کائنات برای انسان از فضا، نور، ماده، موج، گاز تشکیل می شود. جهان در ظاهر گسسته مانند درختان، ستارگان جانوران یا پیوسته مانند هوا، دریا، کهکشان است. روح را برخی گسسته، جدا در افراد؛ برخی پیوسته در وحدت با خدا می انگارند. البته هر دو گروه فتوایی بیان داشته؛ ذات روح را تعریف نکرده؛ دلیلی ندارند. تن آغاز و پایان در زمان یعنی زادن و مرگ؛ در فضا یعنی قد و وزن دارد. ولی روح تعریف نشده؛ با جسم همراه است.

به بهانه نام یکی از "هگل گرایان جوان" و یکی از آموزگاران سوسیالیسم، در اینجا یادی از موسی هس (۱۸۷۵-۱۸۱۲) ؛ انقلابی و نظریه پرداز آلمانی همعصر مارکس هم میشود. او یک کمونیست اتوپیست و عضو مهم" محفل عدالتخواهان" زمان خود بود و سعی کرد سوسیالیسم فرانسوی را با ماتریالیسم فویرباخ و دیالکتیک تاریخی هگل متحد کند.موسی هس در سال ۱۸۴۴ با مارکس و انگلس برای مبارزه در راه سوسیالیسم وحدت کرد. او تمایلاتی به "سوسیالیسم حقیقی" داشت که محفلی التقاتی از نظرات سوسیالیسم تخیلی وآنارشیسم بود. "موسی هس" پایه گذار روزنامه مشهور"راین نو" و یکی از معلمان مارکس در بحث سوسیالیسم و نماینده نوعی فلسفه رادیکال با عنوان "فلسفه عمل" بود.

افسانه‌نامیدنِ این هستیِ اجتماعیِ واقعی، نه انکار واقعیتِ آن، نه هرگز توصیفی ارزش‌گذارانه از آن و نه به‌هیچ روی انکار نیروی عظیم این افسانه در کشاکش‌های واقعی و آشکار و نهانِ اجتماعی و تاریخی، بویژه در اینجا و اکنونِ جامعه‌ی ماست؛ برعکس، پیکریافتگیِ این افسانه در گفتمان روشنفکرانه، دانشگاهی و رسانه‌ای و در نهادهای سیاسی و اجتماعی، به آن کاربرد و کارکردی بسیار مؤثر و انکارناپذیر اعطا کرده‌است. قدرت طبقه‌ی «متوسط» نه در واقعیت اجتماعی‌اش، بلکه در حوزه‌ی اطلاقی است که این «طبقه» بنا بر تعریف ایدئولوژیِ «طبقه‌ی متوسط»، یافته‌است. همه‌ی بیم‌ها و امیدها در عطف به این طبقه، همه‌ی اهریمنی کردن‌ها و حقیر و جبون پنداشتنش، همه‌ی نگرانی‌ها و هشدارها و زنهارها به نرنجاندنش و همه‌ی اهمیتی که به آن در تأمین آزادی و عدالت و رفاه منسوب می‌شود، همه‌و‌همه به این افسانه معطوف‌اند و نه به واقعیتِ لایه‌ها و طبقات میانی در جامعه‌ی بورژوایی؛ همه‌و‌همه معطوف به فرافکنی آرمان‌ها، آرزوها و والایشی است که از این لایه‌ها و طبقات، افسانه‌ی طبقه‌ی «متوسط» را می‌سازد.

هرچند سالهاست که بسیاری تحت پندار پیروزی سرمایه داری از پایان تاریخ فلسفه و شکست "سوسیالیسم" سخن می گویند، اما فرزانگان می دانند که بعکس این تصورات، سرمایه داری بعنوان شاخص بارز فرهنگ غرب قرنهاست که در پیش وجدان انسانیت شکست خورده است. شکستی که از بدو تولد سرمایه داری کنونی در متن فرهنگ عقیم غرب قطعی بوده است. عقیمی که با تعبیۀ کلام بجای تجربه بعنوان اصل و اساس اندیشه و عمل بجای آفرینش حقیقت، موجب مرگ او شده است.

انسان ها عموما در گذر از موانع و ضرورت های عام و تام، به ابتکار و بدعت هایی روی می آورند تا بتوانند مرزهای ناامن و نارسای حیات را پوشش دهند. نوآوری اگرچه ازنقد گذشته نیز نمود می یابد؛ ولی در سختی و شدت و ناروایی های محیطی برای تسهیل گذر زندگی،بیشتر و بهتر بروز می یابد. این فرایند با فلسفه بافی های فیلسوف مآبانۀ بسیاری با نقب به گذشته و توقف در سازه های کهنه و فرسودۀ آن از بازسازی و بازیابی هویت های نوین بازمانده اند. بدینسان، نوآوری بعنوان یک پدیدۀ عام که در خود شکل می گیرد؛ در فلسفه بعنوان کلی ترین و منتزع ترین تاویل و تفسیرهای نمودهای محیطی، عموما از قدرت تاثیرگذاری در راستای تغییرو تحول الزام و نیاز جامعه و انسان باز می ماند.

روح می تواند بخشی از روح القدس برای دینوران باشد یا فقط مختص یک فرد برای عرفان باشد که در طلب روح القدس است. برای باورمندان روح نرمافزاری است که متافیزیک آن را در انسان نصب کرده؛ ولی مغز سختافزارنبوده؛ جسم جایگاه آن است. در سنن ادبی قلب می تواند گزینه دیگر برای جایگاه روح باشد. علم تشریح، جانوران را کالبدشکافی کرده؛ اعضای تن را نقشه بندی ساختاری و کارکردی می کند.

جامعه شناسی دین از نقش دین در روان و ناخودآگاه فرد، از نقش دین در رفتار اجتماعی انسانها و نیز از نقش دین در نظام اجتماعی و سیاسی صحبت میکند. در جامعه بشری دین یک پدیده بسیار پیچیده بوده و در حرکت تاریخ گاه نقش تعیین کننده ایفا نموده است و بنابراین شناخت دین در درک تغییرات اجتماعی بسیار مهم است. جامعه شناسی اسلام شیعه چگونه میسر است؟ برآمد شیعه در مقابله با اسلام خلفا مستلزم یک تحلیل تاریخی و سیاسی است.