سخنی در پاسداشت ِ "عُرس ِ مولانا"
(بخش نخست)

مقدمه : بمناسبت فرارسیدن هفتۀ "عُرس مولانا" که بر مزار وی در قونیه به اجرا در می آید، انجمن یاران مولانا در شهر هانفر آلمان با سخنرانی در باره تاریخچۀ "عرس" و مولویه به پیشباز آن رفتند.مشروح این سخنرانی در چند بخش خواهد آمد:

جمعه 6 دسامبر 2013 :

ز خاک من اگر گندم بر آید
از آن گر نان پزی مستی فزاید
خمیر و نانبا دیوانه گردد 
تنورش بیت مستانه سراید
اگر بر گور من آیی زیارت
تو را خرپشته ام رقصان نماید
میا بی دف به گور من برادر !
که در بزم خدا غمگین نشاید

برای عارفان حق که جهان مادی را تنها یکی از مراحل سیر و تکامل روحانی انسان می دانند ، دنیای غیر مادی پس از مرگ نشئۀ دیگری از وجود است . بنا براین مرگ جسمانی پایان مطلق همه چیز نیست و نباید آگاهی از این واقعیت در وی عذاب و درد بیافریند . از همین رو در مرگ عارفان بازماندگان به سوگواری نمی پردازند ،و به یاد وی مجالس یادبود برگزار می کنند . اگر سوگی هم باشد در غم ِ از دست دادن  او برای زندگانست . در همان زمان مولانا هم در قونیه چنین رسم بود که بمناسبت در گذشت عارفان ِ نامدار ، به مدت سه یا پنج شب بر مزار وی مجالس یاد بود برقرار می شد که آن را اصطلاحا "عُرس" آن شخص می خواندند.ظاهرا این رسم از عارفان  هندوستانی به قونیه منتقل شده بود . احمد افلاکی نویسندۀ  "مناقب العارفین " ــ که حدود هشتاد و چند سال پس از درگذشت مولانا نوشته شده است ــ ،چنین تصویر زنده ای از تاثیر شنیدن خبر مرگ وی در اهالی قونیه می دهد :

"نیست عزرائیل را بر عاشقان دست و رهی
عاشقان ِ عشق را هم عشق و سودا می کشد 

بعد از آن که جنازه را بیرون آوردند، کافۀ اکابر و اصاغر سر باز کرده بودند و تمامت ِ زنان و مردان و اطفال حاضر گشته ، رستخیزی برخاسته بود،که رستخیز قیامت ِ کبری را مانستی..... همچنان جمیع ِ ملل با اصحاب ِ دین و دول حاضر بودند ،از نصاری و یهود و رومیان و اعراب و اتراک و غیرهم و هر یکی بر مقتضای رسم خود کتاب ها را برداشته ،پیش پیش می رفتند ، و از زبور و تورات و انجیل آیات می ــ خواندند و نوحه ها می کردند .... و بیست جوق ، گویندگان ِ فاخر ، مرثیه های حضرت ِ مولانا را که نبشتن فرموده بود ، می سُرائیدند...... و تا چهلم روز ِ مولانا سلطان و امرا سوار نگشتند {درسوگواری او سوار بر اسب نمی شدند} و چند روز  علی التّوالی جمیع ِ امرا و فقرا علی حدّه ، "عرس ها" میدادند ... (1)
 امروزه هر ساله به مناسبت وفات مولانا ــ به سال 672 هجری قمری ــ به مدت یک هفته از دهم تا هفدهم دسامبر برابر با نوزدهم تا بیست و ششم آذرماه ، مراسم سخنرانی در بارۀ عشق و اندیشۀ مولانا و سماع برکنار مزارش برگزار می گردد .
سماع یکی از ارکان طریقتی مولویه بشمار می رود .مولانا سماع را بر تارک عشق نشانده است . وی این طریقۀ نیایش خداوند را از شمس تبریزی فراگرفت :

مطرب عشق این زند وقت سماع
بندگی بند و خداوندی صداع
بندگی و سلطنت معلوم شد
زین دو پرده ،عاشقی مکتوم شد....... 

البته چنین سماعی در ترکیه ظاهرا حالت نمایش و نمادین دارد . به موجب فرمان حکومتی ِ دولت ِ آتاترک،از سال 1925 میلادی به بعد هرگونه نمایش های صوفیانه در خانقاه ها را ممنوع اعلام کرد. این تصمیم بدنبال اصلاحاتی گرفته شد که درپی ساختن جامعه ای لائیک و مدرن به سبک اروپاییان از ترکیۀ سنتی ِ عصر عثمانی بود . پس از آن مقام چلبی به خارج از ترکیه امروزی منتقل شد ومحمد باقر چلبی دستگاه ارشاد خود را در شهر حلب در سوریه گشود. این وضع تا سال 1944 ادامه داشت ،تا این که دولت سوریه در پی استقلال از فرانسه همان مقام چلبی را هم حذف کرد . پس از مرگ ِ وی چلبی بودن پسرش "جلال الدین باقر چلبی" به تایید  نرسید و شخص دیگری بنام "شمس الواحد چلبی" در حلب قائم مقام باقر چلبی گردید . بامرگ وی عملا مقام رسمی "چلبی" بودن در طریقۀ مولویه به پایان ِ خود آمد . (2)  " مقام چلبی در نتیجۀ عرف بوجود آمده است ......بعد ار حسام الدین  چلبی ، سلطان ولد [فرزند ارشد مولانا] در راس مولویه قرار گرفت ... [ از آن پس مقام چلبی در خاندان مولانا موروثی شد ]... این مقام که از نام خانوادگی چلبی گرفته شده ،  از خاندان مولانا به کسانی که از سوی پدر به مولانا می رسیدند تعلق می گرفت.(3)
جلال الدین باقر چلبی انسانی با فرهنگ و آشنا با زبان های زندۀ دنیا بود . وی با همکاری مولوی شناس بزرگ ترکیه دکتر گلپینارلی ــ که با زبان فارسی بخوبی آشنا بود ــ و استاد فروزانفر کوشش فراوانی در شناساندن اندیشه مولانا بکار برد.
و در سال 1996 میلادی نهادی فرهنگی بنام "بنیاد بین المللی مولانا" را در ترکیه پایه ریزی کرد که امروزه در بیست و دو کشور جهان شعبه دارد .  پس از درگذشت وی در سال 2000 میلادی فرزندانش آقای فاروغ همدم چلبی و خانم اسین چلبی مدیریت این بنیاد را بر عهده دارند . 

مشاهدۀ سخنرانی بمناسبت عُرس مولانا :
 
http://www.youtube.com/watch?v=rC9ngUR7ixo
                                                           
  ادامه دارد 

زیرنویس :
1) افلاکی احمد، مناقب العارفین، تصحیح حسین یازیجی، ج2، صص 470 به بعد
2) نک:مولویه پس از مولانا، گلپینارلی عبدالباقی، ترجمه سبحانی ص 434 به بعد
3) همان، ص435