ما با اینکه زیاد به آسمان نگاه می‌کنیم، ماه را نمی‌بینیم. نه به این خاطر که مثلاً هوا ابری است یا هلال ماه دیده نمی‌شود.
وقتی هم دیده می‌شود و درحالت بدر کامل است، باز آن را تمام و کمال نمی‌بینیم. چرا؟ چون ماه، «حجاب» دارد و رو می‌گیرد !
آنچه ما می‌بینیم تنها نیمه پیدای ماه است. سمت پنهانش رُخ نمی‌نماید.

در بخشهای اول (١) و دوم (٢) اين نوشته با کمک گرفتن از اسناد و مدارک تاريخی معتبر در نقد و تفسير بخشهانی از مقاله ی «شاه کودتا کرد یا مصدق؟» (٣)، توضيح دادم که «هدف» آقای دکتر پيروز مجتهد زاده ــ استاد«دانشگاه تربيت مدرس تهران»، که خود راهمچنين «پژوهشگر» محسوب می دارد ــ ، ازتحرير آن مقاله، بهيچوجه ارائه اطلاعات دقيق و آشناکردن خوانندگان آن مقاله با جوانب مختلف رويدادهای مثبت و يا منفی تاريخ ايران در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت در سراسر ايران برهبری دکتر محمد مصدق نبوده، بلکه وی بر پايه تهمت، افترا، دروغ، تقلب، تحريف و وارونه جلوه دادن رويدادها و وقايع تاريخی در جهت مخدوش جلوه دادن اهداف و خواست ها ی مبارزات «نهضت ملی» عمل کرده است.

خوشبختانه آقای سیروس نهاوندی در قید حیات است و ای کاش خودشان حلقه‌های مفقوده زندان شاه و ماجرای آن به اصطلاح فرار را تمام و کمال به رشته تحریر درآورَند تا با ارزیابی به قول ایشان ناروا، بد، بدتر دیده نشود.
فراموش نکنیم که ما خودمان گل بی‌عیب نیستیم. کبر و غرور در کمین ما است و می‌توانیم عاقبت به خیر نباشیم. هر کسی (قهرمان قهرمانان نیز) بالقوه استعداد سقوط دارد. کافی است هوا برَش دارد.

گرچه در گذشته نباید زیست امّا، به گذشته باید نگریست. گذشته پیش درآمد اکنون و چراغ راه آینده است. باید بر لب جوی تاریخ بنشینیم و از آن بیاموزیم.
البته هر تاریخ واقعی، تاریخ معاصر است. یعنی فهمیدن ما با واقعیت کنونی دمخور و همنشین می‌شود و از آن تأثیر می‌گیرد.

سنت ایجاد شوراهای کارخانجات از انقلاب ١٩٠٥ در روسیه وجود داشت، اگر آن انقلاب موفق به سرنگونی تزاریسم نشد اما در پیکره استبداد شکاف ایجاد نمود و برخی دستاوردهای آن چون تشکیل دوما مرتبا برای حکومت مطلقه ایجاد مزاحمت کرده و خاری در چشمشان بود. استراتژی تزار در مقابل دوما عموما بر مبنای کم کردن اختیارات و نه تعطیل آن بود، مثلا در چارچوب قانون، دوما قادر به استیضاح وزرای انتصاب شده از طرف تزار نبود. از ابتدای تشکیل دوما احزاب سوسیالیست از جمله حزب بلشویک در انتخابات آن شرکت کرده و در آن نماینده داشتند.