کمتر کسی است که با نام محمد فرخی یزدی، شاعر و روزنامه نگار آزادی خواه و مبارز دوران پس از مشروطه آشنا نباشد.
وی سردبیر نشریات متعددی از جمله روزنامه طوفان بوده است.
کتاب غزل نامه طوفان به بررسی زندگی و آثار و به ویژه غزل های این شاعر راه آزادی می پردازد.
مهدی خطیبی شاعر و نویسنده معاصر، این کتاب را تالیف کرده است که به بهانه انتشار آن با وی به گفتگو نشسته ایم.
-اهمیت غزلهای فرخی یزدی در چیست و چه ویژگی یا ویژگی هایی در غزلهای او شما را ترغیب به تالیف این کتاب کرد؟
-فکر اولیه نگارش کتاب ده سال پیش در هنگام گذراندن دوره سربازی ام در جزیره خارک شکل گرفت.
من در بررسی هایی که پیرامون غزل امروز انجام می دادم به این نتیجه رسیدم که برای شناخت بهتر و دقیق تر تحولات غزل معاصر ، باید از دوران مشروطه آغاز کرد و فرخی یکی از اولین کسانی است که در دوره مشروطه به غزل پرداخته است. به عبارتی بهتر فرخی از جمله سرآمدان غزلسرای مشروطه است
دلیل دیگری که می توانم به آن اشاره کنم و البته بخشی از آن ریشه در علایق من دارد جاذبه های شخصیتی فرخی یزدی است، روحیه مبارزه جو و ظلم ستیز فرخی را همواره دوست داشته ام .
-به نظر شما ده سال زمان زیادی برای تالیف کتاب نیست؟
-البته من همان گونه که در مقدمه اشاره کردم . ده سال پیش نطفه این کتاب شکل گرفت . اما در همین چند سال بود که یادداشت هایم را جمع کردم. بررسی های آماری خاصه در حوزه موسیقی شعر یا کلید- واژه های غزل فرخی را در همان سال های خدمت سربازی انجام دادم و سامان دادن بخش های متفاوت را در این سال ها . به نوعی ماده خام جهت بررسی از ده سال پیش آماده بود اما تا سامان بگیرد، زمان برد از این روست که می بینید نمونه ها در بخش بررسی از نسخه مکی است و گزینه غزل ها از نسخه سپانلو و مسرت است . البته می توانید . غم نان و هزار گرفتاری دیگر را نیز به این تاخیر بیفزایید .
-شما در این کتاب به چه ویژگی هایی از غزلهای فرخی پرداخته اید که احیانا در آثار گذشتگان به آن پرداخته نشده است؟
-نمی توان ادعا کرد که من آنچه به آن پرداخته ام در نوشته های دیگران نبوده است . حضرت فردوسی می فرماید :
سخن هر چه گویم همه گفته اند
بر باغ دانش همه رفته اند
از این رو ، ادعای از این دست به نظرم در امر پژوهش ، ادعای گزافی است . اما من در این کتاب سعی کرده ام جدا از بررسی محتوا و درون مایه غزل فرخی، به شکل و فرم غزل او نیز بپردازم.
بررسی ظرفیت های موسیقی شعر ، جلوه های کارکردی زبان و شیوه های بیانی غزل او از جمله مباحثی است که در این کتاب به آن ها پرداخته ام
البته اعتقاد دارم که هر اثر را باید با توجه به زمانی که آفریده می شود بررسی کرد . به نوعی زیر ساخت های اجتماعی متن را نباید از نظر دور داشت .
-تاثیر غزلیات فرخی و اساسا غزل مشروطه بر غزل بعد از خود چه بوده است؟
-با بررسی شعر عصر مشروطه درمی یابیم که شعر مشروطه دو دستاورد را به ارمغان گذاشته است: یکی نزدیکی زبان شعر به زبان کوچه و بازار و دیگری بکارگیری مفاهیم اجتماعی به صورت گسترده در شعر.
اصطلاحات و واژگانی مانند آزادی، توده و … با تلاش های این شاعران به غزل راه پیدا کرد و حتی به قول نیما : « شعر مدتی توپ و تفنگ دار شد. » این حضور گسترده مفاهیم اجتماعی – سیاسی با به کارگیری زبان کوچه البته با تناقضاتی هم همراه بود که به آن در خلال بررسی ها پرداخته ام
اما به هر روی ، این تجربه های خام ، دستاوردهای ارزشمندی برای شاعران معاصر در پی داشت. شما تلطیف این نگره با کارکردهای موثر زبانی و بیانی رامی توانید درغزل شهریار یا حتی هوشنگ ابتهاج ببینید.
در شعر مشروطه اگر چه روی و سوی شعر به اجتماع است اما بیان کهن شیوه و نگاه کلیشه ای که ریشه در عدم تجربه یا دریافت منطقی و علمی این اصلاحات دارد گه گاه متن را تبدیل به یک فکاهه می کند . نمونه هایش را مثلا می توان در شعرهای عارف و حتی در غزل های عشقی دید .مثلا توجه کنید به این ترکیب : مشروطه ی سر زلفت . محقق ارجمند منیب الرحمان به خوبی به این معضل غزل مشروطه پرداخته است . البته فرخی به نسبت عارف و عشقی کمتر این معایب را دارد . اما در غزل او هم نمونه هایی هست.
-در زیر عنوان کتاب آمده است غزل مشروطه پیش درآمد غزل امروز (۱) ، آیا قصد دارید به بررسی غزل سرایان دیگری نیز در مجلدات بعدی بپردازید؟
- بله ، عارف قزوینی، لاهوتی و … از دیگر غزل سرایان بنام دوره مشروطه هستند که دوست دارم در مجلدات بعدی به بررسی آنها بپردازم. حتی دوست دارم به شاعرانی چون میرزاده عشقی هم بپردازم اگر چه او به غزل کمتر پرداخته است و حوزه فعالیت او در عرصه شعر قلمرو ی دیگری است.
***بخشی کوتاه و خواندنی از مقدمه کتاب غزل نامه طوفان که در آن مولف کتاب با ذکر خاطره ای، ماجرای آشنایی با نام و شعر فرخی یزدی را شرح می دهد:
در یکی از روزهای شهریور ۱۳۶۶ خورشیدی بود که برای نخستین بار با نام فرخی یزدی آشنا شدم.
پدرم مرا فرستاده بود تا چیزی بخرم، زمانی که بازگشتم، پرسید: چقدر شد؟ پاسخ دادم اما گویا پولی که پرداخت کرده بودم، بیش از قیمت واقعی آن جنس بود.
پدرم با عتاب و خطاب مجبورم کرد تا بروم و باقی پول را بگیرم . خوب به یادم هست آن مبلغ اندک بود . با دلخوری بازگشتم.
منِ نوجوان ۱۱ ساله با گرهی که بر ابروان انداخته بودم با خود می اندیشیدم: پدر فقط برای تنبیه من این کار را کرده است . در ذهنم این کار پدر را نوعی لجبازی با خود می دانستم.
بعد از آن که مسافتی طی شد پدر رو به من کرد و گفت :« حق خود را از دهان شیر می باید گرفت. پسرم ! حساب به ارزن ، بخشش به خرمن »
این سخن پدر انگار آبی بر آتش بود. برای من در آن زمان جاذبه ویژه ای داشت . سادگی و صراحت ویژه همراه با تلفیق موسیقی، کلام پدر را برایم جذاب کرده بود.
به خانه رسیدیم . گمان می کردم آن جملۀ حکیمانه را – که بعدها فهمیدم تلفیق شعر و ضرب المثل است – پدر گفته است.
همان شب بود که باز پدر به عنوان شاهدی بر سخنش به شعری اشاره کرد که برایم جذاب بود : « در کف مردانگی شمشیر می باید گرفت / حق خود را از دهان شیر می باید گرفت » از او پرسیدم : پدر از کی بود ؟ پاسخ داد : شاعر آزاده ای به نام فرخی یزدی.
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
