ایران در گرداب کاهش بهای نفت
بازهم نفت كمتر از ۷۰ دلار
Sat 18 10 2008
سرمایه : قیمت نفت به پایین ترین حد خود در 14 ماه گذشته رسیده و ظرف 18 روز گذشته 30 دلار کاهش یافته و به 63 تا 70 دلار رسیده است. نتیجه این کاهش شدید قیمت نفت بر اقتصاد ایران به خاطر وابستگی ساختاری بودجه عمومی دولت، واردات و تراز بازرگانی کشور به درآمدهای نفتی و نگرانی از کسری بودجه جاری، توجه کارشناسان و علاقه مندان به موضوعات اقتصادی را به خود جلب کرده و صاحب نظران بر این عقیده اند که با توجه به رشد شدید بودجه عمومی دولت، واردات کالا و خدمات و افزایش مخارج دولت در چهار سال گذشته، هرگونه نوسان و کاهش قیمت نفت باعث ایجاد کسری بودجه ارزی، کسری بودجه عمومی و باعث ایجاد مشکل تامین ارز برای بیش از 70 میلیارد دلار کالا و خدمات خواهد شد و ضرورت دارد که آثار کاهش قیمت نفت بر جنبه های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور بررسی شود. به خصوص در مقطع تدوین بودجه سال 88 به این نکته بیش از پیش توجه شود که راهکار اصلی مقابله با نوسان قیمت نفت اتخاذ سیاست های انقباضی و اولویت دادن به ضرورت هاست.
کارشناسان، دلایل اصلی کاهش قیمت نفت را کاهش تقاضا به خاطر رکود اقتصادی، افزایش شدید ذخایر نفت آمریکا، کاهش مصرف به ویژه در آمریکا، کاهش سرمایه گذاری در بازار نفت به علت ترس از زیان و افزایش ارزش دلار ارزیابی کرده اند و معتقدند این روند در ماه ها و شاید سال آینده نیز ادامه داشته باشد. با توجه به روند نزولی قیمت نفت در بازارهای جهانی، بودجه ریزی سال 88 کشور با قیمت هر بشکه 55 تا 60 دلار، درصد تحقق بالایی را برای این بودجه سالانه، باقی نخواهد گذاشت. قیمت هر بشکه نفت هم اکنون روی مرز 63 تا 70 دلار در نوسان است و سبد نفتی اوپک نیز، میانگین قیمت 63 دلار را تجربه می کند. بر این اساس، قیمت نفت خام ایران برای هر بشکه با حدود سه تا پنج دلار تفاوت حدود 58 تا 60 دلار به فروش می رسد.با توجه به این رقم، پیش بینی نفت 55 تا 60 دلار برای بودجه سال 88، از ضریب بسیار شکنند ه ای برخوردار خواهد بود. تجربه سال های گذشته نشان می دهد همواره بین پیش بینی قیمت واقعی نفت و قیمت مورد نظر بودجه حدود 30 تا 40 دلار فاصله بوده است.هفته گذشته، رحیم ممبینی، معاون بودجه معاونت برنامه ریزی ریاست جمهوری همزمان با ابلاغ کلیات بودجه 88، طی یک نشست خبری، اعلام کرد قیمت 55 تا 60 دلار برای هر بشکه نفت در بودجه سال 88، پیش بینی شده است.
پیش بینی قیمت نفت برای سال آینده
قطع نظر از بحران مالی جهانی که طی یک ماه گذشته اکثر بازارهای جهانی را در بر گرفته، دولت آمریکا، سعی داشت با افزایش ارزش دلار، قیمت نفت را کاهش دهد. این تصمیم پس از آن گرفته شد که نفت بالای 100 دلار زمینه رکود اقتصادی را در بسیاری از کشورها فراهم کرد. افزایش مدیریت شده قیمت دلار از سوی دولت آمریکا، در نهایت جای خود را به تاثیرات بحران مالی جهان بر قیمت نفت و دلار داد. در این راستا، دولت ایالات متحده طرح 700 میلیارد دلاری را برای کنترل بحران مالی در بازارهای خود برگزید و سپس بوش، رئیس جمهوری آمریکا، هنگام برگزاری اجلاس سالانه صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، از کشورها خواست تا جهت حل بحران، اقدام کنند. این درخواست به صدور بیانیه ای از سوی 135 کشور شرکت کننده برای کنترل بحران انجامید و همگرایی جهانی برای حل بحران و زمینه های تزریق اعتماد به بازارهای جهانی را فراهم کرد و باعث شد سقوط آزاد شاخص ها موقتاً قطع شود. به موازات این مساله کاهش قیمت نفت نیز، در قیمت 70 دلار کنترل شده است اما کارشناسان همچنان نمی توانند آینده بحران مالی جهان را به درستی پیش بینی کنند. همین مساله، باعث شده تا ثبات قیمت های نفت و دلار و شاخص بورس های جهانی شدیداً پرنوسان و لرزان به نظر برسد. این بدان معنی است که قیمت نفت خام ایران برای هر بشکه در ماه ها و سال آینده احتمالاً کاهش خواهد داشت. این کاهش بدان معنی است که بودجه 88 باید با قیمت متناسب با قیمت های آینده پیش بینی شود. برخی کارشناسان قیمت در مرز 60 دلار را برای هر بشکه نفت سال آینده پیش بینی می کنند.
پیش بینی قیمت نفت در بودجه
مرور تجربه های سال گذشته نشان می دهد، قیمت نفت در بودجه همواره بین 30 تا 40 دلار پایین تر از قیمت واقعی نفت خام پیش بینی شده است. اکنون با توجه به تعیین قیمت 55 تا 60 دلار برای هر بشکه نفت در بودجه سال 88، به نظر می رسد، دولت قیمت واقعی نفت را بین 75 تا 90 دلار پیش بینی کرده باشد. در حالی که کارشناسان، پیش بینی می کنند قیمت نفت خام در سال آینده، بیشتر سیر نزولی خواهد داشت. آنها امیدواری کمتری نسبت به افزایش قیمت نفت دارند.
ترس از کسری بودجه
پیش از این صندوق بین المللی پول طی گزارشی اعلام کرد: چنانچه قیمت هر بشکه نفت خام ایران به کمتر از 75 دلار کاهش یابد، این کشور دچار کسری بودجه خواهد شد.نشریه میس خاورمیانه، در تحلیل خود این رقم را 90 دلار ذکر کرد. اکنون با توجه به رشد فزاینده نیاز به درآمدهای نفتی در کشور، قرار گرفتن قیمت نفت بین 60 تا 70 دلار، سناریوی پرنوسانی را برای آینده بودجه جاری ایران رقم خواهد زد.
کارشناسان اعتقاد دارند، اگر قیمت نفت ایران حدود 60 دلار باقی بماند، درآمد حاصل از نفت طی سال آینده حدود 43 تا 45 میلیارد دلار خواهد بود. تحلیل ارقام بودجه سال گذشته نشان داده است درآمدهای مالیاتی تنها 34درصد بودجه را تشکیل می دهند و به طور معمول 66درصد از نیازهای منابع بودجه ای ایران حاصل از دلارهای نفتی است. از سوی دیگر حجم بودجه جاری که در سال جاری حدود 73 هزار میلیارد تومان در کتاب بودجه ذکر شده بود پیش بینی می شود در سال آینده به بیش از 80 هزار میلیارد تومان برسد.
طرح تحول اقتصادی
معاون بودجه ای معاونت برنامه ریزی ریاست جمهوری، تاثیر طرح تحول اقتصادی بر بودجه را به تصویب لایحه آن در ماه های آینده موکول کرد اما، اگر رئیس جمهوری به گفته خود پایدار بماند مبنی بر اینکه حتی اگر یک روز به پایان دوره ریاست جمهوری اش باشد، طرح تحول را اجرا خواهد کرد، بنابراین ضروری است متصدیان تدوین برنامه بودجه، لایحه بودجه سایه ای را منطبق با ایجاد طرح تحول اقتصادی تدوین کنند. مشخصه اصلی طرح تحول پرداخت نقدی یارانه هاست. این مساله نیاز دولت را به منابع درآمدی کاهش خواهد داد.
زمینه سازی برای کاهش صدمات
کارشناسان اعتقاد دارند، قطع نظر از اجرای طرح تحول تدوین انقباضی بودجه، اجرای سیاست های پولی برای کنترل نقدینگی و تورم و همچنین تسریع در اجرای سیاست های اصل 44 می تواند در کاهش پیامدهای منفی و پیامدهای پایین آمدن قیمت نفت موثر واقع شود. ب
رخی کارشناسان اعتقاد دارند، افزایش بهره بانکی و زمینه سازی برای افزایش قیمت دلار می تواند دولت را در اجرای بودجه انقباضی و جلوگیری از کسری بودجه کمک کند. اما تجربه نشان داده دولت نهم چندن علاقه ای به اجرای سیاست های پولی و اجرای بودجه انقباضی ندارد.
روند کاهش قیمت نفت و نبود مدیریت و برنامه ریزی مناسب
حسین راغفر عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا در مورد تاثیر کاهش درآمدهای نفتی بر رفاه اجتماعی و وضعیت اجتماعی کشور گفت: «روند کاهش قیمت نفت و درآمدهای نفتی به سبب مدیریت اشتباه و نبود برنامه ریزی، تاثیر مستقیم بر رفاه اجتماعی و وضعیت اجتماعی دارد.»
وی افزود: «در مطالعه فقر، نابرابری و نحوه توزیع درآمدها شاهد هستیم که به محض افزایش درآمدهای نفتی، بخش بیشتر درآمد به مصارف اختصاص یافته، تا رفاه مردم بهتر می شود اما در مقابل مصرف گرایی به طور آشکار رواج پیدا کرده و شکاف طبقاتی به شدت افزایش پیدا می کند.»راغفر خاطرنشان کرد: «افزایش درآمدهای نفتی به طور غیرمستقیم نیز تاثیر در رفاه اجتماعی دارد از ایجاد اشتغال بیشتر گرفته تا افزایش حقوق، درآمد و ... نشان می دهد. البته این نیز ناشی از بی کفایتی مدیریتی و نبود برنامه ریزی است. یکی دیگر از ضعف های اساسی دولت ها در این سال و سال های گذشته افزایش مصارف دولت و ازدیاد هزینه هاست. البته در دولت نهم به دلیل شفاف نبودن هزینه ها و نحوه هزینه کردها، افزایش واردات و ... باعث شده که ازدیاد درآمدهای نفتی بیش از پیش ایجاد اختلال و اختلاف کند.»
محدودیت واردات محصولات کشاورزی
با توجه به افت قیمت نفت به 63 دلار و در نتیجه کاهش درآمدهای نفتی احتمال محدودیت در واردات محصولات کشاورزی وجود دارد.
واردات سال گذشته محصولات کشاورزی شش میلیارد و 190 میلیون و 108 هزار دلار بوده و برای سال جاری با توجه به بروز خشکسالی و کاهش تولیدات در این بخش واردات 12 میلیارد دلار از این محصولات برای تامین نیاز پیش بینی شده است.اما کاهش درآمدهای نفتی منجر به آن شده که کارشناسان محدودیت در واردات محصولات کشاورزی را پیش بینی کنند.
عیسی کلانتری دبیرکل خانه کشاورز در گفت وگو با «سرمایه» اظهار کرد: «علاوه بر احتمال کاهش واردات، میزان سرمایه گذاری در این بخش نیز کاهش خواهد یافت.»او با بیان اینکه واردات برخی از محصولات بیشتر تحت تاثیر این پدیده قرار می گیرد، خاطرنشان کرد: «نیازهای اولیه کشاورزان و نهاده های تولید از جمله این اقلام هستند و قطعاً با کاهش واردات آنها مواجه می شویم.»
کلانتری متذکر شد: «اما در مجموع این شرایط جلوی یک سری ولخرجی ها را می گیرد.»گندم، برنج و مواد پروتئینی از جمله محصولاتی هستند که شاید تاثیر کمتری از کمبود منابع بگیرند. اما کارشناسان معتقدند محصولاتی مانند میوه و خشکبار که جزء کالاهای لوکس تری هستند با محدودیت در واردات مواجه می شوند.
*****
بازهم نفت كمتر از ۷۰ دلار
کارگزاران: گروه اقتصاد: اگر تا پیش از این كم نبودند كسانی كه آن جمله حسن قشقاوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران كه در میان خبرنگاران گفته بود ایران از بحران مالی جهان خوشحال نیست را یك تعارف سیاسی تلقی می‌كردند، حال دو هفته پس از وقوع بحران مالی در آمریكا تركش‌های بحران بازار نفت را درنوردیده‌است، آنقدر كه حالا آن جمله سخنگوی وزارت خارجه ایران یك واقعیت نگران‌كننده از وضعیت اقتصاد ایران تلقی می‌شود. قیمت نفت ایران بر اساس گزارش اوپك فقط در شهریورماه كاهشی 15 دلاری را تجربه كرده‌است.
۱۵ دلار كاهش در یك ماه
اوپك اعلام كرد متوسط قیمت نفت خام سنگین ایران در شهریور ماه بیش از 15 دلار نسبت به ماه قبل از آن كاهش یافت و به 04/93 دلار در هر بشكه رسید. گزارش ماهانه اوپك متناظر به قیمت سبد نفتی اوپك در ماه سپتامبر 2008 مطابق با شهریور 1387 است كه با 56/15 دلار در هر بشكه كاهش نسبت به ماه قبل از آن مواجه شد و به 85/96 دلار در هر بشكه رسید. بر اساس این گزارش قیمت نفت خام سنگین ایران در ماه شهریور نیز با 06/15 دلار در هر بشكه كاهش به 04/93 دلار در هر بشكه رسید. در ماه قبل نیز قیمت نفت ایران به 18 دلار در هر بشكه كاهش یافته بود. این گزارش نشانه‌ای از اوضاع نگران‌كننده بازار نفت برای كشورهای تولیدكننده از جمله ایران است،ضمن آنكه در این گزارش هنوز آثار وخیم وقوع بحران اقتصادی در كشورهای صنعتی خریدار نفت لحاظ نشده و البته هنوز تاكید بر وقوع ركود اقتصادی در كشور آمریكا و دیگر كشورهای صنعتی و به تبع آن كاهش تقاضای نفت با تردیدهایی جدی روبه‌رو است.
جلسه فوق‌العاده
اما به نظر می‌رسد تا همین جای كار هم تولیدكنندگان نفت در جهان به عمق بحران پی برده‌اند به طوری‌كه در نخستین اقدام، سازمان كشورهای صادر‌كننده نفت اوپك اعلام كرده‌است كه نشست فوق‌العاده این سازمان روز 24 اكتبر برگزار خواهد شد. به گزارش خبرگزاری رویترز، پیش از این قرار بود نشست اوپك روز 18 نوامبر برگزار شود ولی این نشست به اواخر این هفته در شهر وین موكول شده است. این تصمیم با رایزنی دبیر كل اوپك با وزرای نفت كشورهای عضو و رئیس كنفرانس اوپك اتخاذ شده است. اوپك اشاره‌ای به علت تغییر زمان نشست فوق‌العاده خود نكرده است ولی به نظر می‌رسد روند سریع افت قیمت نفت، مهم‌ترین علت این تصمیم بوده است. خبر دیگر اینكه سخنگوی وزارت نفت عراق تاكید كرد، عراق بر این باور است كه قیمت 100 دلار قیمتی كاملا عادلانه و مناسب برای هر بشكه نفت است و این قیمت منافع تولیدكننده و مصرف‌كننده را تامین خواهد كرد. عاصم جهاد تصریح كرد، اگر قیمت نفت به روند نزولی خود ادامه دهد، اوپك قطعا سقف تولید خود را كاهش خواهد داد. حسین شهرستانی وزیر نفت عراق نیز هفته گذشته در لندن تاكید كرد، اگر قیمت نفت به روند نزولی خود ادامه دهد، هیچ توجیهی برای حفظ سقف تولید اوپك وجود ندارد و اوپك باید سقف تولیدش را كاهش دهد. وزیر نفت نروژ نیز گفت، این كشور هیچ برنامه‌ای برای كاهش سقف تولید خود ندارد. ترجی ریس یوهانسن افزود: به‌رغم كاهش قیمت نفت، نروژ تصمیمی برای كاهش تولید ندارد. كاهش مقطعی قیمت نفت تاثیری در سیاست‌های نفتی نروژ نخواهد داشت. با این حال، وزیران نفت اوپک در اجلاس خود در ماه سپتامبر سال جاری برای مقابله با روند نزولی بهای نفت تصمیم گرفتند سهمیه‌بندی مورد استفاده در سپتامبر سال قبل را رعایت کنند تا با کاهش عرضه، مانع از تنزل بهای نفت شوند. در آن زمان، برخی از کشورهای عضو این سازمان بهای 100 دلار در هر بشکه را قیمت مناسبی برای نفت خام می‌دانستند و در صورت ادامه روند کنونی، به نظر می‌رسد كه وزیران اوپک در اجلاس آخر هفته خود کاهش سهمیه‌ها را مورد توجه قرار دهند.
كاهش یك‌میلیون بشكه‌ای
كمااینكه در آستانه نشست ١٥٠ اوپك، وزیر نفت قطر از كاهش حداقل یك میلیون بشكه‌ای تولید نفت اوپك خبر داد. عبداللـه العطیه عنوان كرد: انتظار می‌رود اوپك در این نشست سطح تولید را حداقل یك میلیون بشكه در روز كاهش دهد، ولی هرتصمیمی وابسته به بررسی اصول بنیادین بازار در این نشست خواهد بود. وی افزود: فكر می‌كنم این كاهش تولید یك میلیونی بشكه یا بیشتر خواهد بود، ولی به‌هرحال از اكنون نمی‌شود چیزی را با قاطعیت گفت. غلامحسین نوذری نیز درباره سقوط قیمت نفت به سطوح كنونی گفت: شرایط اقتصاد جهانی مهم‌ترین دلیل سقوط قیمت‌هاست و هیچ‌كس از قیمت‌های كنونی راضی نیست. وی همچنین هشدار داد: درآینده حتی اگر بازار به نفت بیشتری احتیاج داشته باشد، تولیدكنندگان برای افزایش تولید با مشكلات و دردسرهای زیادی مواجه خواهند شد. قیمت نفت اوپك در هفته گذشته برای نخستین بار در بیش از یك‌سال اخیر به زیر 70 دلار سقوط كرد. کارشناسان معتقدند که بحران مالی اخیر نه تنها باعث محدودیت دسترسی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به منابع مالی بانکی شده، بلکه اطمینان نسبت به رشد اقتصادی را متزلزل ساخته است. قرار است فدرال رزرو - بانک مرکزی آمریکا - طی روزهای آینده ارزیابی خود از چشم‌انداز اقتصادی این کشور در خلال ماه‌های آینده را انتشار دهد که احتمالا حاوی هشدار در مورد کاهش نرخ رشد اقتصادی این کشور در ماه‌های اخیر خواهد بود. با توجه به سهم اقتصاد ایالات متحده در اقتصاد جهانی، بروز رکود اقتصادی در این کشور به منزله کاهش تقاضا برای واردات از سایر کشورهاست و می‌تواند به سرعت به بروز رکود در سطح جهانی منجر شود.
پایین‌ترین قیمت این دو فصل
بهای سبد نفتی اوپك در دو روز گذشته به پایین‌ترین سطح از تابستان سال گذشته تنزل کرده است. بهای نفت خام در بازارهای آمریکا در روزهای آخر هفته گذشته سقوط کرد و نفت سبک به بهای حدود 5/74 دلار معامله شد که بیش از 4 دلار پائین‌تر از قیمت آن در روز چهارشنبه بود. به این ترتیب، از ماه ژوئیه سال جاری تاکنون، بهای نفت خام کمابیش به نصف کاهش یافته است. روند نزولی بهای نفت خام از اواخر ماه ژوئیه و با انتشار گزارش‌هایی حاکی از احتمال کاهش رشد اقتصاد جهانی آغاز شد و با بروز بحران در بخش مالی بسیاری از کشورهای عمده جهان در ماه جاری شدت گرفت. سازمان کشورهای صادرکننده نفت - اوپک - نیز تخمین زده است که متوسط بهای سبد نفتی این سازمان در پایان هفته جاری اندکی بالاتر از 70 دلار در هر بشکه باشد که به مراتب کمتر از بشکه‌ای 135 دلار در اواسط ماه ژوئیه است. روز پنج‌شنبه بهای سبد نفتی اوپک اندکی بالاتر از 63 دلار محاسبه شد که نسبت به روز قبل از آن حدود 5 دلار کاهش یافته است. البته اعلام خبر جلسه فوق‌العاده اوپك و بحث‌ها بر سر كاهش سهمیه تولید اثر خود را گذاشت و قیمت نفت در روز جمعه درپی تصمیم اوپك در بازارهای جهانی با افزایش مواجه شد. بهای نفت‌خام سبك شیرین آمریكا ـ وست تگزاس اینترمدیت ـ برای تحویل در ماه نوامبر در بازار مبادلات نفتی نیویورك (نایمكس) با سه دلار و 17 سنت افزایش درهربشكه به 73 دلار و دو سنت رسیده است. پیش‌بینی می‌شود، در صورت بروز رکود جهانی و کاهش بهای نفت، برخی از کشورهای عضو اوپک که از درآمد سرانه بالا و ذخایر ارزی سرشاری برخوردارند می‌توانند این بحران را بدون مواجهه با دشواری قابل‌توجهی پشت سر بگذارند. در مقابل، بروز چنین وضعیتی برخی دیگر از کشورهای صادرکننده نفت را که نتوانسته‌اند از درآمدهای نفتی سال‌های اخیر برای تقویت بنیه اقتصادی خود یا دست‌کم ایجاد ذخایر ارزی مناسب استفاده کنند با شرایط نامساعدی مواجه می‌سازد. وزیر نفت ایران كه تاكنون چندان تمایلی به اظهارنظرهایی اینچنینی نداشت دیروز نسبت به پیامدهای منفی كاهش قیمت نفت برای پروژه‌های بزرگ تولیدكنندگان هشدار داد.
|
|
