دایره بسته نشر، پژوهش و روزنامه‌نگاری در حوزه زنان

مدرسه فمینیستی: سمینار «پژوهش زنان» روز ۶ دی ماه ۱۳۹۱، ساعت یك و نیم بعدازظهر در «خانه اندیشمندان علوم انسانی» برگزار شد. در این سمینار که یکی از پانل های مجموعه «همایش ملی پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی» بود، شهلا اعزازی، شهلا لاهیجی، نیره توکلی و آمنه شیرافکن به سخنرانی پرداختند. در این نشست، سخنرانان مشکلات گسترده در نشر و پژوهش در حوزه زنان، و نیز مشکلات زنان روزنامه نگار و... را مورد نقد و بررسی قرار دادند.



مدرسه فمینیستی: سمينار «پژوهش زنان» روز 6 دی ماه 1391، ساعت يك و نيم بعدازظهر در «خانه اندیشمندان علوم انسانی» برگزار شد. در این سمینار که یکی از پانل های مجموعه «همایش ملی پژوهش های اجتماعی و فرهنگی» بود، شهلا اعزازی، شهلا لاهیجی، نیره توکلی و آمنه شیرافکن به سخنرانی پرداختند. در این نشست، سخنرانان مشکلات گسترده در نشر و پژوهش در حوزه زنان، و نیز مشکلات زنان روزنامه نگار و... را مورد نقد و بررسی قرار دادند.

شهلا لاهیجی: دایره بسته در حوزه نشر و تولید آثار مربوط به زنان

سمینار «پژوهش زنان» با سخنان شهلا لاهيجی، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان که یکی از اولین زنان ناشر در ایران است که حدود 30 سال در حوزه چاپ آثار و تولیدات مربوط به مسائل زنان فعالیت می کند، آغاز شد . موضوع سخنان شهلا لاهیجی «جايگاه فرهنگي زنان در زمان حال» بود. وی سخنان خود را با بيان اين مطلب كه هميشه يكي از موضوعات مهم كتب چاپي نشر روشنگران، موضوعات مربوط به زنان بوده، آغاز كرد. سپس علت فعاليت خود را در حوزه زنان اين دانست كه در فضاي مغشوش بعد از انقلاب 57، زنان اولين قربانيان انقلاب بودند. او در ادامه گفت: «من هميشه فكر مي كردم چرا اين بلاها بر سر خانمها آمد و چرا زنان ایران بسياري از حقوق خود را از دست دادند، از این رو فكر مي كردم تنها راه مقابله با اين بي عدالتي ها، آگاه كردن زنان نسبت به حقوق از دست رفته شان است».


شهلا اعزازی: آثار منتشر شده در حوزه زنان، پرحجم اما کم مایه

سخنران بعدي اين سمينار شهلا اعزازي، جامعه شناس و مدیر گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی بود. شهلا اعزازی که موضوع سخنرانی اش «نقد و داوري كتب منتشر شده در حوزه مطالعات زنان» بود، در ابتدا سخنان خود تذکر داد كه تاكيد و تمرکز صحبت هایش روي نواقص نشريات و كتب مربوط به زنان است وگرنه كتابهاي خوبي با موضوعات خوب هم منتشر شده است .وی در ادامه سخنان خود گفت: «هر سال حدود 60 تا 70 عنوان كتاب در حوزۀ مربوط به زنان منتشر مي شود که بررسی های انجام شده در مورد این کتاب ها با معیارهای زیر انجام گرفته است: «اول این که آگاهی دهنده باشند. دوم از اين جهت كه چه مقدار نو آوري و يا طرح مشكلات جديد يا ارائه راه حلهاي نو براي رفع مشكلات در آنها وجود دارد. سومین معیار بررسی نیز از نظر نحوه نگارش، ويرايش، شكل ظاهري كتاب، و بالاخره ميزان و نوع منابع مورد استفاده در تدوين كتب بوده است».

وی در ادامه گفت: «مهمترين مشكلي كه در زمينه بررسی کتاب های منتشر شده در زمینه مسائل زنان وجود دارد اين است كه براي نقد و بررسی کتاب های تازه منتشر شده، معمولا ما قادر نبوده ایم که حدود 10 تا 15 عنوان از این كتابها را در بازار نشر پیدا کنیم و در واقع آنها قابل دسترسی نبوده اند.»؛ و ادامه داد که : «ميزان فراواني انتشار كتابها را از نظر موضوعي مي توان به پنج دسته تقسيم بندي كرد: 1 - كتب تاريخي: كه از زمان هخامنشيان شروع مي شود اما بيشتر بر روي دوره قاجار تكيه دارند. اين نوع كتابها گاهي واقعا بي ارزش هستند مثلا نويسنده آمده نقش زنان در تاريخ جهان را در 120 صفحه نوشته! 2 - كتب ادبي: كه بيشتر به بررسي تصوير زنان در آثار نويسندگان گذشته بخصوص شعرايي مانند مولانا و فردوسي در شاهنامه پرداخته است يا مثلا بررسی کرده که در كتب مشاهير ادبي چند خطي درباره زنان نوشته شده است . 3 - كتب مذهبي: كه متاسفانه اغلب این گروه از کتاب ها تكرار مكرارت هستند بدون هيچ نو آوري يا حرف تازه اي . 4 - كتبي با موضوعات پراكنده كه خيلي هم كم هستند مثل مشاركت زنان در امور سياسي يا بحث طلاق و... 5 - پايان نامه ها: که در واقع این کتاب ها پایان نامه هایی هستند که دفاع شده اند و نمره خوب گرفته اند و بعدها تبديل به كتاب شده اند يا كارهای تحقيقاتی هستند که بعد به صورت کتاب در آمده اند. البته لازم به ذکر است که در اين مورد نوشته هاي دانشجويان از نظر نوع نگارش و رعايت قواعد آيين نگارش معمولا بهتر از کارهای تحقیقاتی برخی از اساتيد هستند. اما اشكالات اين كارهاي تحقيقي اين است كه معمولا موضوعات بي ارزشي را مورد مطالعه قرار ميدهند مثلا تاثير ميزان سواد زنان در مصرف كالاهاي فرهنگي... خب اين امر بديهي است كه هر چه سطح سواد كمتر باشد مصرف كالاهاي فرهنگي كمتر خواهد بود و چنین موضوعات بدیهی به نظر می رسد که نیاز به صرف وقت و هزینه برای تحقیق و انتشار ندارد.»



شهلا اعزازی در ادامه، مشکلات پژوهش در زمینه زنان را چنین جمع بندی کرد: «در حوزه نشر و پژوهش زنان، مشكلات ما به طور خلاصه چنین هستند :عدم دسترسي، سطحي بودن موضوعات، كتاب سازي، تكراري بودن موضوعات آنقدر كه هيچ مطلب تازه اي نداشتند . انتشار پایان نامه ها بدون ایجاد تغییرات مناسب برای انتشار آنها در قالب کتاب. و از همه مهمتر ايجاد محدويت و سانسور در زمينه نشريات زنان است .مثلا ما مي خواستيم كتابي چاپ كنيم با موضع ختنه دختران و اينكه 97 درصد دختران در بوكان و ارومان متاسفانه ختنه مي شوند اما به ما اجازه چاپ ندادند. وقتي من به آقایی که در این زمینه مسئول بود گفتم آيا شما خودت دوست داري دخترت ختنه بشه جواب داد كه نه! گفتم خب پس چرا نمي گذاري اين كتاب چاپ شود؟ اما او به من گفت من مي دانم، ولي شما نبايد راجع به اين موضوع صحبت كنيد ».

شهلا اعزازی در انتهای سخنان خود افزود: «در مجموع هر ساله از تعداد کتاب های مفید در زمینه مطالعات زنان کاسته می شود و چاپ کتاب هایی با محتوای نه چندان تأثیرگذار و آگاهی دهنده افزایش می یابد. این درحالی است که مسائل و مشکلات زنان در سال های اخیر به یکی از حوزه های مهم در پژوهش ها و تحقیقات اجتماعی تبدیل شده است.»

نیره توکلی: زنان غیرفارسی نویس موفق تر از همتایان مرد خود هستند

سخنران بعدي اين نشست، نیره توكلی، جامعه شناس و پژوهشگر مسائل زنان بود. وی صحبت هايش را با ذكر اين نكته شروع كرد كه معمولا مسائل مربوط به مردان مسئله كل بشريت بحساب مي آيد، برای نمونه وقتي ميگويند جوانان، منظور مردان جوان هستند مگر اينكه كلمه اي افزوده شود كه معلوم كند زنان جوان هم مورد خطاب هستند .یا وقتی هم در مورد زنان صحبت می شود از «مردانگی» آن زنان سخن می گویند، مثلا در مترو جمله اي را ديدم كه نوشته بود تقديم به همسران شهيد كه از هر مردي مردترند . در واقع در این جا وقتی مي خواهند از يك زن خیلی تعريف كنند مي گويند فلاني مرد است و مردانگي دارد .ولی در مورد آقايان اينطور نيست مثلا اگر يك آقاي خيلي مهربان و عاطفي باشد نمي گويند آن مرد، زنانگي دارد، و در مقام تعريف به مردی نمی گویند تو زني يا تو شير زني».



نیره توکلی سپس سخنان خود را در پاسخ به اين سوال كه «آيا زنان ايراني غير فارسي نويس موفق هستند يا مردان ايراني غير فارسي نويس؟ و چرا؟» سازمان داد. وی در پاسخ به این پرسش کلیدی بحث اش گفت: «زنان در مجموع نسبت به مردان در زمينه نوشتن كتابها به زباني غير از زبان مادري موفق ترند». او علت موفقیت زنان را در این حوزه چنین بیان کرد: «اول اينكه تعداد نويسندگان غير فارسي نويس زن از مردان بيشتر است. و شايد دليل دیگرش هم اين باشد كه معمولا زنان خيلي سريعتر و بهتر با شرايط و محیط جديد انس می گیرند و ظرفیت تطابق فرهنگي زنان با محيط جديد، از مردان خيلي بيشتر است». وی علت دیگر این مسئله را چنین بیان کرد: «شايد یکی دیگر از علت های این مسئله اين باشد كه گفته مي شود زنان استعداد زبان آموزي شان بيشتر از مردان است كه البته برخي روانشناسان اين قضييه را رد مي كنند و مي گويند علتش اين است كه نيمكره چپ مغز كه مخصوص زبان آموزي است در زنان فعالتر از مردان است . دليل دیگر نیز شايد اين باشد كه معمولا در مهاجرت هاي خانوادگي، زنان كم سن تر از مردان هستند و اين خود تاثير زيادي در ميزان يادگيري زبان دارد. و دليل دیگر هم سختكوشي بیشتر زنان نسبت به مردان در امور روزمره است. يك مادر براي رفع نياز فرزندانش از نظر تحصيلي، تغذيه و بهداشت ناچار است كه زبان بومي را فرا بگيرد و همین کمک می کند که زنان زودتر زبان غیرمادری را در محیط جدید فرا بگیرند. اما مهمترين عامل موفقيت زنان در اين حوزه اين است كه آنها پست مدرن تر از مردان مي نويسند و تكيه بر جزيیات دارند كه براي عامه مردم در زندگي روزمره قابل درك است. چرا که مردم نسبت به امور كلي و آينده دور، علاقه اي ندارند و همین باعث می شود که نوشته زنان برای عامه مردم قابل پذیرش تر و جذاب تر باشد. و در نهایت دلیل موفقیت دیگر زنان در این حوزه آن است که زنان ساده و روان تر مي نويسند و از لفاظي و زبان فاخر، معمولا فاصله مي گيرند ».

آمنه شیرافکن: مهم ترین معضل زنان خبرنگار، وضعیت پوشش آنان است

سخنران بعدي اين نشست، آمنه شير افكن، روزنامه نگار و فعال جنبش زنان بود. او سخنرانی اش را با موضوع «فرو كاستن سوژه خبرنگار به ابژه ي زن خبرنگار» سازمان داد و در مورد چالش هاي پيش روي خبر نگاران زن صحبت كرد.

آمنه شیرافکن گفت: «به نظرم اولين و مهمترين چالش پيش روي خبرنگاران زن، وضع پوشش آنان است كه مشكلات زيادي را برای آنان ايجاد مي كند .مثلا در روزنامه همشهري يك نفر مسئول گذاشته اند كه به زنان خبرنگار راجع به پوشش شان تذكر بدهد. يا مثلا در مجلس يكي از نمايندگان زن، پيشنهاد اجبار چادر را براي زنان خبرنگار داده بود .مشكل ديگر زنان خبرنگار، سهولت برچسب زدن به آنان، در هنگام ارتباط گيري با مديران يا مسئولان رده بالاست. از این رو مردان خبرنگار راحت مي توانند با مسئولان كه اغلب مرد هستند ارتباط بگيرند و صميمانه تر مصاحبه كنند، حتي در خارج از محل كار مثلا در يك كافي شاپ».

وی در ادامه گفت: «چالش ديگر پيش روي زنان خبرنگار وجود تبعيضهاي جنسيتي در محيط كارشان است، زیرا غالبا موضوعات و موقعیت های بهتر و جذاب تر را به مردان خبرنگار پيشنهاد مي كنند تا همتایان زن شان.»



این نشست در نهایت در با جمع بندي دكتر دولت آبادي در ساعت 3 و نیم بعد از ظهر به اتمام رسيد.