تا قانون خانواده برابر: جلسه معرفی کتاب سرمایه‌داری، خانواده و زندگی شخصی اثر «ایلای زارتسکی»، ترجمه «منیژه نجم عراقی» دوشنبه 27 آذر باحضور «نسترن موسوی» در انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.
منیژه نجم عراقی نویسنده، مترجم، فعال حقوق زنان، عضو کانون نویسندگان ایران و منشی منتخب این کانون، و عضو هیئت داوران جایزه کتاب صدیقه دولت آبادی است. او نویسندهٔ کتاب‌های منبع‌شناسی زنان، زن و سینما و مقاله‌هایی در نشریات چاپی و مجازی است. همچنین ترجمه‌های مهمی چون کتاب‌های جامعه‌شناسی زنان، جنسیت، رابطه و تفاوت در نگرش روانکاوی، درباره جنبش زنان؛ مناظره‌ای فمینیستی، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، دردسرهای پسامدرنیسم، سرمایه‌داری، خانواده و زندگی شخصی دارد. او در مهر ۱۳۸۹ سه روز بازداشت شد و در خرداد ۱۳۹۱ به اتهام‌های عضویت در کانون نویسندگان ایران، ارسال بیانیه‌های کانون، و شرکت در تجمع‌ها بر مزار محمد مختاری، محمد جعفر پوینده و احمد شاملو به تحمل یک سال حبس تعزیری محکوم شد. نجم عراقی که در حال حاضر در زندان اوین بسر می برد طبیعتا در جلسه معرفی این کتاب حضور نداشت اما در نبودش نیز از تلاش های او در عرصه ترجمه تقدیر شد؛ هرچند نامی از مکانی که او در آن است برده نشد.
در ابتدای جلسه موسوی توضیحاتی در مورد نویسنده کتاب و تاریخ چاپ این اثر داد. سپس اشاره ای کوتاه به فعالیت های منیژه نجم عراقی کر د و گفت: او در رشته الکترونیک درس خوانده و از سال 1385 که بازنشسته شده بیشتر از گذشته در حوزه ی ترجمه کار کرده است. اولین کتابی که در حوزه ی زنان منتشر کرده جامعه شناسی زنان است که نشر نی آن را منتشر کرده و تاکنون 9 بار هم تجدید چاپ شده است. نجم عراقی از سال 1360 به فکر ترجمه آثار فمینیستی در ایران افتاد. او به دنبال ترجمه کتاب ها و مقالات بود و هم خود به شکل پراکنده برای مجلات مختلف ترجمه می کرده است و هم این کار را به دیگران نیز می سپرد تا این آثار در ایران نیز خوانده شوند.
موسوی در ادامه به توضیح کتاب سرمایه‌داری، خانواده و زندگی شخصی پرداخت و بیان کرد: در این کتاب دیدگاه های مختلف در مورد خانواده مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه هایی که در تایید و یا رد این نهاد است در کنار هم مورد بررسی قرار گرفته اند.
بعضی از این دیدگاه ها خانواده را موجب سرزنش می دانند چرا که این نهاد را منشا ستم به زنان و کودکان و نابسامانی های اجتماعی می دانند. در مقابل دیدگاه هایی هم مطرح می شوند که خانواده را سرچشمه عشق و عطوفت می انگارند. بعضی ها معتقدند خانواده همان جایی است که باید از آن فرار کرد یا مکانی است که قبل از این که ساعت 3:30 دقیقه بشود باید به آن برگردی.
این مترجم در این جلسه عنوان کرد: معرفی کتاب سرمایه‌داری، خانواده و زندگی شخصی از مضمون کارگروه زنان و مناسبات خانواده انجمن جامعه شناسی دور نیست؛ چرا که این کتاب به بررسی تاریخ تحول خانواده می پردازد. ازنظر پارسونز خانواده مامن و پناهگاه است و زاراتسکی نیز هرچند خانواده را دارای جنبه بالقوه مامن بودن می بیند ولی در عین حال می پرسد که چرا هیچ کس از آن راضی نیست؟ و دلایل این نارضایتی را بررسی می کند.
موسوی همچنین افزود: کتاب مورد بحث، تحول خانواده را در جامعه های صنعتی با بیان نظرات منتقد و مدافع پیگیری می کند. او اساس خود را جامعه صنعتی می گذارد اما به دوران قبل از صنعتی شدن نیز می پردازد و نشان می دهد که چگونه با صنعتی شدن جامعه عرصه های عمومی و خصوصی از هم جدا می شوند و چه تحولی در تولید به وجود آمده است. در دوران پیشا صنعتی شدن، فضای تولید و کار از هم جدا نبودند و این جدایی با صنعتی شدن رخ می دهد و شقاقی در کارکرد خانواده ایجاد می شود. به جای یک کارخانه ریسندگی خانگی حالا نهادهایی که تولید در آن انجام می شود شکل می گیرد.
این پژوهشگر مسائل زنان، در ادامه اظهار کرد: در کتاب سرمایه‌داری، خانواده و زندگی شخصی به این نکات توجه شده است: یک، تحول خانواده در جامعه صنعتی. دوم، جدایی ظاهری زندگی خصوصی از جنبه های دیگر؛ و سوم، خانواده واحد اصلی مصرف است که این مسئله را با زمان قبل از صنعتی شدن جامعه مقایسه می کند. نویسنده مصرف و تولید را دو جور می بیند. آنچه را در خانواده اتفاق می افتد که ظاهرش متفاوت از عرصه عمومی و به عنوان وجه ایجاد کننده نیروی کار خانواده است، می بیند که سبب می شود زنان در عرصه تولید باشند، هرچند درون خانه هستند؛ یعنی زنان تغذیه کننده عرصه عمومی هستند. از دیگر سو هر چه در بیرون از خانه تولید می شود در خانه مصرف می شود و بزگترین مصرف کنندگان زنان و هدفِ تولیدِ بیرون هستند. بنابراین زمینه های ستم دیدگی زنان بیشتر می شود.
موسوی در ادامه به دو نکته اشاره کرد و گفت: یک جامعه سرمایه داری با اجبار مردان به کار مزدی ایشان را استثمار می کند و دوم این که با برکنار کردن زنان از کار مزدی به ایشان ستم می کند.
این مترجم به انتقادهای وارد شده به کتاب نیز پرداخت. این انتقادها عبارت بودند از این که نویسنده شدت خشونت و تبعیضی را که در خانواده یافت می شود کم اهمیت می شمارد. درباره اهمیت خانواده به عنوان پناهگاه غلو می کند. بر میزان جدایی زندگی خانوادگی از کار به گزافه سخن می گوید. با تاکید بیش از اندازه بر توصیف موقعیت زنان نسبت به سرمایه نمی تواند فرودستی زنان را نسبت به مردان توضیح دهد. روشن نمی کند چرا در فرایند تحول اجتماعی اخیر مردان به موقعیت هایی دست یافته اند ولی زنان از آن موقعیت ها محروم مانده اند.
موسوی گفت: در مورد دو نقد آخر، این بحث مطرح می شود که تنها یک نظام واحدی که زنان را در موقعیت فرودست قرار می دهد، نیست و نباید همه فرودستی زنان را به سرمایه داری وصل کنید و یا اگر وصلی می کنید باید جنبه های عمومی و خصوصی که زمینه محرومیت زنان را فراهم می کنند بیشتر بشناسیم. فقط نسبت زنان و مردان را نمی توان با سرمایه سنجید. نویسنده بهره مندی مردان در خانه از کار زنان را نادیده گرفته است و برای کار خانگی باید ارزش اقتصادی قائل شود.
برخی منتقدان با آن که فرضیه های او را قبول ندارند اما کتاب را خواندنی یافتند و نکات مطرح شده در کتاب را جالب توصیف می کنند. شرح و بسط تاریخی کتاب قابل توجه است. در این کتاب مبارزه زنان و مردان برای رهایی از قید سلطه تلاشی مشترک شمرده شده است.
همچنین مترجم بیان کرد که جهت معرفی کتاب با نویسنده تماس گرفتم و از او پرسیدم آخرین ویراست کتاب شما متعلق به چندین سال پیش است. آیا امروز انتقادی به کار خود دارید؟ و زاراتسکی می گوید که چندان تغییری در کتاب نمی دهم. به جز پایان کتاب که به گفتمان مسلط آن دهه نزدیک تر است تا الان تغییر چندانی رخ نداده و مطمئن نیست که بخواهد زبان و لحنش را عوض کند. جنبش های زنان برای توفیق در رسیدن به خواسته هایشان بایست به مسائل اجتماعی مهم توجه کند.
موسوی در انتها افزود که مشتاق است نظرات حاضران را درباره کتاب بشنود. و عالیه شکر بیگی مدیر کارگروه زنان و مناسبات خانواده گفت که اگر چه زمان کوتاه بوده ولی خانم موسوی توانستند پیام کتاب را منتقل کنند و از تلاش های خانم نجم عراقی در ترجمه کتاب تشکر کرد.
یکی از حضار گفت زاراتسکی سه عامل مهم را در تحولات خانواده ندیده است که گرچه در زمان نوشتن کتاب این موارد مطرح نبوده اما نویسنده در انتقاد از خود سهل گیر بوده است و می توانسته به این موارد اشاره کند. رسانه ها و بعد مجازی که در جامعه سرمایه داری نمود فوق العاده دارد و خانواده را متحول کرده است؛ شهر نشینی و زندگی شهری که تحولاتی را در مسکن و شکل ارتباط خانه و خانواده به وجود آورده و همچنین مناسبات جنسی و تحولات آن در سه چهار دهه اخیر و ارتباطی که با سرمایه داری دارد را نادیده گرفته است.
یکی دیگر از حاضران نیز به تفکیک فضای عمومی و خصوصی در این کتاب اشاره کرد و گفت که این که نقش کار خانگی را نویسنده دیده جالب توجه است.
فرد دیگری نیز در نقد کتاب گفت: این الگو در همه جوامع قابل توجیه نیست و شاید در بعضی از کشورها زنان از کار کردن در خارج از خانه منع شوند اما در کل سرمایه داری به دنبال کار ارزان زنان و کودکان است که موسوی توضیح داد بنابر آماری که وجود دارد در برخی از کشورها سرمایه داری کار خانگی یا دورکاری ایجاد می کند که در خانه انجام شود.
تهیه و تنظیم: مریم رحمانی
