رند یک لاقبای شیراز ، ناتوانی ، پنهان کند در پرده ی لاف گزاف با آرزوی نیک یاری تو و به تو دل دادن :« پدرم روضه ی رضوان به دو گندم بفروخت ناخلف باشم اگر من به جوی نفروشم.»

وبعد، نسبت قهر و ترس بدل کند به مهر و دوستی و عشق :« حدیث عشق و سرمستی زمن بشنو نه از واعظ .»

از خود می پرسم دلبستگی مینا به قول و غزل حافظ ، آیا از اینجا نیست که رند شیراز نابرابری کشنده ی آفریننده و آفریده را دگرگونه می خواهد ؟

و می بینم مینا را که جان و جهان انسان را بر مدار دوستی و محبت و عشق برابر گونه می خواست و می خواهد و می بینم همچنان که بود هم اکنون نیز با ما و نگران ماست . و ما از زبان حافظ ، خطاب می کنیم و می خوانیم :

ما شبی دست برآریم و دعائی بکنیم
غم هجران تو را چاره ز جائی بکنیم

دلِ بیمار شد از دست ، رفیقان مددی
تا طبیبش به سر آریم و دوائی بکنیم

خشک شد بیخ طرب راه خرابات کجاست
تا در آن آب و هوا نشو ونمائی بکنیم

دلم از پرده بشد حافظ خوش لهجه کجاست
تا به قول و غزلش ساز و نوائی بکنیم

و او در پاسخ ما از زبان خیام پیام می فرستد :

یاران به مرافقت چو دیدار کنید
شاید، که ز دوست، یاد، بسیار کنید

چون باده ی خوشگوار نوشید بهم
نوبت چو بما رسد نگونسار کنید

یاد مینا عاملی شاد که نبودش هم گوئی عین بودن او و عین حضور اوست .

ناصر رحیم خانی
پاریس . پرلاشز .۲۰ مه ۲۰۱۴ میلادی
۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ خورشیدی