majidsedghi@yahoo.com
(( مردم کشورمصر قابلیت های نامحدودی برای براندازی دارند )).
این جمله را یوسف شاهین فیلمساز برجسته سینمای مصر – که در سال 2008 درگذشت – درسال 1995 ودر گفت و گویی با روزنامه ی فرانسوی لیبراسیون عنوان کرده بود. با این همه مصری ها پانزده سال صبرکردند تا به خواسته خود یعنی تغییر حکومت دست یا بند. ودر این میان , میدان تحریر قاهره در سال پیش , به نمادی از مکانی برای بیان خواسته های مشترک توده های مردم تبدیل شد. اما امروز این نقطه مشترک با پیروزی حزب اخوان المسلمین ( برادران مسلمان ) نگرانی هایی را برای کسانی که خواهان یک فضای باز و دموکرا تیک هستند بوجود آورد ه است .
اخیرا به نقل از رسانه های عربی زبان جوان های وابسته به گروه اسلامگرای اخوان المسلمین در صدد هستند تجربه خاص خود - که به عنوان ( هنرمترقی ) ازآن یاد می کنند - را در صنعت سینمای مصر پیاده کنند و نام آن را نیز ( سینمای برادران ) گذاشته اند . بدین ترتیب مصر که بزرگ ترین تولید کننده در زمینه هنرهفتم در خاورمیانه است می رود تا تحول جدیدی به نام سینمای برادران را تجربه کند . امروز نوستالژی مصری ها سینمای دهه چهل وبه ویژه سینمای دهه ی پنچاه است که به عصرطلایی سینمای مصر مشهوراست .
سینما تک پاریس اخیرا با نمایش تعدادی از فیلمهای مصریساخته شده درسالهای مختلف به مروری براین سینما پرداخته است که می تواند به شناخت بیشتر سینما ی مصرکه در واقع مهم ترین سینمای عرب به شمار می آید کمک کند .در این مرورخاطره انگیز , شاهد نمایش فیلم های معروفی چون اسکندریه چرا ساخته ی شاهین یوسف , قاهره 30 ( صالح ابوسیف ) , همسر یک مردمهم ( محمد خان ) زن عفریته ( هنری برکات ) , مومیایی ( شادی عبدالسلام ) و..... هستیم . اما شاید جالب ترین بخش این مرور, انتخاب تعدادی فیلم دهه اخیر سینمای مصر باشد . دو فیلم ساختمان یاکوبلان ساخته ی مروان حامد محصول سال 2006 و زنان قاهره ساخته ی یوسری نصرالله ( 2009) از آن جمله فیلم هایی است که سینمای جدید مصررا معرفی می کند . و صد البته سینمایی به دور از رقص و آواز.
ازموقعی که تعدادی اندک فیلم صامت در مصرساخته شد تا نخستین فیلم بلند این کشور به نام ( لیلا ) در سال 1927 , صنعت سینما در قاهره به یک قدرت منطقه ای در ا ین زمینه تبدیل شد . با آمدن صدا به فیلم روند تولید فیلم در مصر روبه افزایش گذاشت . در سالهای 1930 که تکنیک های جدید سینمایی در آمریکا دستخوش تغییراتی شده بود , سینمای احساسی در مصر تقویت می شد . نخستین فیلم صدا دار مصریک فیلم موزیکال به نام ( آهنگ دل ) بود که در واقع یک تئاتر موزیکال بود و در سال 1932 به نمایش در آمد .بین سالهای 1930 و 1936 ابتدا استودیوهای کوچکی در قاهره به راه افتاد و در مجموع چهل و چهار فیلم ساخته شد .
در دو دهه چهل و پنجاه سینمای مصر تماشاگران بسیاری را به سالن های سینما کشانید. فیلم هایی که ساخته می شد در واقع کپی همان فیلمهای به اصطلاح پاپولار – عامه پسند – هالیوودی با پایان خوش بودند . در سال های چهل که به دلیل جنگ دوم جهانی تغییراتی در کشور بوجود آمده بود فیلم های کمدی موزیکا ل باشرکت لیلی مراد , اسماعیل یاسین و یا زوج سینمایی فریدالاطرش و سامیه جمال صنعت سینمای مصر را پررونق کرد. در واقع سینمای مصر با رقص و آواز آغازشد و مدتی طول کشید تا سینمای جدی در مصر جایی برای خود بیابد. هرچند در این میان همچنان رقص شکم سامیه جمال و صدای صاف و دلنشین فریدالاطرش تماشاگران مصری را به وجد می آورد.
سامیه جمال که با نام اصلی زینب علی خلیل ابراهیم محفوظ درسال 1924 متولد شد عمده فعالیتش را از سال 1942 با رقص و بازیگری شروع کرد و در اکثر فیلم ها فریدالاطرش با او همبازی بود که البته بیشتر کارگردانان به دلیل صدای دلچسب او از وی دعوت به بازی در فیلمهایشان می کردند . این دو به نوعی یاد آور فرد آستر و جینجرراجرز در فیلمهای موزیکال هالیوود بودند .در سال 1949 ملک فاروق ( پادشاه مصر ) به سامیه جمال لقب ( رقاصه ملی مصر ) داد .
در این سال ها سینمای مصر بدون استفاده از خوانندگان معروف مصر معنا نداشت . لیلی ( لیلا ) مراد که در سال 1995 در گذشت به دلیل صدایش بازیگر فیلمهای بسیاری بود : زنده باد عشق , انگشتر سلیمان , عشق و جوانی , گل های عشق و..... عبدالحلیم حافظ ( با نام اصلی عبدالحلیم علی شابانا ) نیز یکی از معروف ترین خوانندگان مصربود که بعدها به بازیگری روی آورد . او همچنین معلم موسیقی , تهیه کننده فیلم نیز بود. یکی دیگر از خوانندگانی که بازیگری در سینما را نیز تجربه کرد محمد عبدالوهاب بود که در ایران نیز طرفداران بسیاری داشت .
پیش از آن که در اوایل سال های 1330 سیل نمایش فیلم های هند ی دوبله به فارسی در ایران جاری شود فیلمهای مصری با فروش خوبی روبه رو می شدند . به ویژه باید از فیلمهای اسماعیل یاسین کمدین مشهور سینمای مصر نام برد . دراکثر فیلم های یاسین نام او جزو عنوان فیلم بود : اسماعیل یاسین جنی شده , اسماعیل یاسین در ارتش , اسماعیل یاسین در موزه , و...... در این میان البته بازیگرانی نیز بودند که محبوبیت آنان تنها به دلیل بازیگری و شخصیت هایی بود که در فیلم ها ارائه می دادند . به عنوان نمونه می توان به احمد زکی اشاره کرد که از او به عنوان بازیگر درجه یک سینمای مصرو یکی از بزرگ ترین ها در تاریخ سینمای مصر نام می بردند . فرید شوقی که در سال 1998 درگذشت یکی از بازیگران پرکار سینمای مصر بود . او که در ضمن فیلمنامه نویس و تهیه کننده فیلم نیز بود تا زمان مرگش در 361 فیلم بازی کرد. در میان زنان بازیگر بجز نعیمه عاکف که در ضمن اورا یکی از بزرگترین رقاصه های مصری در عصرطلایی سینمای مصر نامیده اند , فاتن حمامه متولد 1931 در سینمای مصر حایگاه یژه ای دارد .
حمامه که مدتی نیز همسر عمرشریف بود و بایکدیگر در فیلمهای بسیاری بازی کردند نخستین بار در سال 1939 زمانی که هفت سال بیشتر نداشت در فیلم بازی کرد. ولی نخستین فیلم مهم او فیلم فرشته رحمت در سال 1946 بود که در این فیلم نقش اول را برعهده داشت . فیلم معروفش ( راه حل میخواهم ) به کارگردانی سعید مرزوک برنده دیپلم افتخار در سومین جشنواره فیلم تهران ( 1974 ) شد.
تغییرات سیاسی پس از فروپاشی حکومت سلطنتی ملک فاروق در سال 1952 کم و بیش روی فیلم ها اثر گذاشت . در حالی که تولید فیلم های عامه پسند ادامه داشت فیلمسازان تازه نفسی که درجستجوی بیان حرف های تازه ای دراین سینما بودند آرام آرام وارد میدان شدند . در سال 1966 صنعت فیلم مصر ملی اعلام شد . در سال های 1970 فیلم های مصری به ساخت فیلم های سیاسی گرایش پیدا کرد . پس از یک رکود در اواخر سالهای 1970 و هشتاد از سال 1990 به نظر رسید که این سینما به فرمولهای تازه ای دست یافته است . در حالی که در غیاب اسماعیل یاسین کمدین های دیگری مانند محمد سعد با شرکت در فیلم ها ی کمدی نوع جدیدی از کمدی را ارائه می دادند تعدادی فیلم هنری ساخته شد که در جشنواره های خارجی موفقیت های بسیاری کسب کردند .
سه فیلمساز معروف و پیشرو سینمای مصر که فیلم هایشان در خارج از مصر به موفقیت هایی دست یافت صالح ابو سیف , هنری برکات و صد البته یوسف شاهین بودند که گرچه در اوایل سالهای پنجاه فعالیت سینمایی شان را شروع کردند اما مدتی طول کشید تا به ارزش های آثارشان پی برده شود.
