شهروند: اگر خرافاتی بودم، می گفتم فاجعه ای كه شركت بی پی در خلیج مكزیك گرفتار آن شده، نفرین مصدق است. این اولین باری نیست كه این شركت نفتی در یك كشور خارجی فاجعه به پا می كند.
منشاء بریتیش پترولیوم، این سومین شركت عظیم نفتی جهان، ایران است. بیش از یكصد سال پیش سلطانی مستبد و بی كفایت طی یك امتیاز استعماری، امتیاز كشف و استخراج نفت كشور را به مدت ٦٠ سال به یك شركت انگلیسی واگذار كرد. طی این قرار داد ١٦ در صد از سود اعلام شده به ایران تعلق می گرفت، بی آنكه حق دسترسی به حساب های شركت را داشته باشد. در ١٩٠٩ شركت نفت انگلوـ پرشیا (APOC) ایجاد شد و در ١٩٣۵ نام آن به شركت نفت ایران و انگلیس (AIOC)و در ١٩۵٤ به بریتیش پترولیوم BP تغییر یافت.
این شركت ارزشمندترین منبع طبیعی ایران را غارت می كرد و به وحشیانه ترین شکل به استثمار كارگران ایرانی كه در فقر بسیار و غیر انسانی ترین شرایط كار می كردند، ادامه می داد. با امكان دسترسی به نفت ارزان ایران، دولت انگلستان تصمیم به تعویض سوخت كشتی های نیروی دریائی خود گرفت و نفت را جایگزین ذغال سنگ كرد، و در ١٩١٤ پنجاه و یك در صد سهم شركت را به خود اختصاص داد. شركت نیز طی قراردادی با دولت انگلستان تعهد نمود كه نفت ایران را برای استفاده نیروی دریائی انگلستان به مدت ٣٠ سال با قیمت های ثابت تامین كند.
بركنار از تامین تقریباً مجانی نفت برای انگلیسی ها، برای دهه ها نفت ایران صدها میلیون پوند به عنوان سود سهام و مالیات به خزانه انگلیس واریز می كرد. از سهم ناچیزی از سود شركت كه نصیب ایران می شد، دولت ایران می بایست تمام محصولات مورد مصرف این شركت بزرگ را با قیمت های گزاف و مالیات های سنگین از انگلستان خریداری كند. شركت با نخوت تمام حكومت می كرد و با تحقیر ایرانیان در تمام امور كشور مداخله می نمود. در ١٩٣٣ رضا شاه كوشش کرد تغییراتی چند در قرارداد بدهد، و با آنكه انگلیسی ها بر روی كاغذ چند تغییر جزئی را پذیرفتند، در عمل هیچ تغییر جدی روی نداد.
در ١٩۵٠ احساسات ضد انگلیسی و خواست های تغییر امتیاز نفت پاره ای نمایندگان مجلس را واداشت تا پیشنهاد تقسیم سود بر مبنای ۵٠ ـ۵٠ را شبیه آنچه امریكا به عربستان سعودی داده بود، مطرح سازند. شركت به طور قاطعانه این پیشنهاد را رد كرد، و احساسات ملی سرانجام دولت دموكراتیك دكتر محمد مصدق را در ١٩۵١ به قدرت رساند. مصدق صنعت نفت را ملی اعلام كرد و شركت ملی نفت ایران را مسئول آن قرار داد.
انگلیسی ها محاصره اقتصادی وحشیانه ای را علیه ایران به كار گرفتند، و شركت هر حقه ای را كه بلد بود به كار گرفت تا دولت ملی مصدق را سرنگون سازد. علی رغم قطع كامل درآمد نفت بر اثر محاصره اقتصادی، دولت مصدق با فروش اوراق قرضه ملی كه حتی خانواده های فقیر هم به خاطر كمك به دولت ملی خریداری می كردند، بر جا ماند. پس از شكست در تلاش سقوط مصدق، شركت و دولت انگلیس دست به دامان آیزنهاور، كه به تازگی در امریكا به رئیس جمهوری رسیده بود، شدند. امریكائی ها به شرط دریافت بخش قابل توجهی از سهام نفت ایران با توطئه علیه مصدق موافقت كردند، و در ١٩۵٣ كودتای سازمان سیا و ام آی سیكس دولت مصدق را ساقط كرد.
برندگان كنسرسیومی ایجاد كردند و به طور «دموكراتیك» نفت ایران را به این ترتیب تقسیم کردند: ٤٠% به شركت AIOC كه به زودی نام جدید بریتیش پترولیوم را بر خود نهاد، ٤٠% شركت های نفتی امریكائی، ١٤% شركت رویال داچ شل، و ٦% باقیمانده به شركت نفت فرانسه ((CFP كه حال به شركت توتال تغییر نام داده، واگذار شد. شرایط قرارداد كنسرسیوم آنچنان سخت بود كه حتی شاه كه پس از كودتا قدرت خود را باز پس گرفته بود، اعتراض نمود.
شركت بی پی و دیگر شركت های نفتی خارجی از دور جدید استقرار دیكتاتوری بهره ها بردند، در حالی كه روشنفكران ایرانی كه خواستار استقلال، عدالت اجتماعی و دموكراسی بودند، در زندانها پوسیدند، اعدام شدند، و یا تبعید گشتند. بی پی، دولت های امریكا و انگلیس، و خود شاه تنها نگران نیروهای ملی و چپ بودند، و خطرات ملایان را كه سرانجام انقلاب سكولار ١٩٧٩ را دزدیدند و حكومت بنیادگرای اسلامی كنونی را ایجاد كردند، ندیده گرفتند.
بی پی فاجعه های گوناگونی را در انواع و مقیاس های مختلف در جهان به وجود آورده. این بار اما بد شانسی اش آن بود كه در حیاط خلوت قلدر دیگری مشكل ایجاد كرد، و ناچار شد كه عذرخواهی كند و خسارت بپردازد. بی پی هرگز از مردم ایران به خاطر جنایتی بزرگتر پوزش نخواست، جنایتی كه یك ملت را از شانس داشتن دولتی دموكراتیك و سكولار در اوائل دهه پنجاه محروم ساخت.
بسیاری ایرانیان با مردم ایالات جنوبی امریكا كه از حرص و طمع بی پی صدمه جدی دیده اند، همدردی دارند، اما برای این شركت هیچ دل سوزی ندارند.
* اصل این نوشته به زبان انگلیسی در The Mark Newsمنتشر شده است.
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
