عصر نو
www.asre-nou.net

طفلِ جان و شیرِ شیطان

به یاد «دکتر محمد رضا عاملی تهرانی»
Sat 20 02 2010

همنشین بهار

خلخالی» و نیری» از آیه‌الله خمینی خط می‌گرفتند.

بنا بر آموزه‌های «فقه سنتی و جواهری» که آیه‌الله خمینی مبلغ آن بود،
«قضاوت یک منصب و مقام شرعی و، یکی از شؤون فقیه جامع الشرایط در کنار افتا و ولایت و، یکی از مهم‌ترين ارکان حکومت اسلامی ‌است.
در عصر غيبت، ولايت قضا “بالنيابة”
به فقيه جامع الشرايط سپرده شده و در یک کلام، داوري غير فقيه يا غير مأذون از فقيه، نامشروع و غير نافذ است.»

روی این حساب، یا «ناحساب»، امثال «صادق خلخالی» و «حسینعلی نیری» و...که سربرخود، متصدی امر قضا نمی‌شدند، و علاوه بر نوشته‌های «صاحب جواهر» و «شیخ انصاری» و «مقدس اردبیلی»...، به کتب بنیانگذار جمهوری اسلامی (ولایت فقیه، تحرير الوسيله، کشف الاسرار،...) توجه ویژه داشتند ــ آراء آیه‌الله خمینی را در باب مسائل قضا متبلور و پیاده می‌کردند.
هر حرفی جز این یاوه است و کاسه کوزه ها را نمی‌توان و نباید تنها بر سر قاتلین کینه توزی چون «خلخالی» و «نیری» شکست. ماهی از سر گنده گردد نی ز دم...

اینکه بگوئیم آیه‌الله خمینی با جدیت روی این کلام معصوم انگشت می‌گذاشت که «القَاضِي عَلي شَفِيرِ جَهَنَّم» (قاضی بر لب جهنم است)، بارها داستان «شریح قاضی» و کلام علی بن ابطالب را برای متصدیان امر قضا نشریح کرد و هشدار داد که مسئله قضاوت يك مسئله بسيار خطيري است و، او نیت خیر داشت و جز به اجرای عدالت نمی‌اندیشید و «صحیفه نور» پر است از توجه به وظيفه و ارزشها، به مسئوليت قضات و پرهیز از اشتباه... ــ مسئله‌ای را حل نمی‌کند.

پرده پندار می‌باید درید، میوه‌های گندیده درخت در ریشه درخت، ریشه دارد.
آیا به راستی عملکرد قضات منصوب آیه‌الله خمینی، عین حق و عدل بود؟
آیا کسانیکه آن جانهای پاک را گرفتند و کلام خدا و، نام محمد و علی را با داغ و درفش و دار و تازیانه آلودند، مصداق «الْعالِمِ بِالْقَضاءِ» و «العادِلِ فِي‏الْمُسْلِمينَ» بودند؟
اگرنه، چرا آیه‌الله خمینی یک کلام از آن برائت نجست؟ و نگفت عملکرد شیخ صادق خلخالی و حسینعلی نیری...پای خودشان است و به من ربطی ندارد؟
نکته‌ها چون تیغ پولاد است تیز
گر ندارى تو سپر واپس گريز
پيش اين الماس بى‏اسپر ميا
كز بريدن تيغ را نبود حيا
.........................................................

رژيم وابسته شاه نیز عوام فريب و ستمگر بود.

از تکیه آیه‌الله خمینی به داستان «یهودیان بنی قریظه» و قتلعام زندانیان سیاسی در سال ۶۷، پیشتر گفته ام و دیگران نیز به آن پرداخته اند. می‌خواهم به آغاز انقلاب و اعدام «دكتر عاملي تهراني» گریز بزنم که در اعدامهای فله ای اوائل انقلاب به ناحق کشته شد.
همین جا یادآور شوم که رژيم وابسته شاه نیز، (گرچه آخوندها روی دستش بلند شدند)، عوام فريب و ستمگر بود و عرصه را بر آزاديخواهان تنگ می‌کرد و هیچکس نمی‌خواهد گرد و خاک امثال سالارجاف و ناجی و نصیری را فراموش کند و بر ظلمت و بیداد صحه بگذارد.

فقدان جو و نهادهای دموکراتیک را که از جمله دلائل پاگرفتن مرتجعین بود، حتی سران ساواک و امثال «ثابتی»، و «عضدي» و «رسولي» و «حسين‌زاده» و «بهمن فرنژاد»...اینجا و آنجا گفته اند.
افسران و درجه داران زندان قصر و افرادی چون «سروان صارمی» (که خوشبختانه زنده هستند) هم، آنچه را نوشتم رد نمی‌کنند.
به گمان من حتی اگر بازجوی رشتی و کارکشته ساواک «سید احمد معصومي كوچصفهاني معروف به مؤيد»، و «قاسم ژیان پناه» هم زنده می‌ماندند، پی می‌بردند که خانه از پای بست ویران بود...

البته، برخلاف وضعی که امروز در ایران شاهدیم، آنزمان همه مردم، عذاب نمی‌کشیدند و اینگونه هشت شون، در گرو ۹ نبود...
در آنزمان هم فقر بود اما، سفره مردم ایران اینهمه خالی نبود و پدران و مادران از فرزندان شان خجالت نمی‌کشیدند، ایرانی ارج و قرب داشت، پول و پاسپورت‌ش راهگشا بود و به او، در این «پاس کنترل» Pass control یا آن سفارتخانه، چپ چپی نگاه نمی‌کردند و سرکوفت نمی‌زدند.
اماکنی چون «قلعه شهر نو» و «چهارصد دستگاه» و ازاین قبیل در تهران و اهواز و...وجود داشت و امثال «سیمین بی ام و»، «پری بلنده»، «اشرف چهارچشم»...که بعد از انقلاب اعدام شدند ــ فعال بودند، اما قبح فحشا مثل امروز نرفته و اینهمه پخش و پلا نبود و گرگان هار، خواهران و دختران مان را به «دوبی» و «موبی» نمی‌کشیدند.
دوز و کلک و خرافات و اعتیاد و افسردگی، فت و فراوان ‌نبود و مداحان و رمالان و عمامه سران، نبض مردم را در دست نداشتند و به نام خدا و پیامبر و جمکران جنایت نمی‌کردند. کسی با کسی کار نداشت، عیسا به دین خود بود و موسا به دین خود.
اما و چه امای بزرگی، رژیم شاه از خود استقلال نداشت و از دولت ایالات متحده حساب می‌برد،... شرکتهای چند ملیتی و مستشاران غربی آقابالاسر بودند.
ارتش ایران به نیابت از بیگانه راهی «ظفار» می‌شد و به خواست ازمابهتران منطقه را می‌پائید و هوای اشغالگران را داشت.
آن رژیم که برآمده از کودتا بود و ریش‌ش پیش بیگانه گرو ــ عرصه را بر آزادیخواهان تنگ می‌کرد و بگیر و ببند راه می‌انداخت. پویان و جزنی و حنیف و شکرالله پاکنژاد و آیه‌الله طالقانی را به بند می‌کشید اما، فلسفی و حاج انصاری و کافی و شیخ قاسم اسلامی ‌را پر و بال می‌داد و با بستن و محدود کردن فضای تنفسی جامعه، عملا راه امثال آیه الله خمینی را هموار می‌کرد.

اگر ستمی را ‌که بر امثال «دکتر عاملي» رفت، زیر سئوال می‌بریم، آلودگی‌های رژیمی‌ را که نامبرده به آن روی خوش داشت ــ فراموش نکنیم. اثبات شئی، نفی ماعدا نمی‌کند.
................................................................................................................
پرده ی پندار می‌باید درید.
می‌توان نگاه دکتر عاملی به «ناسیونالیسم» و برخی نوشته هایش را مانند «ماركسيسم تجارتي استعمارگران» و، «بررسی انقلاب ششم بهمن» نقد کرد، می‌توان همدمی‌اش را با حزب رستاخیز و امثال شریف امامی‌و ازهاری و محمود جعفریان... زیر سئوال برد، می‌توان نظر او را که حرکت مردم بپاخاسته ایران در سال ۵۷ «توطئه استعمارگران رنگارنگ است» ــ واقعی ندانست اما، همه اینها دلیل نمی‌شود که چشممان را بر اعدام ناحق او ببندیم. نباید ببندیم.

البته او، شیخ صادق خلخالی، محمدمهدی ربانی املشی، سید رضا زواره ای و خیلی های دیگر (که در دادگاهش حاضر و ناظر بودند)، زیر خروارها خاک‌‌ خفته و صد کفن پوسانده اند اما مرور آن ایام که همه ما را از خود، «بی ـ خود» کرده بود، بر «کژ راههّ» ها نور می‌اندازد و پرده ی پندار را می‌درد.
آنزمان فقط توده های روستایی و کنار شهری نبودند که برای خلخالی هورا می‌کشیدند، تنها اعضای هیئت مؤتلفه، حزب جمهوری اسلامی و امثال هادی غفاری، دور برنداشتند، من و تو نیز بودیم.
در این مورد، روزنامه مجاهد در شماره سوم خود با مقاله «دادگاه خلق، قدمی در راه حاکمیت مردم بر سرنوشت خود» ــ سنگ تمام گذاشت. از جانبداری های حزب توده و پیکار و چریکهای فدایی آن روز، حرف نزنیم، بهتر است.

«هنگامی که سرلشگر ایرج مطبوعی با نزدیک به یک قرن سن در مقابل جوخه‌ی اعدام ایستاد، چه کسی اعتراض کرد؟ در کجای دنیا جسم پیرمردی اینگونه فرتوت را با حکم قضایی به رگبار می‌بندند و بانگ اعتراض کسی بر نمی‌خیزد و سلامت سیاسی و روانی آن اجتماع، مورد شک قرار نمی‌گیرد؟ سکوت آن روز ما باعث شد که بعدها صدها نفر را روی برانکارد، روی پتو و به فجیع ترین شکل، به قتل برسانند. سکوت در برابر اعدام ظالمانه‌ی خانم فرخ‌رو پارسا وزیر آموزش و پرورش نظام شاهنشاهی به جرم اشاعه فساد، راه را برای اعدام و کشتار هزاران دختر نوجوان و دانش آموز و زن دانشجو، کارگر، کارمند، خانه دار، پیر و جوان، متاهل و مجرد، باردار و بچه دار به جرم مفسد فی الارض و محارب با خدا، باز کرد. آیا اعدام عاملی تهرانی که اگر کارنامه اش با هر معیاری مورد بررسی قرار می‌گرفت جز بیگناهی چیزی نصیب اش نمی‌شد، از فرداهای شوم خبر نمی‌داد؟» *
کتاب «نه زیستن نه مرگ» نوشته «ایرج مصداقی»،جلد چهارم «تا طلوع انگور» ص ۲۳۶

با عملیات گروه فرقان، «هاشمی‌رفسنجانی»، ۴ خرداد سال ۵۸ در بیمارستان شهدا بستری شد. همسر هاشمی رفسنجانی در یک مصاحبه به غلط انگشت اتهام را جانب مجاهدین گرفت. خیلی ها از جمله، شیخ صادق خلخالی برای عیادت به بیمارستان شهدا می‌رودند و این وقتی است که آن شیخ کینه توز خدا را هم بنده نیست.
مسئول اول سازمانی مبارز و انقلابی هم به عیادت می‌روند. آیا آنروز اعدام‌های بی رویه خلخالی یا خوش و بش و شوخی با او، عملاً تأئید نمی‌شد؟

دکتر شیخ‌الاسلام زاده آخرین وزیر بهداری کابینه هویدا البته پادوی ستمگران بود و زندانیان سیاسی به دلائلی او را دوست نداشتند و من از خودشیرینی وی در رابطه با یکی از پیشگامان روزنامه نگاری و انتشارات در ایران «علی اصغر امیرانی» (مدیر و نویسنده مجله خواندنی‌ها)که در روز ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ تیرباران شد ــ چندشم گرفت. ولی چه خوب که از اعدام رهید. ای کاش فرهیختگان و عاشقان ایران‌زمین نیز، زنده می‌ماندند، ای کاش اصلا اعدام در ذهن مان هم، بر می‌افتاد.
گروه های سیاسی اطلاعیه می‌دادند و از اینکه «دکتر شیخ‌الاسلام زاده» اعدام نشده بازخواست می‌کردند...نمونه ها کم نیست، بگذریم و به داستان «دکتر عاملی تهرانی» برگردیم.
.............................................

سیلی زدن «جواد منصوری» به «دکتر عاملی تهرانی»

«محمد رضا عاملي تهراني» (آژیر)، پزشک و متخصص بیهوشی و، از بنیانگذاران مکتب پان ایرانیسم در سال ۱۳۲۶ و حزب پان ایرانیست در سال ۱۳۳۱ بود.

پس از تشکیل حزب رستاخیز در اسفند ۵۳ و توپ و تشر شاه، حزب پان‌ایرانیست به «رستاخیز» پیوست و دکتر عاملی فعالیت هایش را در این حزب ادامه داد.
در دوره دبیرکلی «امیر عباس هویدا»، رئیس کمیته آموزش و سیاسی بود. در دوره «جمشيد آموزگار» به عنوان قائم‌مقام وی انتخاب گرديد و در دوره دبیر کلی «محمد باهری»، دبیری حزب را در استان مرکزی و پایتخت بعهده داشت...بار دوم که به به دستور شاه «جمشید آموزگار» دبیرکل رستاخیز شد، دکتر عاملی با محمود جعفريان و محمدحسين موسوی معاون او بودند.
در دوره های ۲۲ و ۲۴ مجلس، نماینده مردم مهاباد و تهران بود. او در تیرماه سال ۵۷ از قائم مقامی‌حزب استعفا داد.
در کابیته شریف امامی ‌وزیر بهداری و، در کابینه ازهاری وزیر آموزش و پرورش بود و از تاریخ ۵۷/۸/۷ نیز وزیر اطلاعات و جهانگردی شد.
دکتر عاملی، هنگام شركت در دولت شريف امامي براي بررسي وضع آتش زدن سينما ركس آبادان به آن منطقه رفت و گزارشي تهيه كرد كه آخوندها را مسئول آن دانست ولي دولت وقت صلاح ندید آنرا علنی کند. شاید پس از دستگیری، همین گزارش وبال گردنش شد.

در تیرباران او همه روی «صادق خلخالی» متمرکز شده اند در حالیکه سربازجوی او، جناب «جواد منصوری» که اینک سفیر جمهوری اسلامی در چین است نیز، مسئول است.
مقامات رژیم شاه که دستگیر می‌شدند، «جواد منصوری» از آنان بازجویی می‌کرد.
«جواد منصوری» وقتی با اعتراض «دکتر عاملی» روبرو می‌شود که صحبت از وکیل می‌کند، به ضرب و شتم و به قول خودش «چک» و سیلی، متوسل می‌شود و او همان کسی است که سالها خودش طعم استبداد را در زندان‌های رژیم شاه کشیده است!!
بریده باد دست ستمگری که بر روی ستمدیده ای بلند می‌شود. تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ
بگذریم که اسیر به معنی واقعی کلمه نه امثال دکتر عاملی، بلکه کسی است که هنوز هم، طــفل جـان از شـير شــيطان بــاز نکرده است...چه خوش گفت «عطار نیشابوری»:
در بند خلق مانده‌ای و زهد از آن کنی
تا گويدت کسی که فلانی است پارسا
اين زهد کی بود که تو را شرم باد ازين
گويی تو را نه شرم بماندست و نه حيا
باد غرور از سر تو کی برون شود
تا ندروند از تو سر تو چو گندنا
از بس که چرخ بر سر تو آسيا براند
مويت همه سپيد شد از گرد آسيا
سیلی های جواد منصوری، به امثال دکتر عاملی و خلعتبری...که در آغاز هیچ می‌نمود و توجیه می‌شد که آنان دشمن اسلام و امام و انقلاب‌ند ــ چون دانه حنضل سبز شد و از شکنجه های هولناک بند ۲۰۹ اوین سر برآورد.
به خفه کردن زندانیان سیاسی از بندرسته و عملیات «غدیر» راه برد. به دشنه آلود کردن کلام الله و بازی با اعتقادات پاک مردم انجامید.
...........................................
چرا تاختن به صید زخمی را هنر می‌دیدیم؟
شاید شما هم شنیده باشید که در دادگاه افسران زندان قصر، برخی زندانیان توپ و تشر امثال ژیان پناه و شعله ور را به رخ دادگاه کشیده، برای تیرباران متهمان لحظه شماری می‌کردند.
دوستی که خود هیچوقت اسیر نبوده به من که آثار ستم ستمگران رنگارنگ، هنوز بر جان و روحم باقی است و معتقدم سیکل خشونت را باید شکست، طعنه می‌زد: «تو معنی کینه انقلابی را نمی‌فهمی، و بر پلنگ تیزدندان ترحم می‌کنی»
پاسخ دادم «پلنگ تیز دندان نه زندانی دربند، زندانبانی است که طفل جان از شیر شیطان باز نکرده است.»
من در زندان شاه، از دست سرهنگ منصور زمانی و نوکرانش (امثال «نظری» و «عبدی» و «کدخدازاده» و «احمدلو» و «ریگی» و «ستار مرادی» و «شفاعت»...آزارها دیدم و یکبار همراه با ده زندانی دیگر (در همان زندان قصر و در انفرادی هایی که بوی مرگ می‌داد)، وحشیانه شلاق خوردم...در کمیته مشترک روزی نبود که تاله های زندانیان شکنجه شده را نشنوم، در قصر حمله به راستی وحشیانه گاردهای زندان را به زندانیان بی پناه شاهد بودم. مبارزینی چون «حسین سلاحی» را از کنار دستم بردند و به رگبار بستند. به چشم دیدم که برخی افسران زندان از تیرباران ۹ زندانی دلیر به وجد آمدند...
سرگرد شعله ور، سروان قاسم ژیان پناه و سروان نعمتی (نعیمی) و سروان صارمی و ستوان علایی (که گویا بعد از انقلاب به مجاهدین پیوست و تیرباران شد) را، دیده ام ...اما، شهادت می‌دهم که در مورد ژیان پناه و شعله ور (که اعدام شدند)، شهود، شوری را به کوری رساندند و بد را بدتر جلوه دادند. داستان باتون و تجاوز، واقعیت نداشت. نمی‌دانم چرا کور شده بودیم و چرا تاختن به صید زخمی را هنر می‌دیدیم؟...
عصیان زندانیان سیاسی به ویژه وقتی افسران زندان روزنامه حاوی خبر ترور بیژن جزنی و ذوالانوار و...را با دبدبه و کبکبه به طرف زندانیان پرت می‌کردند، برحق بود. زندانبانان زندان قصر، یکی دو بار کاسه گرم تر از آش شده، به کابل و آویزان کردن زندانی در زیر هشت متوسل شدند. (تک و توکی از آنان) گاه بددهنی می‌کردند و حرف‌های زشت و نامربوط به زندانیان می‌زدند اما تجاوز به زندانی و ادرار در دهان آنان...واقعی نبود. بر اثر اینگونه گزارشات حکم اعدام صادر می‌شد...
وَلاَ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ..
دشمنی قومی‌‌(گروه و جريانی) نباید باعث شود پا روی عدالت بگذاريم.
.......................................
نفس خروس بگرفت که نوبتی بخواند...
آیا وقت آن نیست که مسئولین ساواک شاه، آقایان «پرویز ثابتی»، «محمدحسن ناصري» (عضدي)، «ناصر نوذري» (رسولي)، «رضا عطارپور مجرد» (حسين‌زاده)، «بهار» (متقی) و بهمن فرنژاد (دكتر جوان)...سکوت خود را بشکنند و لااقل برای فرزندان خودشان هم که شده، خاطرات زمان شاه و دورانی که آنان به عنوان مقام امنیتی و سربازجو، نفس‌ها را در سینه حبس می‌کردند، بنویسند؟
می‌دانم که اسرار بسياری در سينه آن‌ها است و بويژه از پرونده بسياری از آدمکشان کنونی و زبونی توبه فرمايان در زير فشارهای زندان، داستان‌ها دارند.
سروان صارمی، یکی از افسران خوب زندان قصر که خوشبختانه در قید حیات است و من از ایشان تقاضا دارم خاطرات آن دوره از زندان قصر را بنویسند، به درستی نوشته اند:
«امیدوارم فرزندان ایران روزی را ببینند که هیچ زندان بانی به گوش زندانی‌ش سیلی نزند و هیچ زندانی سیاسی سابق ی زندان‌بانش را به جرم سیلی زدن به اعدام نکشاند.»
...........................................
«از این پس دیگر به من نیاندیشید به ایران بیاندیشید.»
شیخ صادق خلخالی،«سید رضا زواره ای»، “محمدمهدی ربانی املشی» و «علی طهماسبی» (برادر خلیل طهماسبی)... در دادگاه دکتر عاملی فعال بودند. خیلی ها هم در نقش حضار، لی لی به لالای خلخالی می‌گذاشتند و با تکبیر و الله اکبر...مرگ بر مفسدین می‌گفتند.
روزنامه کیهان بخشی از اتهامات و دفاعیات دکتر عاملی را در به اصطلاح محاکمه ای که در شعبه سوم دادگاه انقلاب اسلامی‌تهران انجام گرفته بود، منتشر نمود.
چرا جلسه دادگاه دکتر عاملی تمام و کمال منتشر نشد؟ آیا به خاطر این بود که دکتر عاملی آتش سوزی سینما رکس را با دلیل و برهان به... نسبت داد؟
خودش بارها گفته بود: «گر حق نتوان گفت آسان بتوان زیست.»
روزنامه کیهان اتهامات دکتر عاملی را ننوشت بلکه اتهامات جمعی علیه او و ٢٠ نفر دیگر را اینگونه منتشر کرد:
[محاربه] با خدا و نایب امام و توهین به امام، شکنجه و ستم و آزار مردم و شرکت در کشتار و قتل عام مردم
بنا به گزارش عفو بین الملل جرایم دکتر عاملی تهرانی، فساد فی الارض، محاربه با خدا و پیامبر خدا و نماینده امام زمان، توهین به گروه‌های مذهبی و یا توهین به روحانیون پاکدامن و سعی در کمونیست جلوه دادن آنها برای بی‌اعتبار کردنشان، شکنجه، کشتار و توهین به مردم بوده است.
رئیس دادگاه با اشاره به حکومت نظامی‌و کشتاری که توسط مأموران نظامی‌انجام شده بود و آقای عاملی تهرانی به شرکت در آن متهم شده بود، از وی خواست تا از خود دفاع کند. در این رابطه، دکتر عاملی تهرانی گفت:

«مقررات حکومت نظامی‌در جائی... که نیروهای غیر انتظامی‌کافی نباشند بر قرار می‌شود و من مسئول برقراری حکومت نظامی‌نبودم. من در هیأت دولتی بودم که پس از تصویب لایحه، حکومت نظامی‌در مجلس به روی کار آمده بود... من با این امر مخالف بودم همان طور که گفتم و آن را با هیأت دولت نیز در میان گذاشتم در آنجا گفتم که نباید به مردم تیر اندازی شود. تجهیز نیروهای نظامی‌در یک منطقه برای سرکوبی از حدود اختیارات من خارج بوده و من مسئولیتی در مورد برقراری حکومت نظامی‌نداشته ام... من برغم مخالفت ساواك، به روزنامه نگاران حرفه اي پروانه انتشار روزنامه دادم چون مي دانستم در ساواك براي آنان پرونده سازي شده بود....»
دکتر عاملی ثروت و اندوخته‌اي نداشت. یک ماشین پیکان و تعدادی کتاب، دارایی اش بود. در خانه کرایه ای زندگی می‌کرد و شنیدم پس از مرگش همسر و فرزندانش به تنگنا افتادند.
به ایران عشق می‌ورزید و گویا پیش از مرگ، خطاب به نزدیکانش گفته بود:
«از این پس دیگر به من نیاندیشید به ایران بیاندیشید.»
اهل قلم بود. «ناسیونالیسم چون یک علم»، «آهنگهای خون»، «آزربایجان:آتورپاتکان»، شعر «جنبندگان»، «جمعيت نورسته روستايي نمي‌تواند در خلاء فكري زندگي كند»، «آميختگي جمعيت ها» و «طرح نو»... از جمله نوشته های او است.
در دادگاه ابتدا به ده سال زندان محکوم شد اما گویا دانسته هایش از آتش سوزی سینما رکس، کار دستش داد و حکمش به اعدام کشید. ساعت ۵ بامداد ١٨ اردیبهشت ١٣٥٨ تیرباران شد.
یادش گرامی و روانش به سپنتا مینو

زیرنویس:
.................................
«فقه جواهری» اشاره به کتاب «جواهر الکلام» است.
«فقه جواهری» اشاره به کتاب «جواهر الکلام» اثر شيخ محمد حسن نجفی است. او سی سال ‏تمام يک سره کار کرد تا چنين اثر عظيمی به وجود آورد.
«جواهر الکلام» شرح «شرايع محقق» است و می‏توان آن را دائرة المعارف فقه شيعه خواند. اين کتاب را که در حدود پنجاه جلد ۴۰۰ صفحه‏ای، يعنی در حدود بيست هزار صفحه است، عظيم‏ترين کتاب‏ فقهی مسلمين می‌دانند. فقه جـواهـری بـر یـکـسـری مـبـانـی استوار است، که از جمله آنها توجه خاص به کتاب و سنت است، بدين معنا که سعی شده نقش عمومات قرآنی در استنباط فروع فقهی و نقش سـنـت در تـوضـیـح و تبيين عمومات قرآنی دانسته شود. از ديگر مبانی «فقه جواهری» در نظر گرفتن آراء فقها در گذشته است.
................................................................................................................
«فقه جواهری» نيز، سر از قشری گری و ارتجاع در می‌آورد،
اگر اساس «ديانت»، فقه است و «فقه» هم به معنی همان فقه جواهری است، ديگر انتظار «تحولی متناسب با حيات اجتماعی»، از چنين دينی، آب در هاون کوبیدن است. برای نسل امروز مثل روز روشن است که «فقيهان نه توسعه آوردند، نه بيمه، نه انتخابات، نه تفکيک قوا، نه بردگی را لغو کردند و نه نظام ارباب رعيتی را... بل در مقابل همه‏ی اينها موضع‏گيری کردند و رفته رفته با اکراه به آن ها رضايت دادند.»
فقه جواهری سر به سر اصول نمی‌گذارد! و قدم نهادن در اين وادی را «اجتهاد در برابر نص» تفسير می‌کند، غافل از اينکه محکمات امروز، می‌تواند متشابهات فردا باشد و به عکس، متشابه امروز، محکم فردا!...
فراز و نشیب های بعداز انقلاب به هزار زبان می‌گوید: «فقه جواهری» نيز (حتی وقتی از منظر به اصطلاح مدرن از احيای فقه دم می‌زند و فقه را در منطقه آزاد عقل قرار می‌دهد)، سر از قشری گری و ارتجاع در می‌آورد، در «شک و نقد و تفکر» را تخته می‌کند، با بسياری از زيبائی ها می‌جنگد، و فاتحه فرديت و کرامت انسانی را می‌خواند.
درست است که «فقه جواهری معاصران»، با «فقه روايی گذشتگان» قابل مقايسه نيست، اما. تجربه نشان داد باغی که کليدش از چوب مو باشد انگور هم نخواهد داد! و کسانی که با ديد ايستای خويش با تحول پديده ها و نيز، تحول درک آدمی از پديده ها بيگانه هستند و با اين پيش فرض فتوا می‌دهند که مخاطب‌ حکم‌ الهی، انسان‌ فطری‌ يا انسان‌ فرا تاريخی‌ است (نه انسانی‌ که‌ تابع‌ شرايط‌ تاريخی‌ زمان‌ خود می‌‌باشد) ــ بدون ترديد جز بگير و ببند، و جز «سلطنت مطلقه فقيه»، ارمغانی نخواهند آورد.
................................................................................................................
آيه الله خمينی از فقه جواهری دست برنمی داشت.
آيه الله خمينی با وجود گريز هائی که به باز بودن باب اجتهاد، فقه پويا، حوادث واقعه، فلسفه فقه، نقش زمان و مکان، احکام ثانويه، و نيز، مصلحت می‌زد، و حتی يکبار (در نامه ‌ای به يک روحانی منتقد حکم حلال شدن شطرنج) گفت: «با مبانی رايج فقه بايد به غارها پناه برد و در صحراها زيست» ــ اما دست از فقه جواهری برنمی داشت، با کسانی که خواهان قرائتی تجددمآبانه از فقه هستند، و به سّنت پشت می‏کنند، به شّدت مخالفت می‏ورزيد و به صراحت می‌گفت:
«اين جانب معتقد به فقه ‏سنتی و اجتهاد جواهری هستم و تخلف از آن را جايز نمی‏دانم»
آيه الله خمينی، (خط دهنده امثال صادق خلخالی و حسینعلی نیری)، جدا از استناد به دلائل فقهای پيشين، جايگاه اصلی‏ ولايت فقيه را در علم کلام هم می‌ديد. او معتقد بود کار ولايت فقيه چنان که مرحوم نائينی می‏گفت نظارت بر اجرای احکام فقهی نيست، بلکه «اعمال ولايت بر احکام دين» است. گزاره ای که رنج و شکنج ملتی بزرگ با هزار زبان آن را ابطال پذير کرده است.

همنشین بهار
hamneshine_bahar@yahoo.com