اِعمال كدام قدرت در جامعه، زمينه هاى انتخابات آزاد را فراهم مى آورد؟ پاسخ به اين پرسش از مجراى توضيح مفهوم قدرت مى گذرد. قدرت چيست و نقش آن بر روند انتخابات آزاد به مثابه آغاز اسقرار دموكراسى چگونه است؟
مفهوم قدرت: بطوركلى قدرت يعنى اِعمال نفوذ و تحميل اراده يك شخص بر اشخاص ديگر به عبارتى، رابطه ميان شخص و اشخاص ديگر كه به اعتبار آن، هر چقدر فعاليت اشخاص نسبت به امورات خويش در سطح نازلترى از شخص دیگر قرار گيرد، اساس قدرت و نفوذ آن بتدريج شكل مى گيرد. اما قدرت به مفهوم مدرن تناسبى است ميان قدرت اجتماعى و سياسى كه هر دو حوزه قدرت با دو مسئوليت متفاوت اما منعطف بر مصالح عمومى پيش مى روند.
قدرت سياسى يعنى تأثير گذارى و اِعمال نفوذ حكومت بر زندگى شهروندان، اگر قدرت داراى زمينه هاى اجتماعى نيرومند باشد به مرز اقتدار مى رسد و اگر مقبوليت و مشروعيت اجتماعى آن ضعيف باشد در اينصورت تبعات اِعمال قدرت حكومت، بحران و آنگاه هرج و مرج و ناهنجارى در سطوح جامعه به بار می آورد.
از آنجائيكه قدرت ميل به تمركز دارد و اين تمركز موجبات اِعمال مستبدانه حكومت گران را فراهم مى آورد، راههاى گوناگونى كه مهمترين آن تفكيك قواى منتسكيو است، مطرح شد و در جوامع غرب بكاربسته شد كه حاصل اش توازن قوا بين قدرت مدنى(جامعه مدنى) و قدرت سياسى است.
قدرت اجتماعى: مجموع نيروى اقشار مختلف جامعه در سازمان اجتماعى و تأثير این نیرو بر روند تحولات اجتماعى و شيوه زندگى را قدرت اجتماعى گويند. اينكه كدام نيرو و قدرت در جامعه با ساختار دموكراتيك، در حق شهروندان اِعمال مى گردد، بدون ترديد اقتدار قدرت حكومت است اما اين اقتدار مقبوليت اجتماعى دارد و در تناسب با قدرت اجتماعى عمل مى كند به همين روى كمتر ديده شده كه در يك شرايط بحرانى در اين نوع جوامع اِعمال خشونت گردد و يا هرج و مرج و بى هنجارى رخ دهد، در بهترين حالت، با مستعفى شدن دولت بر هرج و مرج احتمالى جلوگيرى مى شود و گسست از هنجارها ى متعارف بوجود نمى آيد.
اما جوامع داراى نظامات اجتماعى و سياسى سنتى، وضعيت بگونه اى ديگر رقم مى خورد- و وقتى جامعه به نقطه بحران برسد معنايش اينست كه اِعمال روشهاى سياسى مستبدانه كه ميل به سركوبى بى حد و مرز دارد، باعث بوجود آمدن فضاى هرج و مرج شده است، بعبارت ديگر شيوه اِعمال خشونت و سركوب حكومتى در ذات خود، هرج و مرج آفرين است و هرگاه اين خشونت به شكل عريان عيان شود، هرج و مرج در سطوح جامعه بروز كرده و نمايان مى شود.
نمونه بارز چنين خشونت عريان، و تبعاتِ آن هرج و مرج را،در جريان فاصله ميان جنبش موسوم به اصلاح طلبى و شكل گيرى جنبش سبز به عيان ديديم كه مقطع جنبش سبز حد اعلاى اين خشونت و هرج و مرج ناشى از آن بوده است. رفتار خشونتِ حكومتى بر معترضين در راهپيمايى مسالمت آمیز، ماه خرداد سال 88 پيامد هرج و مرج گسترده در روز عاشورا را به نمايش در آورد. پس خشونت و هرج و مرج که همزاد هم اند محصول اِعمال قدرت سیاسی مستبدانه بر شهروندان است .
با اين اختصار از مفهوم قدرت و نحوه اِعمال آن بر جامعه، مى رسيم به موضوع اصلى كه طرح پرسشى بود به اين مضمون: اِعمال كدام قدرت در جامعه، زمينه هاى انتخابات آزاد را در ایران فراهم مى آورد؟
براى پاسخ به اين پرسش مى بايست از منشأ دوگانگى رفتار سياسى حكومت ایران سخن به ميان آيد. دوگانگى رفتار سياسى حكومت را بايد در بگير و ببند ها و سركوبى ها كه به شكل خشونتِ عريان عيان شد و از آن به اختصار سخن گفتيم از يك سو و از سوى ديگر به رسميت شناختن حضور كم و بيش اصلاح طلبان در ساختار و نهادهاى قدرت و پيرامون آن و حضور و نفوذ آنها در سطوح جامعه و نيز انشقاق درون اصولگرايان و ناتوانى حذف آنها از سوى تماميت خواهان و همچنين حضور شخصيت هاى سياسى مستقل ميانه رو كه به برخى اصلاحات و مصالح عمومى گردن مى نهند، نشانه دوگانگى رفتار سياسى از سوى كليت دستگاه حكومت است. اين آرايش سياسى و تنوع آن خود گواهى است بر عنصر نسبتأ نيرومند مدنى و دموكراسى در جامعه و در واقع پشتوانه مستقيم آن است از ويژگىِ اين دو گانگىِ رفتار سياسى حكومت و نیز وجود معنادار عنصر مدنى و دموكراسى جامعه است كه اين بگير و ببندها در مقاطع ای تعديل مى يابد تا جائيكه برخى از زندانيان آزاد مى شوند و تحليل سياسى از درون زندانها به بيرون منتقل مى شود، امروز محمد نوريزاد را داريم كه در نامه اى به رهبر با صراحت لهجه از كشتن آدمها بدستور عالى ترين مرجع قدرت سخن مى گويد، امروز سنديكاهاى كارگرى مستقل از حكومت را داريم كه عليرغم فشارها، موجوديت و فعاليت خود تداوم مى بخشند، كانون نويسندگان ايران به طور علنى و به صراحت خواهان پايان فشار به حق بيان و انديشه مى شود و بدين طريق قدرت سياسى را به نقد مى كشد، مقاومت زنان و حضور مشهود آنان در ضمن فشارهاى حكومتى به كمپين يك ميليون امضاء كه خواهان برابرى حقوق اجتماعى مابين شهروندان صرفنظر از جنسيت مى باشند، برجسته است. اينها بخش هاى زنده حضور مدنى است، اگر چنين حضورى از بيان خود در درون جامعه و نیز دو گانگی سیاسی حکومت پيش زمينه هاى انتخابات آزاد نيست پس کدام پیش زمینه های دیگر برای انتخابات آزاد مد نظر است؟
نمايش و آرايش قدرت مدنى در شکل بیان مطالبات مدنی و حضور قابل ملاحظه مدنی که گوشه ای از آن را نشان دادیم،باعث سلب توانایی حكومت برای قلع و قمع همه جانبه در درون جامعه شده است. صرف سركوبى هاى حكومت، نبايد چشمان ما را به قدرت مدنىِ در حال فزونى ببندد و از خواست به حق انتخابات آزاد که خواست جامعه مدنی است دور سازد و حكومت قدر قدرت بنظر آيد. در این مقطع کنونی از اوضاع ایران قدرت نمایی بین نیروی جامعه مدنی و قدرت سیاسی حاکمان است که بهر تقدیر، قدرت سیاسی به انشقاق در بالا و فشار مدنی از پایین مواجه است و این فشار مدنی علیرغم فشار حکومتی بر آن همچنان تداوم دارد، و این تداوم به امکان بیشتری از سازماندهی مدنی در شکل تأسیس انجمن ها، سندیکاها، اتحادیه ها و کانون ها می انجامد که مطالبات معین خود را پی می گیرند، این تداوم خیالی نیست زیرا تحول اجتماعی جامعه ایران خیالی نیست مگر اینکه گفته شود حکومت توان ممانعت از تحول اجتماعی را دارد، در اینصورت باید این موضوع تبین شود اما نه بواسطه برخی توانایی های حکومت در سرکوبی ها بلکه بواسطه حضور طبقات اجتماعی و قطب بندی آن که همچنان در جامعه ایران در تداوم است.
از اينرو اتخاذ سياست روشن و تصميم سياسى را نبايست به رفتار صرف سياسى حكومت موكول كرد و از قدرت مدنى جامعه غافل ماند زیرا این قدرت مدنی است که در نهایت شرایط تحقق موضوعات مربوط به زندگی شهروندان را فراهم می آورد. شناخت از تنوع گسترده در قلمرو نيروهاى اجتماعى و روند تحول آنها و معلوم نمودن سطح تحول در شرايط معين به همراه آرايش قدرت سياسى، دايره مانور اتخاذ و تصميم سياسى را گسترده مى سازد. همانگونه كه متذكر شديم حكومت سركوب مى كند اما اين ضعف حكومت است و نه قدر قدرتى اش در مقابل جامعه رو به تحول مدنى.
بدون تردید هنگامی که انتخابات آزاد در جامعه مقبول واقع شود معنایش این است که نیروی سیاسی و تأثیر گذار در جامعه به پشتوانه قدرت مدنی و مطالبات شهروندان موفق به تحمیل آن به حکومت شده است و این یعنی توازن قوا به نفع انتخابات آزاد. بنابراین پذیرش انتخابات آزاد از سوی حکومت بواسطه تحمیل قدرت مدنی جامعه، چه دلیلی بر آن است که کشور را به سمت شرایطی هدایت کند تا احتمالأ وضعیتی نظیر لیبی و یا سوریه بر آن تحمیل گردد؟ اوضاع مصر با همه پیچیدگی هایش و فقدان تجربه انتخابات، بگونه ی "این همانی" لیبی و سوریه پیش نرفت. وضعیت جامعه ایران به لحاظ تجربه انتخاباتی و حضور طبقه متوسط نسبتأ چشمگیر و فعال در قلب جامعه مدنی، ایران را سرآمد این کشورها کرده است و این همان پتانسیل زمینه های جاری شدن انتخابات آزاد است در حالیکه در این سه کشور تجربه انتخابات به همان سطح و شکل و شمایل اش که در جمهوری اسلامی مرسوم بود، وجود نداشت. هسته اصلی درک ایرانیان در جمهوری آزادی کُش اسلامی جهت تغییر و تحول اوضاع به شکل مسالمت آمیز به گواه حضور عنصر مدنی و دموکراسی در جامعه، برپایی انتخابات آزاد است که یگانه پاسخگوی این حضور در نُرم طبیعی اش می باشد.
نتیجه: آنچه که تناسب قوا را به نفع انتخابات آزاد برهم می زند قوای مدنی جامعه است که علیرغم ضعف های جدی اش رو به اعتلا و پیشروی است و با تجاربی که در انتخابات گوناگون جمهوری اسلامی اندوخته، می داند در چه زمان در انتخابات شرکت جوید و چه زمان برای دستیابی به انتخابات آزاد، آن را تحریم کند در هر دو صورت تلاش شهروندان برای دستیابی به انتخابات آزاد است. آخرین تحریم انتخابات مجلس در ایران از سوی شهروندان گواهی بر آگاهی و تجربه شهروندان در رابطه با انتخابات آزاد می دهد. بنابراین آگاهی از انتخابات آزاد و ثمره ی آن به اندازه ای مقبول شهروندان ایرانی واقع است تا بتوان از پی آن شعار آن را در جامعه مطرح ساخت.
نيكروز اولاداعظمى
niki_olad@hotmail.com
