بشریت هنوز هم در راه نابود کردن خود است

به مناسبت برگذاری همایش محیط زیست سازمان ملل درشهر دوهه، قطر، اشپیگل آنلاین با دنیس مِدوز نویسنده کتاب "محدودیت های رشد" که ۴۰ سال پیش منتشر شد گفتگوئی کرده است که بنظر من مشکل اساسی ناپایدار بودن شیوه تولید و مصرف رایج جهانی را در یک نگاه دراز مدت آشکار میکند.
دنیس مِدوز پدر معنوی جنبش محیط زیست در سال ۱۹۷۲ در کتاب "محدودیت های رشد" آینده جهان را در مسیر سقوط اقتصادی اززیابی کرد. با گذشت ۴۰ سال، او به اشبیگل آنلاین میکوید که مشاهدات امروزی اش دلیلی برای تعییر نظراتش ارائه نمیدهند.

اشپیگل آنلاین: پروفسور مِدوز، ۴۰ سال پیش شما با کمک همسرتان و همکارانتان کتاب "محدودیت های رشد" را منتشر کردید، این کتاب شما را به پدر معنوی جنبش محیط زیست ارتقاع داد. پیام اصلی این کتاب تا به امروز معتبر باقی مانده است: انسانیت بی رحمانه منابع طبیی را بهره برداری میکند و با این کار در راه نابود کردن خود است. آیا فکر می کنید که از سقوط نهایی نظام اقتصادی هنوز هم میشود اجتناب کرد؟

مِدوز: مشکل در حال حاضر این است که ما زمانی به توسعه صنایع و سیاست هایی دست زدیم که در زمان خود برای زندگی ما مناسب بودند، اما در حال حاضر همین صنایع و سیاست ها عامل بازدارنده برای زندگی بهتر شده اند. برای مثال، صنعت نفت و خودرو را در نظر بگیرید، قدرت مالی و سیاسی آنها آنقدر بزرگ شده است که آنها به مانعی برای تغییردر وضع موجود تبدیل شده اند. انتظار من این است که آنها موفق خواهند شد و این به این معنی است که ما می رویم به طرف تغییر و تحول از طریق بحران و نه از طریق اقدامات پیشگیرانه.

اشپیگل آنلاین: چند مورد محوری پیش بینی های شما در این کتاب درست از آب در آمده اند، به عنوان مثال، رشد شتابنده جمعیت جهان، تخریب گسترده محیط زیست. اما پیش بینی شما در مورد رشد اقتصادی به این معنا که در نهایت متوقف میشود و اقتصاد جهانی سقوط میکند، هنوز رخ نداده است.

مِدوز: واقعیت این است که فروپاشی رخ نداده است، اما این به معنای آن نیست که در آینده رخ نمیدهد. شکی نیست که جهان در حال تغییر است و ما مجبور به همراهی با این تغییرات هستیم. دو راه جلوی رو داریم: یا شما از پیش نیاز به تغییر را درک میکنید و وضع را تغییر میدهید و یا چیزی را تغییر نمیدهید و در نهایت با زور مجبور به تغییر میشوید. برای روشن شدن این موضوع تصور کنید در حال رانندگی در داخل یک ساختمان کارخانه هستید. دو راه برای متوقف کردن ماشین وجود دارد: یا ترمز میکنید و یا ادامه میدهید تا به دیوار کارخانه اثابت کنید. شما در هر دو حالت متوقف میشوید زیرا فضای ساختمان محدود است. و همین هم در مورد منابع طبیعی زمین صادق است.

اشپیگل آنلاین: استدلال شما قانع کننده به نظر می رسد، اما ایا واقعا درست است؟ آیا درست نیست که شرکت های خصوصی برای سود آوری بیشتر با نوآوری به شرایط جدید واکنش نشان دهند.

مِدوز: تغییرات اساسی از داخل صنایع تاسیس شده بزرگ معمولآ نیامده است. تلفن همراه "آی فون" را چه کسی ساخت ؟ این شرکت بزرگ نوکیا نبود و نه شرکت موتورولا، و نه هیچ یک از دیگر شرکت های تولید کننده تلفن همراه معتبر آن زمان. بلکه از طریق شرکت اپل آمد که در حاشیه این صنعت قرار داشت. از این دست نمونه ها زیاد اند.

اشپیگل آنلاین: شما این وضع را در حوزه های تحت اختیار و یا کنترل دولتها چگونه ارزیابی میکنید؟

مِدوز: از بخش خصوصی هم بدتر است. وضعیت بهره برداری جهانی در ماهیگیری نشان می دهد که ما در حال از بین بردن اکوسیستم اقیانوس ها هستیم، از جوزمین به عنوان یک زباله دان صنعتی استفاده میکنیم ودولتها انگیزه ای جدی برای حفاظت از آنها را ندارند.

اشپیگل آنلاین: تمایل برای بقای بشریت انگیزه ای کافی نیست؟

مِدوز: همانطور که می بینید، دو نوع مشکل بزرگ وجود دارند. من یکی را مشکلات خاص جهانی و دومی را عام جهانی می نامم. هر دو همه را تحت تاثیر قرارمیدهند. تفاوت در این است: مشکلات خاص جهانی را می توان با گروه های کوچکی از مردم محلی حل کرد زیرا آنها نیازی برای اقدام دیگران ندارند. برای مثال، شما می توانید هوای هانوفر را بدون نیاز به اقدامی در پکن و یا مکزیکو سیتی تمیز کنید. مشکلات عام جهانی را نمیتوان محلی حل کرد. به تنهائی مردم هانوفرنمیتوانند مشکل تغییرات جوی زمین را حل کنند. و یا به تنهائی از گسترش سلاح های هسته ای جلوگیری کنند. برای حل این مشکلات ، مردم در چین، ایالات متحده و روسیه و دیگر نقاط نیز باید در این راستا اقدام کنند. به نظر من، در مورد مشکلات عام جهانی ما پیشرفتی نخواهیم داشت.

اشپیگل آنلاین: آیا شما به مردم و واکنش شان کم بها نمیدهید، زمانی که پشتشان به دیواراست؟ برای مثال، پاول گیلدینگ، بازرگان وفعال محیط زیست در کتاب خود "اختلال بزرگ" استدلال می کند که در حالیکه ما به سوی بحران پیش میرویم، انسانیت همچون در دوران جنگ، برای مبارزه با آن بسیج میشود.

مِدوز: حق با اوست، ولی سوأل این است که آیا در نهایت موفق میشویم؟ اگر پروسه کوتاه مدت باشد امکان موفقیت است، اما مشکلات ما اینطور نیستند. در تغییرات جوی، عکس العمل با تاخیر بسیار طولانی صورت میگیرد. برای مثال اگر ما به منظور کاهش گازهای گلخانه ای انتشار این گازها را به جو زمین از همین امروز به صفر برسانیم، گرم شدن کره زمین قرن ها ادامه میابد. مثال دیگر، خاک حاصل خیز زمین است ، که ما در حال از بین بردن آن در سطح جهانی هستیم. بازیابی آن می تواند قرن ها طول بکشد.

اشپیگل آنلاین: مطمئنآ نوآوری در فن آوری میتواند در خدمت کاهش تاثیرات مخرب مشکلات در دراز مدت باشد. از چهار دهه قبل که کتاب شما منتشر شد، به نظر می رسد، پزشکی مدرن طول عمررا افزایش داده و نرخ مرگ و میر نوزادان را کاهش داده است. فن آوری های جدید به طرز چشمگیری افزایش پیدا کردند و کامپیوتر و اینترنت را به ارمغان آوردند و جهان را به هم نزدیک و دسترسی به آموزش و پرورش را بهبود بخشیده اند.

مِدوز: فناوری خود خود را اختراع نمیکند. این دستاوردها نتایج به دست آمده از چند دهه کار سخت انسان ها است، و هزینه آنها باید پرداخت گردد. منابع بزرگ مالی یکی ساختار مالی صنعتی نظامی است. دیگری شرکت های بزرگ هستند، و آنها انگیزشان حل مشکلات جهانی نیست بلکه انگیزه آنها سود آوری است. شرکت های داروئی در ایالات متحده پول بیشتری را صرف پیشگیری از ریزش مو میکنند تا برای جلوگیری از مرض ایدز (HIV). چرا؟ از آنجا که افراد ثروتمند طاس میشوند و مردم فقیرمرض ایدز می گیرند.

اشپیگل آنلاین: اما تصور کنید که سودجوئی منجر به کشف یک منبع جدید پاک و بی حد و حصر از انرژی شود.

مِدوز: من امیدوارم که شما در مورد انرژی اتمی از طریق فیوژن صحبت نمی کنید، زیرا که ادعائی مزخرف است. من فکر می کنم ما به کشف یک منبع بزرگ انرژی جدید میرسیم. اما تاثیر آن دهِ ها طول میکشد حتی اگر فرض کنیم مقاومتی در برابرش نباشد، حتی اگر هیچ اثرات سوئی برای محیط زیست نداشته باشد و یا شرکت ها و افراد زیادی را ورشکسته نکند- هنوز هم به مدت طولانی نیاز دارد تا تأثیر بگذارد. بنابراین اگر کسی به شما می گوید که فناوری ما را نجات میدهد ، شناختی ازچگونگی رشد و توسعه تکنولوژی ندارد.

اشپیگل آنلاین: طبق برآورد های گذشته در مورد منابع طبیعی. پیش بینی شده بود که تا سال ۲۰۱۲ نفتی وجود نخواهد داشت، اما هنوز هم به نظر می رسد وجود دارد و به مقدار زیادی در دسترس است. حتی برآوردهای اخیر نشان می دهد که ایالات متحده ممکن است به زودی تولید نفت اش بیش از عربستان سعودی شود.

مِدوز: ممکن است درست باشد. اما ذخایر نفتی که از آن صحبت میشود برای بهره برداری کمیاب و بسیار گران قیمت اند و بالاخره روزی تمام میشوند. وباز هم ما با مشکل روبرو هستیم. در نظر بگیرید من یک همسایه پولدار دارم که قبض برق اش 1 درصد درآمدش است. سپس طوفان سَندی میاید و ناگهان خانه اش بدون برق میشود. آیا کیفیت زندگی اش 1 درصد کاهش میابد؟ نه! بلکه مواد غذایی اش خراب میشود، او نمی تواند چراغی را در خانه روشن کند، او نمی تواند کار کند. این برایش یک فاجعه است. نگاهی به دورو بر خود بیاندازید. صندلی که روی آن نشسته اید، پنجره های شیشه ای، چراغ برق - همه چیزاینجا به یک دلیل راحت در دسترس اند و آن انرژی ارزان است.

اشپیگل آنلاین: فرض کنیم که شما درست می گویید و سقوط اقتصادی در این قرن رخ دهد. چه شکلی را میتوان برایش تصور کرد؟

مِدوز: این جا و آنجا متفاوت رخ میدهد. برخی از کشورها در حال حاضر در حال سقوط اند، و بعضأ توجه ای به این پدیده نمیشود. در جهان تقریبا یک میلیارد نفررا گرسنگی تهدید به مرگ میکند، و مردم اساسا متوجه نیستند. دراین رابطه اساس سرعت است:در یک پدیده تفاوت بین زوال و فروپاشی، سرعت آن است. غنی می تواند مشکلات بسیاری را با پول حل کند . پایان انرژی های فسیلی، به عنوان مثال، به تدریج صورت میگیرد. لکن تغییرات جوی تاثیرات خود را به کشورهای صنعتی ناخواسته تحمیل میکند. رکورد های تاریخی زمین شناسی به وضوح نشان می دهند که درجه حرارت جوی زمین همیشه خطی تغییر نمیکند، بلکه جهش هم میکند. در صورتی که این جهش رخ دهد یک فروپاشی اجتماعی رخ میدهد. البته این چیز جدیدی نیست، ۳۰۰.۰۰۰ سال است که جوامع ظهور و سقوط کرده اند.