14/خرداد/1390
در سال 1972 از طرف سازمان ملل روز پنجم ژوئن بعنوان روز جهانی محیط زیست نام گذاری شد. بمناسبت بزرگداشت این روز مطلب زیر را نوشته ام.
حق داشتن محیط زیست سالم بعنوان حقی از حقوق انسانها در حیطه حقوق بشر و حقوق محیط زیست شناخته شده است.
از آنجائیکه حق حیات نحستین و اساسي ترين حق از حقوق انسانها محسوب مي شود پس مبداء و خاستگاه تمامي حقوق ديگر بشر مي باشد.
تنها با وجود آن مي توان از حقوق ديگر سخن گفت و در صورت نبود و فقدان آن ديگر حقوق نيز جايي نخواهد داشت. هدف از ذكر اين مطلب پیدا کردن رابطه بين عوامل تشكيل دهنده محيط زيست و عوامل بقاي حيات يك انسان است.
محیط زیست عبارت است از محیطی که مجموعه حیات را فرا گرفته باشد و شامل طبیعت، جوامع انسانی ونیز فضاهایی که با فکر و بدست انسان ساخته شده اند .
مهمترین عناصر تشکیل دهند محیط زیست عبارتند ار خاک- آب و هوا
خاك: از عوامل اصلی تشکیل دهنده محیط زیست موجودات زنده و تامین کننده مواد آلی و معدنی برای رشد گیاهان محسوب میشود. همه غذايي كه ما انسان ها مي خوريم و نيز همه غذايي كه موجودات زنده استفاده مي كنند ريشه در خاك دارند.
بنابراين براي استفاده و تهیه غذاي سالم بايستي خاك سالم داشته باشیم. مواد شيميايي، راديو اكتيو و مواد زائد جامد صنعتی و خانگی آلوده از عوامل مهم در آلودگی خاک می باشند.
2) آب: يكي از عناصر تشكيل دهنده محيط زيست مي باشد. اهميت آب بر كسي پوشيده نيست.
آلاینده های آب عبارتند از آلاینده های محلول، آلاینده های معلق، آلاینده های گازی، آلاینده های رادیو اکتیو و... می باشند.
3) هوا: کره زمین توسط قشری از هوا احاطه شده است. هوايي كه تنفس مي كنيم، به طور ذاتي و طبيعي سالم مي باشد ولي هر گونه تغيير در تركيبات هوا كه باعث تغيير كيفيت آن شود به گونه اي كه براي سلامتي عمومي مضر باشد، آلودگي هوا ناميده مي شود. آلودگی هوا عبارت است از هرگونه تغییر در ترکیب شیمیائی، فیزیکی و حتی بیولوژیکی جو که برای انسان، گیاه یا حیوان خطرناک بوده و برای اشیاء و متعلقات زندگی مضر باشد و مخل آسایش جسمی و روانی انسان گردد.
آلودگی سه عنصر خاک و آب و هوا باعث نقص حق برخورداری از سلامت و در نهایت حق حیات میشود.
بنابراین عناصر تشكيل دهنده محيط زيست شامل ( هوا ـ آب و خاك است كه خاك ريشه و منشاء غذايي است كه انسان استفاده مي كند) می باشد که خود اساسی ترین عناصر هستند كه باعث بقاي يك موجود زنده اعم از انسان ، گیاهان یا حیوانات مي شوند يعني عواملي كه باعث مي شود يك موجود زنده بتواند به حيات خودش ادامه دهد عبارتند از: 1 ـ هوا 2 ـ آب 3ـ غذا
1.هوا: يك موجود زنده بدون وجود هوا نمي تواند زنده بماند.
2.آب: يك موجود زنده بدون وجود آب حداكثر تا چند روز مي تواند زنده بماند.
3.غذا: غذا از خاک تولید میشود و يك موجود زنده بدون وجود غذا حداكثر تا چند روز مي تواند زنده بماند.
پس عواملي كه باعث بقاي حيات يك موجود زنده مي شوند يعني باعث باقي ماندن حق حيات مي شوند، همان عواملي هستند كه محيط زيست آن موجود را تشكيل مي دهند.
بنابراين اهميت حق برخورداری از محيط زيست سالم بعنوان حق بنیادین انسانها و دیگر موجودات زنده در اين جا مشخص مي شود و اين همان حقي است كه کارشناسان شهرسازی، محیط زیست و حقوق به آن «حق بر محيط زيست سالم» اطلاق مي كنند؛ يعني هر انسان حق دارد از محيط زيست سالمي برخوردار باشد و هيچ كس حق ندارد به هر طريقي و با هر عنواني باعث آلوده نمودن محيط زندگي (آلودگي آب ـ خاك ـ هوا) انسان ها شود.
سابقهٔ «حق بر محیط زیست سالم» خیلی طولانی نیست.
امروزه خطر بزرگي كه بشر از ناحيه ي مشكلات زيست محيطي احساس مي كند، نه تنها آرامش و امنيت زندگي او را برهم زده، بلكه موجوديت او را هم در معرض تهديد و خطر قرار داده است. بنابراين، در كنار مشكلاتي كه بشرِ امروز دارد، فاجعه ي به هم خوردن تعادل زيست محيطی يكي از مهم ترين مسائل و دغدغه هاي اوست.
مشکل آلودگی محيط زيست امروزِ جهان، مشكل تنها يك كشور و يا يك قلمرو خاص نيست، بلكه مشكل كل جهان است كه در بردارنده ي مسائل مختلفي نيز هست كه از جمله مي توان به آلودگي آب و هوا، گرم شدن كره ي زمين، بالا آمدن سطح آب درياها، انهدام گونه هاي گياهي و جانوري، فرسايش لایه ازن، تخريب جنگلها ، باران هاي اسيدي، آلودگیهاي صوتي، آزمايشهای هسته ای و ... اشاره كرد. اين همه، نتيجه ي عملكرد خود انسان است. هرچند تأثير انسان بر محيط زيست پيرامون خود عمري به قدمت حيات او دارد، اما تخريب و نابودي آن، به دنبال انقلاب صنعتي و افزايش سريع جمعيت،گسترش شهرسازی و توسعه نا متعارف سرمایه داری به گونه اي خطرناك شکل يافت و پيشرفت علم و فن آوري انسان را قادر ساخت تا طبيعت را مقهور خويش سا خته و موجب انهدام تدريجي، اما مستمر محيط زيست گردد.
تحقيقات علمي نشان داده است كه اجزاي مختلف محيط زيست درياها، رودخانه ها، هوا، خاك، حيوانات ، گياهان و ... همه به يكديگر وابسته و مرتبط هستند و به لحاظ همين وحدت و يكپارچگي، هرنوع آلودگي مي تواند موازنه و تعادل ميان عناصر مزبور را بر هم زند . از اين رو به منظور حفظ و حراست از طبيعت و محيط زيست، به تدريج انديشه وضع قواعد و مقررات جهاني شكل گرفت و از رهگذر كنفرانس ها و سازمان هاي بين المللي تكامل يافت . در اين قواعد و مقررات، جلوگيري از آلودگي محيط زيست مورد تأکید قرار گرفت و معيارهاي جهاني مشتركي ، جهت به نظم در آوردن فعاليتهاي مرتبط با محيط زيست انجام شد.
برای نخستین بار، در جریان کنفرانس «محیط زیست انسانی» سازمان ملل در استکهلم سوئد (تابستان ۱۹۷۲) بود که به حق بنیادین انسانها برای زیستن در محیط زیستی سالم اشاره شد. در مادهٔ اول اعلامیه استکهلم آمده است: «انسان، داری حق بنیادین بر آزادی، برابری و زندگی در محیط زیستی است که حیات شرافتمندانه او را توام با رفاه تامین کند...»
کنوانسیون آفریقایی حقوق بشر (۱۹۸۱) تنها کنوانسیون منطقهای در ارتباط با مسائل حقوق بشری است که به طور مشخص به لزوم بهرهمندی ملتها از «محیط زیستی سالم» اشاره دارد. البته لازم به ذکر است که در پروتکل الحاقی به کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر (۱۹۸۸) نیز مشخصاً به «حق بر محیط زیست سالم» اشاره شده است.
پس اهميت محيط زيست سالم در اين جا مشخص مي شود و اين همان حقي است كه کارشناسان شهرسازی، محیط زیست و حقوق به آن «حق بر محيط زيست سالم» اطلاق مي كنند.
بنابراین آشنایی با حقوق و آزادیها، نخستین گام برای مطالبه و پیگیری آنها است. همه انسانهای جهان و از جمله مردم ایران میباید «بهرهمندی از محیطی زیست سالم» را حق بنیادین خود بدانند و نسبت به تضییع و پایمال شدن جدی آن حساس باشند. شکی نیست که بدون دامن زدن به چنین حساسیتی، شکلگیری «سازمانهای مستقلِ مردمنهاد» حتی در قالب یک ساختار سیاسی آزاد نیز امکانپذیر نخواهد بود.
شاد باشید
www.iraniandsa.com