سنجش یعنی اندازه گیری، سنجش شخصیت یعنی اندازه گیری تشخص آدمی. حال پرسش این است که با کدام معیار می توان چنین اندازه گیری ای را انجام داد؟
بدیهی و واضح است، آنچه وسیله ای جهت معیار سنجش احوال آدمی می شود قاعده اخلاق است، زیرا هدف اخلاق برآمد نمود خیر است. معیار اخلاق چیست؟ از اهتمام کانت در این زمینه مدد می گیریم: "خیر اخلاقی یک ارزش اخلاقی بی واسطه، درونی و مطلق به انسان اعطاء می کند، مثلأ هر کس حافظ کلام خود باشد همیشه با صرف نظر از غایت، دارای یک ارزش درونی بی واسطه اراده آزاد است". کانت در ادامه همین بحث، خیر اعلاء را اینگونه بیان می کند: "خیر اعلاء آرمان است و آن عالی ترین معیاری است که انسان می تواند با آن اشیاء را بسنجد و تعیین کند، خیر اعلاء کجاست"؟ کانت پاسخش چنین است: "همانجائیکه جهان سعادت برای انسان باشد". از "درس های فلسفه اخلاق" اثر کانت
از قواعد اخلاق کانت می توان اینگونه فرمول مترتب ساخت: اخلاق= خیر اعلاء= آرمان= سعادت. رفتار انسان بر محور و اساس این فرمول و قاعده، عملی خیر است چون جهتگیری روند سعادت بر آن مشهود و محرز است.
تشخص افراد و هر مفهوم اجتماعی را می توان به تناسب موقعیت و نقوش شان، از زاویه چنین فرمولی بطور نسبی محاسبه و نوع رابطه شخص با مفهوم را متعین ساخت. هر مفهومی از طریق گزاره قوه فهم به قوه عقل در ذهن پرورده می شود، یعنی فهم ما از تصویرات و تأثیرات متقابل، سوژه ای را به ذهن منعکس می سازد که با افزون بار عقلی بدان، مفهوم را از خامی به شکل ارزشی انتظام می بخشد، در واقع جوهر مفهوم را در فرایندش می سازد و بدان جنبه علمی می دهد. علم بر خلاف فلسفه وظیفه اش تصدیق صدق و صحت سیرت مفهوم است.
ارزشمندی جنبش سبز بر حسب این قاعده مفهومی قابل درک و متدی عقلائی است. اگر مفهوم این جنبش دارای بار حقوق شهروندی و برپایی دولت متناسب است( که هست و امری خیر است) در اینصورت فعالان و تلاش ورزان آن را نباید بطور انتزاع از این مفهوم ارزشی مورد ارزیابی قرار داد و موقعیتی را برایشان در نظر گرفت که هیچ ارتباطی با مفهوم موجود ندارد و به دلیل پاره ای نقد، شخصیت حقیقی آنها را در بطن و هستی این مفهوم نادیده گرفت.
گفته می شود میر حسین موسوی به ارزش های اولیه انقلاب پایبند است، قانون اساسی جمهوری اسلامی را قبول دارد، به خمینی وفادار است و امثالهم، و نتیجه گرفته می شود پس او دمکرات نیست.
اگر پذیرفته شود برخی نقدها بر مواضع آقای موسوی وارد است، اما آنها نمی توانند معیار سنجش برای دموکرات نبودنش باشد. از این رو پاسخ من این است: شخصیت میرحسین موسوی و موقعیت و نقش او را می بایست در مجموعه ی مفهوم جنبش سبز سنجش نمود نه به واسطه برخی نقد های وارده بر ایشان، زیرا هدف نقد برطرف کردن معایب است و عیب بر برخی روش ها و عملکردها نمی تواند ملاکی بر قضاوت تشخص آدمی باشد.
مجموعه ی مفهوم جنبش سبز یعنی "رأی من کجاست"، مطالبات حقوق شهروندی، آزادی و دموکراسی و دولت برآمده از یک انتخابات آزاد، مفاهیم ارزشی ای است که از طریق حس ما به ذهن متبادر می شود و جنبش سبز را می سازد. تشخیص ویژگی تشخص شخصیتهایی همچون کروبی و موسوی، آنجا که نقش آنها در جنبش سبز مطرح می شود، می بایست از طریق مفهوم ارزشی جنبش سبز تبیین شود که با سمتگیری هدف خیر( یعنی دسترسی به حقوق شهروندی، آزادی و دموکراسی) همراه است، مگر آنکه التزم جنبش سبز به امر خیر خارج از این مفاهیم تداعی شود که در اینصورت باید تبیین گردد.
درست است که آرمان ها ارزشهای انتزاعی اند اما همواره مجموعه ای از ارزشها در یک مفهوم ساختمند شده و به ساختارهای جامعه انتظام می بخشد. ارزشهای مفهومی جنبش سبز رفتار مشترک ایرانیانی بوده است که در مقابل ارزشهای سنتی بر ساختارها و نهادهای جامعه برآمد کرد، پُرواضح است که، تشخص شخص و کلیت مفهومی یک عوارض و رویداد می تواند به مرور زمان دچار تناقضات درونی و تنزل ارزشی یابد و یا حتی تناسخ گردد اما این نمی تواند از بار ارزشی اولیه آن که خرد عقلی در آن نقش ایفاء کرده است، بکاهد و یا نقش حقیقی شخص متنفذ را در آن وارونه جلوه داد. مثلأ با همه ایرادهایی که به انقلاب مشروطه و شخصیت های تأثیر گذار آن وارد است اما نمی توان آن را بعنوان یک رویداد مفهومی دارای ارزشهای حقوق شهروندی که در شعار "عدالتخانه" تبلور یافت و بعنوان "بیداری ایرانیان" در تاریخ ثبت شده است، تبیین ننمود و سرداران مشروطه را جدا از این مفهوم کلی مورد سنجش قرار داد.
بنابراین تشخیص و قضاوت رویدادها و ویژه گی تشخص شخص در موقعیت رویدادهای مربوطه از طریق سنجش بار مفهومی و حد و حدود ارزشهای آن قابل تفهیم است نه برجسته نمودن ایرادهایی که آن رویداد و شخصیت های تأثیرگذار آن را در معرض قضاوتی کاملأ وارونه جلوه دهد.
نیکروز اولاد اعظمی
niki_olad@hotmail.com
