روز کارگر و عشق ناکام چپ سنتی ایران

اولین روز ماه مه برای اتحادیه ها و دیگر نهادهای کارگری و همه گرایش های سیاسی و فکری چپ در اروپای غربی،از سوسیال دموکرات ها تا چپ رادیکال،جشن جنبش طبقه ای است که دستآوردهای نزدیک به دو قرن مبارزه عینی و ذهنی آن در همه زمینه ها،از حق اعتصاب،بیمه بیکاری و قراردادهای جمعی کار گرفته تا اتحادیه های قدرتمند و احزاب سوسیال دموکرات و چپ که نقشی مهم در حفظ و گسترش دموکراسی دارند،در ساختار این جوامع نهادینه شده و نه فقط کارگران که اغلب طبقات و لایه های جامعه و تبعیدی ها و مهاجران نیز از آن بهره مند اند.
اما شاید هیچ روزی چون جشن جهانی روز کارگر در اول ماه مه نتواند زخم حسرت آرزوی صد و اندی سال ناکام مانده «پیوند با طبقه کارگر» و «رهبری» آن را در چپ ایران زنده کرده و داغ غیبت گسترده و موثر جنبش مستقل کارگری متمایل به چپ را در مبارزات اقتصادی،سیاسی و اجتماعی ایران تازه کند.
چپ ایران از نخستین سال های شکل گیری «حزب کمونیست»ایران در سال 1920 تا کنون که به ده ها گروه و گرایش منشعب و از حضور فعال در جامعه و از ارائه مفاهیم ،اندیشه و برنامه سیاسی مستقل و متناسب با موقعیت ایران ناتوان است،با آرزوی «پیوند با طبقه کارگر ایران» و «رهبری جنبش مستقل کارگری ایران» زیسته است.
شاید ناکامی این آرزو و دور از دسترس بودن معشوقه در عشقی یک سویه از دلایلی باشد که چپ سنتی ایران با نگاهی مشتاقانه و عاشقانه به طبقه کارگر می نگرد و در ذهنیت شیفته،متون،تحلیل ها و بیانیه های خود هستی عینی و واقعی کارگران ایرانی را نادیده گرفته و با برساختن وجودی آرمانی از طبقه کارگر در ذهن خود یک طبقه اجتماعی را چون مفهومی متافیزیکی درک و ستایش کرده است.
چپ سنتی ایران، به ویژه از دهه چهل به بعد که به دستاویز «سازماندهی طبقه کارگر» به مخالفت با چپ نو برخاست،خود را به نمایندگی خودخوانده طبقه کارگر ایران منصوب کرده و نداشتن پیوند،نفوذ و پایگاه را در این طبقه با جمله های پرطمطراق در تمجید کارگران،با غلو در باره «نقش تاریخی طبقه کارگر» در تحولات آینده ایران و با تاکید بر نقش دلخواه خود در مبارزه کارگران ایرانی در افق طلائی آینده آرزوها جبران می کند.

منشا و سرنوشت متفاوت چپ اروپا و ایرانی

احزاب،سازمان ها و مکاتب فکری چپ در اروپای غربی حاصل درون جوش تحولات ساختاری جامعه سرمایه داری از قرن نوزدهم به بعد بوده و بر بستر مبارزه عینی و واقعی طبقه کارگر، در متن زمینه های ذهنی و فلسفی این جوامع و در پیوند با نهادهای صنفی کارگری شکل گرفته و تا امروز همپای با تحولات عینی و ذهنی جامعه و بستر و زمینه های فرهنگی،اجتماعی و طبقاتی خود متحول شده اند.
اما جامعه ایرانی به هنگام تاسیس «حزب کمونیست» در سال 1920،به روزگار شکل گیری گروه 53 نفر و یکی دو محفل چپی که به دوران پهلوی اول در یکی دو اعتصاب کارگری در صنایع نفت جنوب ایران حضور داشتند و به هنگام تاسیس «حزب توده» و یکی دو گروه چپ منتقد این حزب در دهه سی،جامعه ای سرمایه داری نبود، طبقه کارگر ایران بدان روزگار از منظر کمی و کیفی و عینی و ذهنی با طبقه کارگر جوامع اروپای غربی تفاوت بسیار داشت و زمینه های ذهنی و فکری در ایران با پشتوانه فکری چپ اروپای غربی سنجیدنی نبود.
چپ اروپای غربی از متن مبارزات عینی طبقه کارگری برآمد که به گفته مارکس در حال گذار از «طبقه درخود» به «طبقه برای خود» و در مرحله کسب و خلق هویت مستقل و آگاهی طبقاتی و صنفی بود و مبارزات این طبقه زمینه تاسیس نهادهای صنفی و سیاسی و خلق اندیشه ها و مفاهیم چپ را فراهم می کرد.
بر بستر رابطه متقابل و کنش و واکنش فعال دوجانبه چپ و طبقه،پیوند با طبقه کارگر برای احزاب چپ اروپای غربی به عضوگیری کارگران در حزب محدود نشده که مهم تر از آن به معنای پیوند موثر، زنده،فعال،خلاق،متقابل،دوسویه و عینی با اتحادیه ها و سندیکاهای قدرتمند صنفی و هژمونی برنامه ای و فکری بود و هست.
رابطه چپ اروپای غربی با طبقه کارگر این کشورها چون عشقی دوسویه بود که در ازدواجی داوطلبانه و آزاد ثمره خود را در دستاوردهای چپ و کارگران و در تحول ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نشان داد ودر قالب تحولات ساختاری جامعه به ثمر نشست.
چپ ایران تا پیش از دهه چهل،و پس از آن نیز، از پایگاه و نفوذ عینی در آن چه طبقه کارگر ایران فرض می کرد، محروم بود هرچند حتی به دوران پیش از دهه چهل بر طبل نمایندگی و رهبری طبقه کارگری می کوبید که بدان روزگار هنوز تکوین نیافته بود.
حزب توده در دهه سی نهاد قدرتمندی چون «شورای متحده»را رهبری می کرد اما ترکیب طبقاتی این نهاد،که حزب توده آن را نهاد صنفی کارگران ایران معرفی می کرد، با ترکیب طبقاتی اتحادیه های کارگری اروپا یک سان نبود.
حزب توده که خود نیز نه از بستر مبارزه طبقه کارگر که از زمینه هائی جز آن برآمده بود،کارگران ایران و «شورای متحده» را چون نهادی پیرو حزب می دید و از آن چون اهرمی برای پیشبرد اهداف خود بهره می گرفت.

هسته های کارگری

درنخستین سال های شکل گیری حزب توده برخی فعالان چپ از جمله «دکتر اسحاق اپریم» که «کتاب چه باید کرد» را در نقد حزب توده نوشت و محافلی که در دهه سی به «کروژوک ها» و بعدتر به «ساکا» شهره شدند،حزب توده را نهادی غیرکارگری ارزیابی کرده و با سودای تشکیل حزب چپ کارگری بر الگوی حزب بلشویک لنین ــ حزب کمونیست روسیه ـ کوشیدند تا کارگران ایران را جلب کنند.
اما برداشت های ذهنی و کتابی این محافل از ساختار اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی ایران آن روزگار با موقعیت عینی و ذهنی جامعه ناهمگن و زمینه های ذهنی و عینی، حد و سطح و کمیت و کیفیت کارگران ایران در آن روزگار با سودای تشکیل حزب کارگری به شیوه لنین در تضاد بود.
ناهمخوانی واقعیت و رویا و ناسازگاری ذهن و عین تلاش این گرایش ها را برای پیوند با طبقه کارگر به با سواد کردن و آموزش دادن شمار معدودی از کارگران و عضوگیری آنان تقلیل داد.
اما چپ سنتی ایران از این شکست نیاموخت و در دهه های چهل و پنجاه و به ویژه در آزادی های نسبی سال های نخستین انقلاب اسلامی،با اعزام اعضای خود به کارخانه ها با ماموریت تشکیل «هسته های کارگری» و عضو گیری شماری کارگر این شیوه را تکرار و همان شکستی را تجربه کرد که الگوهای او در دهه سی از سر گذرانیده بودند.

کارگر و سرمایه دار یا دولت و رعیت

از دهه چهل به بعد ساختار اقتصادی و اجتماعی ایران و همراه با آن کمیت و ترکیب کارگران ایرانی دگرگون شد. الگوی اصلی رشد و توسعه صنعتی به دوران پهلوی دوم بر اقتصاد نفتی و مالکیت و مدیریت دولت یا نهادهای وابسته به دولت بر صنایع بزرگ و متوسط شکل گرفت و این ساختار ترکیب و موقعیت صنفی و طبقاتی کارگران ایران را از همتایان آنان در اقتصاد متکی بر بخش خصوصی در اروپای غربی متمایز می کرد.
کارگران ایرانی به دوران پهلوی دوم به عنوان طبقه،و نه این یا آن کارگر منفرد، به مبارزه مسلحانه و چپ نو و به به تلاش های محافل چپ سنتی برای سازماندهی بی تفاوت ماندند و آخرین نیروئی بودند که در انقلاب اسلامی حضور یافتند.
در اقتصاد نفتی جمهوری اسلامی نیز مالکیت دولتی و نیمه دولتی بر صنایع بزرگ و متوسط سهم اصلی را در اقتصاد در اختیار دارد. دولت ایران به دوران شاه و جمهوری اسلامی نه فقط مدیریت سیاسی که مدیریت توزیع درآمدهای نفتی را نیز بر عهده داشته و دستمزد کارگران و یارانه های دولتی آنان را، چون حقوق کارمندان دولت، نه از منبع تولید و سود کارخانه ها و کارگاه ها در گردش تولید و توزیه کالا که از منبع درآمدهای ارزی نفت و گاز تامین می کند.
رابطه کارگران صنایع بزرگ و متوسط در ایران نه چون اروپای غربی بر رابطه کارگر و کارفرما و سرمایه دار، که بر رابطه رعیت و دولت شکل گرفته است و این ساختار بر هویت یابی طبقاتی کارگران ایران و سمت گیری فکری ،صنفی و سیاسی آنان تاثیری کارساز دارد.
در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، دستکم تا کنون،نه کارگران که زخمتکشان شهری،لایه های فقیر و کم درآمد از سوئی و طبقه متوسط شهرهای بزرگ از دیگر سو نقش اصلی داشته و حضور و تاثیر کارگران و چپ به نقشی حاشیه ای محدود شده است.
جمهوری اسلامی سندیکا و اتحادیه های مستقل کارگری را ممنوع و از همان نخستین سال های انقلاب کوشید تا با تاسیس انجمن های اسلامی کارگران و بسیج کارخانه ها کارگران را برای حمایت از حکومت یا جناخ های مختلف آن بسیج کند.
در سال های اخیر فعالان کارگری در چند مورد کوشیده اند تا نهادهای مستقل صنفی خود را تاسیس کنند.این تلاش ها،چون اغلب اعتصابات کارگری،با سرکوب خشن و زندانی کردن فعالان کارگری رو به رو شده و هنوز مراحل نخستین خود را تجربه می کنند.

طبقه گارگر،منجی موعوی که ظهور نکرد.

چپ ایران تا کنون بر لایه های تحصیل کرده و جنبش روشنفکری تکیه داشته و این محدودیت از زمینه های تاثیر اندک این گرایش بر تحولات بزرگ اجتماعی و سیاسی ایران است.
چپ نو ایران برای برکشیدن خود به نیروئی اثر گذار بر جامعه تجربه های گوناگونی را خلق کرده و کوشیده است تا از تصویر آرمانی شده و متافیزیکی چپ سنتی از طبقه کارگر بگذرد.
اما چپ سنتی ایران با همان نگاه پیشین اسلاف خود پیوند با طبقه کارگر را تنها مفر موثر خروج خود از انزوای اجتماعی تلقی کرده و با نگاهی عاشقانه به طبقه کارگر روز ازدواج مبارک با او را انتظار می کشد اما نه فقط سرکوب خشن که برداشت های ناهمگن با واقعیت چپ سنتی و «دیالکتیک سخت زمینی» راه سازماندهی سنتی طبقه کارگر را بر او بسته است.
در نگاه چپ سنتی ایران کارگران چون رهائی بخش،منجی موعو عصر نو،پیشگامان تحقق بهشت بر زمین و نیروی اصلی دگرگونی ساختار جامعه ستایش می شوند.
از این منظر مبارزه زحمتکشان، فقرا، لایه های کم درآمد،زنان و روشنفکران نقشی حاشیه ای داشته و تنها حضور کارگران در مبارزات سیاسی و اجتماعی است که تحولات عمیق و جدی را زمینه ساز می شود.
اما منجی موعود چپ سنتی ایران دستکم تا کنون از ظهور بر عرصه خاکی خودداری کرده است.
نگاه ستایش آمیز متافیزیکی به طبقه کارگر در چپ سنتی تا آن جا اوج گرفت که برخی گروه های چپ سنتی پیش از انقلاب و در نخستین سال های انقلاب،روشنفکران و اعضای منتقد گروه یا اعضائی که از نگاه رهبران گروه ها از نظر فکری منحرف یا از نظر شخصیت انقلابی ضعیف بودند،به کارخانه ها اعزام می کردند تا کار در کارخانه و زیستن با کارگران چون داروی شفا بخشی انحرافات فکری و ضعف های شخصیتی آنان را درمان کند. اما داروی «معجزه بخشی» که بر کارگران موثر نبود در پروه های چپ سنتی نیز به ابزرای برای حذف منتقدان و تفکر مستقل بدل شد.

جشن بزرگ کارگری و چشم انداز آبنده

در سال های اخیر محافل چپ جوان در دانشگاه های ایران سربرکردند اما پیش از آن که از تجربه های گذشته بیاموزند و با نگاهی عینی و واقعی به جامعه بنگرند به تیغ خشن سرکوب خشن گرفتار شدند.
تلاش گرایش های جوان برای کشف چشم اندازهعای تازه فکری از کاهش نفوذ چپ سنتی بر چپ جوان خبر داشت.
جنبش کارگری در کشورهای پیشرفته صنعتی و جنبش های کارگران، زحمتکشان،فقرا و لایه های کم درآمد،زنان و روشنفکران در جوامع در حال گذاری چون ایران،.مولفه ای مهم در تحولات اجتماعی و سیاسی است و حضور فعال این نیروها به ویژه در مبارزه دموکراسی خواهی نقشی کارساز دارد.
تحول اجتماعی و سیاسی بدون حضور فعال و سازماندهی شده طبقه کارگر ممکن نیست اما سازماندهی کارگران در ایران پرسشی است که چپ این کشور هنوز پاسخی برای آن نیافته است

منبع.بی.بی.سی