آن‌چه می‌خوانید مشروح سخنرانی یرواند آبراهامیان تحت عنوان «حزب توده‌ی ایران در دهه‌ی ۱۹۴۰ مبلادی (۱۳۲۰ شمسی) به عنوان یک جنبش اجتماعی» و دیدگاه‌های شرکت‌کنندگان در میزگرد مربوط به آن با شرکت یرواند آبراهامیان، تورج اتابکی، استفنی کرونین، افشین متین عسگری، ناصر مهاجر و علی انصاری است که ۲۹ مارس (دهم فروردین‌ماه ۱۴۰۰) توسط انستیتو مطالعات ایران دانشگاه سنت اندروز برگزار شد.

سال ۱۳۴۰ در تاریخ تشیع ایران، نقطۀ عطف به شمار می رود. در بیست سال اولیّۀ سلطنت محمدرضاشاه، دو خط مداخله گر و محافظه کار روحانیت، بطور موازی در کشور ما در حرکت بودند. از طرفی اغلب علمای معتبر قم و نجف و سایر شهرهای کشور، از روحانیان محافظه کار تشکیل می شدند که خود را از مداخلات بی جای سیاسی و اجتماعی برکنار نگهداشته و در صورت لزوم به تذکرات ارشادی اکتفا می کردند. در رأس این گروه، روحانی پرآوازه و اعلم قم، «حاج آقا حسین بروجردی» قرار داشت. از سوی دیگر روحانیانی که مداخله در سیاست را وظیفۀ خویشتن می پنداشتند و اغلب در تهران زندگی می کردند.