نگرانی از تشدید سرکوب‌ها در ایران؛ یادآور «خفقان دهه ۱۳۶۰»
Sat 28 06 2025
دویچه وله - یوحنا نجدی: نقض حقوق بشر در ایران از زمان آغاز جنگ با اسرائیل تا کنون به شدت افزایش یافته است. از شمار بازداشت‌شدگان به اتهام جاسوسی برای اسرائیل و وضعیت آنها اطلاع دقیقی در دست نیست. گفت‌وگو با پنج کارشناس و یک فعال مدنی در ایران.
از زمان آغاز جنگ اسرائیل و جمهوری اسلامی، وضعیت نقض حقوق بشر در ایران بیش از گذشته وخیم‌تر شده است. گزارش‌های پرشمار فعالان و منابع حقوق بشری و همچنین خبرهایی که دویچه وله فارسی از ایران دریافت کرده، حاکی از آن است که حتی بسیاری از شهروندان عادی به بهانه "ارتباط با اسرائیل" یا "جاسوسی" برای این کشور اغلب به طرز خشونت‌آمیزی در منزل یا محل کار خود بازداشت‌شده‌اند. از شمار دقیق بازداشت‌شدگان اطلاع دقیقی در دست نیست.
در بسیاری از شهرهای ایران نیز ایست‌های بازرسی تشکیل شده و نیروهای امنیتی و لباس شخصی‌ها به صورت تصادفی اقدام به بازرسی شهروندان می‌کنند و اغلب محتویات گوشی‌های تلفن همراه را بازبینی می‌کنند. بسیاری این وضعیت را یادآور جو رعب و وحشت در دهه ۱۳۶۰ دانسته‌اند.
همزمان نگرانی‌ها درباره وضعیت زندانیان سیاسی و عقیدتی نیز افزایش یافته است. مثلا از وضعیت و محل نگهداری علی یونسی، دانشجوی زندانی اطلاع دقیقی در دست نیست؛ حسین رونقی بار دیگر بازداشت شد؛ در بسیاری از بند‌ها در زندان‌های مختلف، تلفن‌ها قطع شده‌اند؛ و همسر آنیشا اسداللهی، یکی از زندانیان سیاسی در اوین که به زندان زنان قرچک منتقل شده، اعلام کرده هم‌اکنون زندانیان "چند برابر ظرفیت یکجا نگهداری می‌شوند."
پنج کارشناس و یک فعال مدنی ساکن ایران که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی نگرانی خود را از تشدید نقض حقوق بشر، محاکمه‌های خودسرانه، احتمال شکنجه، اخذ اعتراف اجباری و حتی صدور و اجرای احکام اعدام در ایران ابراز کردند.
"مردم به‌شدت بابت تشدید سرکوب‌ها نگرانی دارند"
یک فعال مدنی ساکن ایران که به دلایل امنیتی نخواست نامش فاش شود، درباره فضای حاکم بر ایران در شرایط کنونی به دویچه وله فارسی گفت: «هنوز خیابان‌های تهران خلوت است. میادین تره‌بار ساعات کاری‌شان کم شده است. تورم به‌شدت بالا است و جو رعب و وحشت وجود دارد؛ مردم به شدت نگران سرکو‌ب‌هایی هستند که فکر می‌کنند بزودی آغاز می‌شود.»
از این فعال مدنی درباره امکان و احتمال فعالیت مدنی در وضعیت فعلی پرسیدم: «جو خیلی سنگین است؛ شاید اگر فراخوانی باشد یک حرکاتی بتوان انجام داد. اما انتظار اینکه مردم بدون فراخوان و هماهنگی به خیابان‌ها بیایند، منطقی نیست. شاید شعارهای شبانه بتواند نقطه آغازی باشد.»
او که پیشتر به دلایل فعالیت سیاسی حدود چهارماه را در اوین گذرانده بود، درباره مشاهده‌اش از وضعیت روحی مردم بویژه در تهران می‌گوید: «مردم حس رهاشدگی دارند؛ هر کسی منتظر است که حرکتی از طرف دیگری شروع شود. برخی انتظار داشتند حذف سران رژیم و نیروهای سرکوب بیشتر باشد و برخی دیگر هم فکر می‌کنند که این آتش‌بس، موقتی است و احتمالا بزودی زدن سران حکومت آغاز می‌شود.»
رها بحرینی: مداخله‌های بین‌المللی برای جلوگیری از اعدام‌ها در ایران ضروری است
رها بحرینی، پژوهشگر عفو بین‌الملل در امور ایران در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی اصرار و اقدام مقامات جمهوری اسلامی برای برگزاری سریع محاکمه‌ها و اجرای احکام اعدام علیه افرادی که به همکاری با اسرائیل متهم شده‌اند، را نشان‌دهنده آن دانست که "مقامات ایرانی چگونه از مجازات اعدام به‌عنوان ابزاری برای اعمال کنترل و ایجاد ترس در میان مردم استفاده می‌کنند."
این حقوقدان، مجازات اعدام را "بی‌رحمانه‌ترین، غیرانسانی‌ترین و تحقیرآمیزترین نوع مجازات" نامید و افزود: «اعدام تحت هیچ شرایطی نباید مورد استفاده قرار گیرد. به‌ویژه کاربرد آن برای اتهاماتی مانند جاسوسی یا جرایم مشابه که منجر به قتل عمدی نمی‌شوند، به‌صراحت در حقوق بین‌الملل ممنوع شده است.»
بحرینی در شرایط کنونی ایران، مداخلات فوری بین‌المللی از جمله از طریق بیانیه‌های عمومی و اقدامات دیپلماتیک را "ضروری" دانست تا به گفته او "مقامات جمهوری اسلامی را وادار کند تمام برنامه‌های خود برای اجرای اعدام‌های خودسرانه را متوقف کرده و از جان افرادی که به اتهام جاسوسی یا همکاری با اسرائیل بازداشت شده‌اند، در برابر ناپدیدسازی قهری، شکنجه و سایر رفتارهای غیرانسانی محافظت کند."
محمود امیری‌مقدم: برخی بابت داشتن تصویری از حملات اسرائیل در موبایل بازداشت شدند
محمود امیری‌مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی تصریح کرد که بر اساس برآورد‌های این سازمان بیش از ۹۰۰ نفر از آغاز جنگ در ایران دستگیر شده‌اند که به گفته مقامات رسمی اتهام ۷۰۰ نفرشان "جاسوسی برای اسرائیل" و حدود ۲۰۰ نفر نیز "تشویش اذهان، توهین به رهبر و مسئولان جمهوری اسلامی و حمایت رسانه‌ای از دشمن" بوده است.
به گفته امیری‌مقدم، "بسیاری از دستگیرشدگان فقط در گوشی‌شان عکس یا ویدئوی حمله اسرائیل را داشته‌اند و در بین دستگیرشدگان شهروندان بهایی و شهروندان افغانستانی هم مشاهده می‌شوند."
او هدف از این بازداشت‌ها را "تشدید فضای اختناق و ترس در جامعه برای پیشگیری از اعتراضات" دانست و ادامه داد: «مسئولان جمهوری اسلامی به‌خوبی می‌دانند که تهدید اصلی برای بقای حکومت، جاسوس‌های اسرائیلی نیستند، بلکه شهروندان ایرانی هستند که این حکومت ناکارآمد، فاسد و سرکوبگر را نمی‌خواهند.»
بهنام چگینی: مقامات قضایی محاکمه خودسرانه شهروندان را آغاز کرده‌اند
بهنام چگینی، حقوقدان و فعال حقوق بشر در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی تاکید کرد که "مطابق با رویه همیشگی جمهوری اسلامی، برخوردهای قضایی در پرونده‌های سیاسی و امنیتی، به‌ویژه در شرایط بحرانی یا شبه‌جنگی، اغلب تحت تأثیر ملاحظات فراقضایی و تصمیمات سیاسی قرار دارند."
او با اشاره به تخلفات گسترده و حتی جرایم جدی از سوی مقامات ارشد جمهوری اسلامی در روزهای اخیر افزود: «به عنوان مثال، رئیس قوه قضائیه بارها خواستار برگزاری دادگاه‌های فوری و اجرای شدیدترین مجازات‌ها برای بازداشت‌شدگان شده و دادستان کل کشور نیز موضعی مشابه اتخاذ کرده است.»
چگینی با بیان اینکه "این مقامات گویی حتی یک‌بار هم این قانون را نخوانده‌اند"، ادامه داد: «بر اساس بند ۵ اصل ۱۱۰ قانون اساسی، اعلام جنگ و صلح صرفاً در صلاحیت رهبر جمهوری اسلامی است. به نظر می‌رسد دیگر مقامات قضایی و امنیتی، بدون اعلام رسمی جنگ، خودسرانه در حال محاکمه و مجازات افراد با توجیه شرایط جنگی هستند.»
به گفته این حقوقدان، "تا زمانی که رهبر جمهوری اسلامی رسماً اعلام جنگ نکرده است، هرگونه برخورد با متهمان تحت عنوان شرایط جنگی و اعمال مجازات‌های سنگین بر آنان فاقد مبنای قانونی است."
این فعال حقوق بشر ابراز نگرانی کرد که "بسیاری از مواد قانونی جمهوری اسلامی در شرایط جنگی، زمینه را برای صدور احکام سنگین از جمله اعدام فراهم می‌کنند."
بهنام چگینی می‌گوید: «به نظر می‌رسد در روزهای آینده، جمهوری اسلامی با هدف ایجاد رعب عمومی، بازپس‌گیری اقتدار داخلی و مهار اعتراضات مردمی، به این بازداشت‌های گسترده و اعمال مجازات‌های شدید متوسل خواهد شد.»
ماری محمدی: رژیم می‌خواهد بگوید همه‌چیز تحت رصد است
ماری محمدی، فعال حقوق بشر نیز با اشاره به ادامه تلاش‌های اسرائیل برای گسترش نفوذ اطلاعاتی خود در داخل ایران، به دویچه وله فارسی گفت: «رژیم درصدد است پیامی صادر کند مبنی بر اینکه همه چیز تحت رصد است و با بازداشت‌های گسترده می‌خواهد عقوبت جاسوسی را گوشزد کند و زنگ خطری برای افراد درگیر در همکاری‌های اطلاعاتی به صدا درآورد.»
او با بیان اینکه "نباید از تأثیر ساختارهای دینی حاکم غافل شد"، می‌گوید که "تقابل دینی و ایدئولوژیک برای اقلیت‌های دینی به‌ویژه نوکیشان مسیحی در ایران مشکل‌آفرین و دردسرساز است."
به گفته ماری محمدی، "حتی پیش از جنگ نیز تفسیر‌های غیرمسئولانه همواره به این نگاه دامن می‌زد که نوکیشان مسیحی جاسوس‌های بالقوه اسرائیل و آمریکا هستند و هزینه چنین خوانشی را نوکیشان مسیحی ساکن ایران می‌پردازند."
بهنام دارایی‌زاده: متاسفانه احتمال تشدید سرکوب‌ها بالا است
بهنام دارایی‌زاده، حقوقدان و پژوهشگر ارشد کمپین حقوق بشر ایران هم در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی فضای فعلی ایران را یادآور "خفقان دهه ۱۳۶۰" توصیف کرد و گفت: «در بسیاری از نقاط کشور، حضور گسترده عوامل امنیتی-نظامی جمهوری اسلامی، گشت‌های خیابانی، ایست‌وبازرسی‌های شبانه‌روزی و فضای رعب‌آور بازجویی‌های میدانی، شرایطی به‌وجود آورده که در آن شاهد موج گسترده‌ای از بازداشت‌های خودسرانه، بدون توجه به کوچک‌ترین موازین و تشریفات قانونی هستیم.»
به گفته او، بسیاری از شهروندان "گاه صرفا به دلیل داشتن عکس یا ویدیویی در گوشی تلفن همراه، یا بر اساس گزارش‌های بی‌پایه، با اتهام‌های بسیار سنگین مانند جاسوسی برای اسرائیل، خرابکاری یا همکاری با دشمنان خارجی بازداشت می‌شوند."
دارایی‌زاده ابراز نگرانی می‌کند که این افراد در حالی بازداشت شده‌اند که دسترسی به وکیل یا امکان دفاع برای آنها فراهم نیست و "خطر شکنجه و اخذ اعتراف‌های اجباری بسیار جدی است و باید هشدار داد."
این حقوقدان درباره احتمال تشدید سرکوب‌ها در روزهای آينده، با اشاره به فضای مبهم و بی‌ثبات در ایران و همچنین ابهام‌ها درباره وضعیت علی خامنه‌ای گفت: «این ابهام‌ها می‌تواند خود منبعی برای تشدید فضای امنیتی و استمرار سرکوب‌ها باشد.»
پژوهشگر ارشد کمپین حقوق بشر ایران با اشاره به سابقه جمهوری اسلامی در استفاده از ابزار سرکوب در لحظات بحران‌زا افزود: «با درنظر گرفتن وضعیت فعلی که ترکیبی از جنگ، ابهام سیاسی، ترس از فروپاشی درونی و نارضایتی عمومی است، می‌توان گفت احتمال تشدید موج سرکوب، چه از نظر گستره و چه از نظر شدت، متاسفانه بالا است.»
نگرانی درباره تشدید سرکوب‌ها در ایران در حالی افزایش یافته که بسیاری معتقدند جمهوری اسلامی در نتیجه حملات نظامی آمریکا و اسرائیل در ضعیف‌ترین وضعیت خود طی ۴۶ سال گذشته قرار دارد و احتمال آغاز دور جدیدی از خیزش‌های ضدحکومتی در ایران طی ماه‌های پیش‌رو افزایش یافته است.
|
|