بیوگرافی جمهوری دمكراتیك كردستان

در شهریور ماە 1320 شمسی برابر با سپتامبر 2941 میلادی دو فروند هواپیمای سیاە رنگ غول پیكر در نزدیكی شهر مهاباد اقدام بەپخش تراكت نمودند. محتوای تراكتها بیانیەای بود كە بە زبان كردی نگاشتە شدە بود. فردای روز بعد دو فروند هواپیما با پرواز بر آسمان شهر اقدام بەپرتاب چند بمب یە روی شهر مهاباد نمودند. از آنجا كەچنین واقعەای در تهران نیز روی دادە بود، ارتش شاهنشاهی متلاشی و ستم رضاخانی از هم فروپاشید.
با سقوط حكومت رضاشاە،زمینەپیدایش آزادیهای دمكراتیك در ایران فراهم گردیدە بود، احزاب و سازمانهای سیاسی تجدید حیات نمودە و گسترش یافتند، بعد از 20 سال دیكتاتوری، ایران رویآزادی را بە خود دید.
در حالی كە بخش جنوبی كردستان ایران از سوی ارتش آمریكا و انگلیس اشغال شدە بود، از شمال تا شهر ارومیە در كنترل لشكر روسیە قرار داشت. مهاباد و اطراف آن از این وضعیت مبرا بود بدین معنی كە نە ارتش كشورهای غربی در آن مستقر بود و نە قشون روسیە، بدین ترتیب وضعیت خاصی در منطقەی مكریان رخ دادە بود خلاء قدرت حاكمیت مركزی، زمینە و فرصت مناسبی برای مردمان این منطقە فراهم كردە بود كە خود بتوانند منطقەی خویش را ادارە نمایند. از سوی دیگر مهاباد و حوالیآن سابقەطولانی در جنبش ملی كرد داشتند بە همین دلیل در 25 مرداد ماە سال 1321 شمسی اولین سازمان قدرتمند سیاسی كرد تحت عنوان جمعیت احیاء كردستان با ابتكار عبدالرحمان ذبیحی و شمار دیگری از روشنفكران ناسیونالیست كرد در منطقەی مكریان تأسیس گردید.
نشریەی سیاسی، اجتماعی، ادبی و فرهنگی "نیشتمان" كە در شهر تبریز چاپ میشد تریبون و مروج افكار سازمان بود كە در نهایت 9 شمارە از آن بەچاپ رسید. جمعیت احیاء كردستان بر چهار اصل كردایتی، اسلامیت، مدنیت و صلح­طلبی تأسیس گردیدە بود كە بانیان آن قصد داشتند بعد از اتمام جنگ جهانی دوم دولت كردستان را اعلام نمایند و برای رهایی دیگر بخشهای كردستان مجدانە تلاش نمایند.
اگرچە بانیان جمعیت احیاء كردستان در ابتدای تأسیس تصمیم گرفتە بودند، رهبری جنبش ملت كرد را بە دست هیچ مالك، شیخ و شخصیت خاصی ندهند، اما احتمالا روند رویدادها و حوادثآن روزگار، خارج و فراتر از آرزوها و خواستهای بنیان­گذاران جمعیت مذكور بودە باشد، چرا كەپس از آنكە شخصیت فرهیختە و روشنفكر و میهن‌پرست كرد، قاضی محمد در مهرماە سال 1323 شمسی، با نام مستعار "بیناتی" بە این جمعیت پیوست، نەتنها بە عنوان یك عضو بلكە بە مثابە اولین فرد با نفوذ میان جمعیت احیاء كردستان قد علم كرد.
در سال 1324 شمسی، حزب دمكرات كردستان بە عنوان یك ضرورت تاریخی بە جای جمعیت احیاء كردستان رهبری جنبش وقت كردستان ایران را بە دست گرفت، هر چند اولین بیانیەی اعلام موجودیت حزب دمكرات كردستان آبان ماە 1324 شمسی بود، اما بانیان این حزب بلحاظ اینكە خود را ادامە دهندە و تدوام بخش جمعیت احیاء كردستان مىدانستند، بر همین اساس روز 25 مرداد سالروز تأسیس جمعیت احیاء كردستان را بە عنوان سالروز تأسیس حزب متبوعشان اعلام نمودند.
مدتها قبل از تاسیس جمهوری كردستان، حاكمیت حكومت مركزی در این بخش از كردستان و بە ویژە در روستاها از بین رفتە بود، بە همین دلیل زمانی كە حزب دمكرات كردستان تأسیس گردید، این حزب بەآسانیتوانست كنترل و مدیریت كارهای اداری، بە ویژە در داخل شهر مهاباد را بە دست گرفت و چون عملا برای ادارە كردستان برنامەریزی كردە بود، بتدریج حركتهای خودجوش نیز بە این حزب پیوستند.
در آن برهە از زمان حوادث و رخدادها بە سرعت بەپیش میرفتند، در روز تأسیس حزب دمكرات كردستان از اول آبان ماە تا دوم بهمن ماە كە جمهوری كردستان اعلام گردید تنها سە ماە بەطول انجامید، این مدت زمان اندك برای منطقەای همچون كردستان كە تجربەی سیاسی و فعالیت احزاب در آن در سطح بسیار نازلی قرار داشت، زمان بسیار كوتاهی بود برای اینكەیك حزب سیاسی بتواند از نظر سیاسی و نظامی خود را برای بە دست گرفتن ادارەی امور منطقە تحت كنترل خویش آمادە نماید.
اما سیر رخدادها بە انتظار آمادە شدن حزب دمكرات كردستان نمىنشستند، بعد از 26 آذر كەپرچم كردستان بر روی ادارە شهربانی مهاباد بە ؟؟؟؟ در آمد، مشخص بود كە در مدت كوتاهی جمهوری كردستان در مهاباد رسما اعلام میگردد. بە همین خاطر حزب دمكرات در اكثر مناطق كردستان از سقز تا ماكو فعالیت خود را آغاز كرد تا كلیەی ساكنان این مناطق بتوانند نمایندگان خود را برای شركت در مراسم اعلام جمهوری كردستان بە مهاباد گسیل دارند.
از همین روی، هزاران نفر از نمایندگان كردستان بە شهر مهاباد آمدند، بدین ترتیب حزب دمكرات كردستان تنها بعد از سە ماەپس از تأسیس خود بەیك حزب قدرتمند و حاكم در منطقە تبدیل گردید بدون آنكەآمادگی لازم را برای تقبل این مسئولیت تاریخی داشتە باشد، مسئولیت ادارەی جمهوری كردستان را بە عهدەگرفت.
آمدن بارزانیها بە كردستان ایران بە عنوان یك نیروی مسلح و فداكار و گسترش احساسات ملی و حمایت كردهای دیگر بخشهای كردستان، زمینە مساعدی برای تأسیس جمهوری كردستان مهیا نمود.
از سوی دیگر در 21 آذر ماە 1324 شمسی در تبریز، حكومت مركزی در این خطە نیز خاتمەیافتە بود، حتی در گیلان و مازندران نیز كە سازمانهای وابستە بە حزب تودە بسیار با نفوذ بودند، چنان فضای حاكم شدە بود كە بە دست گرفتن قدرت بە مشغلە و دستورالعمل روزانە احزاب بدل شدە بود.
بدین گونە هم در مورد وضعیت كلی ایران و هم بلحاظ وضعیت ویژەای كە در كردستان فراهم شدە بود. زمینەی بسیار مناسبی جهت در دست گرفتن قدرت سیاسی توسط احزاب مهیا شدە بود و تنها لازم بود فرم و موجودیت این حاكمیت و قدرت اعلام گردد. بدین ترتیب روز 2 بهمن ماە 1324 شمسی برابر با 22 ژانویە 1946 میلادی در میدان (چوار چرای) شهر مهاباد و در اجتماع عظیمی كە نمایندگان بیشتر مناطق كردستان در آن حضور داشتند، تأسیس جمهوری كردستان اعلام و قاضی محمد پیشوای حزب دمكرات كردستان بە عنوان رئیس جمهوری جمهوری كردستان برگزیدە شد.
در این اجتماع بزرگ، پیشوا قاضی محمد، ضمن سخنرانی مفصلی، برنامەیآیندە كار و فعالیتهای جمهوری كردستان را اعلام نمود كە در اصل همان برنامەهای اعلام شدە توسط حزب دمكرات بود، بعد از آن كابینەی وزرا بە ریاست حاج بابا شیخ بە همراە 13 وزیر دیگر تشكیل گردید كە اكثرا نمایندە اقشار و طبقات مختلف شهر مهاباد، یا مالكین بزرگ بودند، بدین ترتیب بعد از صدها سال، دوم بهمن ماە نشانگر آن بود كە دشمنان ملت كرد نتوانستەاند خواستهای بر حق این ملت را از ذهن آنها بزدایند و این مردمان نیز نشان دادند كە از چنان توانایی و پتانسیلیبرخوردار است كە از هر فرصتی برای تحقق خواستەهای خود استفادە مطلوب مىنماید، بدین ترتیب بود كە در روز دوم بهمن ماە برای اولین بار ملت كرد در این بخش از كردستان توانست حكومت مدرنی را تأسیسنماید كە از سوییك حزب سیاسی مدرن رهبری میشد.
موقعیت جغرافیای سیاسی جمهوری كردستان نامناسب بود، اگرچە این جمهوری نە خود را مستقل میدانست و نە هیچیك از دولتها نیز او را بە رسمیت مىشناختند، از سەطرف یعنی از سوی ایران، تركیە و عراق در محاصرە بودە، جملگی این دولتها مخالف جمهوری كردستان بودند و این جمهوری را تهدیدی واقعی علیە امنیت ملی خود قلمداد میكردند.
بە همین خاطر جملگیآنها و بە ویژە حاكمان ایران بە تكاپو افتادە و بر علیە این جمهوری بە جنگ افروزیپرداختند این در حالی بود كە حزب دمكرات همراە با ؟؟؟؟ دمكرات آذربایجان و حزب تودەی ایران همچنین حزب ایران و حزب سوسیالیست و حزب جنگل جبهەی متحدی را تشكیل دادە بود. با این حال مقامات شووینیست و مرتج تهران وجود دو حكومت ملی كردستان و آذربایجان را تحمل نمىكردند و هر بار از یك منطقە و با نیروهای تا دندان مسلح خویش بە این دو حكومت مىتاختند.
جمهوری كردستان در مدت 11 ماە عمر پرافتخار خود، دستاوردهای، سیاسی، اجتماعی زیادی را برای ملت كرد بە ارمغان آورد. جمهوری كردستان در زمینەی سیاسی توانست ارتباط بسیار نزدیك و دوستانەای را با جمهوریآذربایجان و حتی جمهوریآذربایجان شوروی برقرار نماید و بار دیگر نیروهای سیاسی ایران نیز ارتباطی نزدیك و دوستانە را بە وجود آورد. جمهوری كردستان با بە اهتراز درآوردن پرچم كردستان و مشروعیت دادن بە حقوق بر حق ملت كرد و شناساندن كرد و حزب دمكرات كردستان بە افكار عمومی، توانست نقش تأثیرگذاری در مسئلەیملی كردها داشتە باشد، بە ویژە توانست بعد از شكست قیام شیخ محمود، احسان نوریپاشا و سمكو، احساسات و روح ملی ملت كرد را ارتقاء دهد.
جمهوری كردستان، جدا از تدوین قانون جهت ادارە امور منطقە تحت كنترل خویش و اهمیت دادن بە حقوق اقلیتها و شركت زنان در سیاست، در زمینە فرهنگی و اجتماعی نیز، بسیاری از وظایف و رسالتهای تاریخی خود را بە انجام رساند. رسمیت دادن بە زبان كردی و اجباری نمودن تحصیل برای كودكان و جوانان، تأسیس یتیم‌خانە، جلوگیری از بیكاری و حمایت از تحصیل بزرگسالان، تأسیس چاپخانە و انتشار روزنامە و چندین مجلە تأسیس تئاتر و سینما در كردستان و اعزام دانش‌آموزان كرد برای ادامە تحصیل بە باكو و تبریز، بخشی از فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی جمهوری كردستان بود.
جمهوری كردستان بە علت آنكە در اصل زمینە تأسیس آن كاملا آمادە نشدە بود و در نتیجە سیر طبیعی رویدادها و برنامەریزی دقیق شكل نگرفتە بود، حتی حزب دمكرات كردستان كە در تأسیس جمهوری كردستان نقش محوری داشت، برای انجام چنین مسئولیت سنگینیآمادە نشدە بود.
بدنبال تسلیم شدن سریع رهبران جمهوریآذربایجان و مقاومت نكردن و خیانت رؤسای عشایر بە جمهوری كردستان و سیاست ریاكارانە شوروی بعد از گرفتن امتیاز نفت شمال ایران و مخالفت شدید آمریكا و انگلیس با اعطایآزادی و خودمختاری بە ملتهای كرد و آذری و از آن مهمتر كم تجربگی مسئولان و مقامات جمهوری كردستان، عمر كوتاە جمهوری و وضعیت داخلی جنبش و گردانندگان و رهبران حزب دمكرات كردستان از فاكتورهای اصلی فروپاشی جمهوری كردستان بودند.
سرانجام جمهوری كردستان بعد از 330 روز و در روز 26م آذر ماە سقوط كرد و در 30م آذر ماە 1325 دستور بازداشت قاضی محمد و 27 نفر دیگر از همراهانش صادر گردید و در یك دادگاە فرمایشی بە اتهام رهبری جمهوری كردستان، تغییر رنگپرچم ایران، عزیمت بە باكو و بخشیدن امتیاز نفت و چندین اتهام بىپایە و اساس دیگر، در دیماە 1325 بە همراە سیف قاضی و صدر قاضی بە اعدام محكوم شدند و سرانجام این ابرمردان كرد در دهم اردیبهشت ماە 1326 شمسی در میدان (چوار چرای) شهر مهاباد بە دار آویختند.
با تأسیس و استقرار جمهوری كردستان، ملت كرد در كردستان ایران، احساس میكرد كە زمام امور خویش را در دست گرفتە است، دیگر در میهن خود بیگانە نیست، خود حق تعیین سرنوشت خویش را رقم زدە و در یك كلام برای اولین بار شهروند درجە دو محسوب نمیشود و خود را یكسان و همپای دیگر ملتها میداند و بە خود نیروی خوداطمینان حاصل كردە بود.
جمهوری كردستان با ایجاد فرهنگ سازمانی و تشكیل و اهتراز پرچم كردستان و سرود ملی ای رقیب و سمبولهای دیگر، توانستە احساس و افكار آزادیخواهی ملی را از میان جمعی از روشنفكران بە بطن جامعە كردستان منتقل نماید و آنها را بە خواست اصلی، اقشار مردم تبدیل كردە و نهادینە نماید و بعد از آن زمینە این خواست را در دیگر بخشهای كردستان فراهم كند.