یاداشتی پیرامون
سرگذشت شعر پارسی

سرگذشت شعر پارسی
از سنگ تا چاپ سنگی
نویسنده: محمود کویر
نشر:آیدا. آلمان. سال 1389


و من كه بوالفضلم، كتاب بسیار فرونگریسته‌ام، خاصه اخبار و از آن التقاط‌ها كرده، در میانه‌ این تاریخ‌ها چنین سخن‌ها از برای آن آرم تاخفتگان و بدنیا فریفته‌شدگان بیدار شوند... غرض من آن است كه تاریخ پایه ای بنویسم و بنایی بزرگ افراشته گردانم چنان كه ذكر آن تا آخر روزگار باقی ماند... ابوالفضل بیهقی
*
نخست و بیش از هرچیز باید تحسین کنم نویسنده را به خاطر کارهای ارجمندی چون تاریخ جنبش درویشان و تاریخ طنز در ایران و بسیاری از کارها و پژوهش هایی که به انجام رسانده و من متاسفانه به بسیاری از آن ها دسترسی نداشته ام. اما پاره هایی از هرکدام را در سایت وی و در نشریات دیگر خوانده ام و پیرانه سر بگویم که خود آموزگاری هستم که از وی بسیار آموخته ام.گرچه روزگاری در پژوهشکده فرهنگ ایران، هر دو زیر نظر استاد بزرگوار ادبیات پارسی، دکتر خانلری، تاریخ و ادبیات پارسی می آموختیم و وی نشان داده است که شاگردی خوب و شایسته بوده است.
*
کتاب سرگذشت شعر پارسی از سنگ تا چاپ سنگی را در سفری به خارج از دوستی دریافت کردم و با اشتیاق بسیار خواندم و یادداشت هایی بر داشتم که چون کار بدرازا می کشید ترجیح دادم تا جداگانه برای نویسنده ارسال دارم و این چند سطر را قلمی کردم تا ادای دینی کرده باشم به کار پر ارج نویسنده. نخستین نقد را بر این کتاب درسایت عصر نو خواندم و من نیز این یادداشت را برای همان سایت می فرستم تا چنانچه در خور بود به نشر برسانند.
*
کتاب سرگذشت شعر پارسی ویژگی هایی دارد که به هرکدام جداگانه اشاره ای خواهم داشت:
نثر ساده و روان و یکدست و پیرایش یافته ای دارد که خواننده را به دنبال خود و می کشاند و با خود همراه می کند .
به بخش هایی از تاریخ شعر پارسی می پردازد که تا کنون در کتاب های تاریخ ادبیات به آن توجه جدی نشده است. مانند لالایی ها و ترانه های مردمی در کنار شعر رسمی به عنوان بخشی از تاریخ شعر پارسی.
پرداختن به طنز و حماسه و شعر زنان و کامه سرایی در بخش هایی جداگانه و تحلیلی.
پرداختن به شعر پارسی پیش از اسلام. ادبیات مانوی و سنگ نوشته ها و متن هایی مانند گات ها را وی چونان بخش از شعر پارسی نگریسته و در کتاب خود آورده است.
پرداختن به شعر پارسی در میان کرد و لر و بلوچ و گیل و هم چنین در کشورهای دیگر در سراسر جهان. در این میان از ذکر نوادر و نمونه ها و داستانها و حکایت ها نیز بازنمانده است که بر شیرینی کار می افزاید و به قول بیهقی: این قصه های دراز از نوادری و نکته ای و عبرتی خالی نباشد... و فايده كتب حكايات و سير گذشته اين است كه آن را به تدريج بر خوانند و آنچه بيايد و به كار آيد بردارند.
پرداختن به شعر پارسی در میان پیروان ادیان مسیحی و زرتشتی و یهودی در ایران.
بررسی تاریخ سبک های شعر پارسی نه بر اساس جغرافیا بلکه بر پایه ی ویژگی های ادبی و نام نهادن بر آن ها با توجه به مضمون و سبک آن.
شناساندن بخش های کمتر شناخته شده ادبیات و شعر پارسی و هم چنین تحقیق و پژوهش در باره ی شاعرانی که با تمام اهمیتشان چندان شناخته شده نیستند..
کتاب دارای منابع بسیار مهم و جدی است و پهنه و گستره ی دانش و تلاش نویسنده را نشان می دهد.
گرچه کتاب یک کتاب تاریخی و یا آکادمیک نیست اما دارای همان سرشت است. جدی است و هر مطلبی را به مدرک و سند نشان می دهد. یک سو نگر نیست.اما نویسنده به آشکار نظرات خویش را نیز در کنار سایر دیدگاه ها آورده است.
برای خوانندگان عمومی و نسل نو ایران یک منبع و رفرنس بسیار مهم و در خور توجه است.
این ها نکاتی در خور توجه هستند و تلاش نویسنده در این زمینه ها قابل ستودن است. با توجه به این که کتاب در خارج از ایران نوشته شده ، اهمیت کار نویسنده در خور توجه بیشتر بوده و نشان تلاش و عشق نویسنده به ادبیات و شعر پارسی است.
آن چنان که از درآمد کتاب پیداست نویسنده در کار آموزش است و کتاب او نیز یک کتاب خواندنی و آموزشی است که در روزگار ما اهمیتی دو چندان دارد.
گرچه کتاب غلط های چاپی اندکی دارد اما کاش در چاپ بعدی به این نکته توجه شود. کتاب می توانست یک فهرست اعلام نیز داشته باشد تا برای خواننده یافتن نام و نشان شاعران و کتاب ها و جای ها آسانتر می بود. بخش زنان می تواند بیشتر مورد توجه قرار گیرد. جای برخی از شاعران در این کتاب خالی است که شاید به سبب این باشد که به هر حال نویسنده دست چینی از بهترین شاعران هر دوره را به انتخاب خویش برگزیده است.
نویسنده کوشیده است تا نثر کتاب تا آنجا که ممکن است پارسی باشد و واژگان بیگانه در آن راه نیابد، اما آنجا که کار به نقل مطلبی از یک نویسنده دیگر کشیده است مجبور شده تا عین آن را نقل کند و این یک دوگانگی در نثر ایجاد کرده است که من هرچه فکر کردم راهی برای آن نیافتم. امیدوارم نویسنده در این زمینه تدبیری بیندیشد.
کار چاپ و صفحه بندی کتاب با توجه به امکانات خارج از کشور بسیار خوب بود و باید به نشر آیدا از این بابت تبریک گفت.
یاد کردن از پاره ای از بخش ها مانند بچه بازی در شعر پارسی البته که گاری بایسته است اما کار نشر آن در ایران را غیرممکن می سازد و این را از این روی می نویسم، زیرا فکر می کنم امروز و در شرایط ما خواندن این کتاب برای نسل جوان ایرانی بسیار مهم و ارزشمند است. نسلی که می کوشند حافظه و تاریخش را پاک کنند و مطابق باورهای خویش بسازند. این نسل بیشتر از هر کسی به چنین کتاب هایی نیاز دارد.
و در آخر تلاش بی دریغ و کار بزرگ و ارجمند نویسنده را شادمانه می ستایم و بر او آفرین می گویم. بر ماست که این کتاب را بخوانیم و در آن اندیشه کنیم. این کتابی است برای روشنفکران و دانش آموختگان و ایران دوستان و عاشقان زبان و فرهنگ پارسی.
برای محمود کویر آرزوی پیروزی دارم و چشم به راه کارهای دیگر او خواهم بود.
سربلند و سرفراز باشید
جواد صلاحی( آموزگار ادبیات فارسی)
تابستان 1389