مهناز علائی
انفجار در جنوب ایران و انفجار بیروت:
تشابه‌ها، دلایل و بحران مدیریت و شفافیت
Wed 30 04 2025
مقدمه
در دهه اخیر، خاورمیانه شاهد انفجارهایی بوده که نه تنها خسارات انسانی و مالی گسترده به بار آوردند، بلکه ابعاد سیاسی و امنیتی خطرناکی را آشکار ساختند. انفجار بندر بیروت در ۴ اوت ۲۰۲۰ و انفجار اخیر در جنوب ایران (در مناطق بندری یا حساس نظامی) دارای شباهت‌هایی عمیق هستند که به بحران‌های زیرساختی، فساد سیستماتیک و نقش بازیگران غیردولتی چون حماس و حزب‌الله گره خورده‌اند. این مقاله به بررسی این شباهت‌ها، دلایل اصلی وقوع چنین فجایعی و نقش پنهانکاری مقامات می‌پردازد.
تشابه انفجار جنوب ایران و بیروت
هر دو انفجار از نگهداری طولانی‌مدت مواد منفجره و خطرناک بدون استانداردهای ایمنی و نظارت کافی ناشی شدند. در بیروت، حدود ۲۷۵۰ تن نیترات آمونیوم بدون مراقبت لازم در انبار ۱۲ بندر نگهداری می‌شد. در جنوب ایران نیز منابع غیررسمی از انبار مواد منفجره یا تجهیزات نظامی حساس بدون نظارت کافی خبر داده‌اند.
علاوه بر این، در هر دو مورد گمانه‌زنی‌هایی درباره استفاده احتمالی این مواد توسط گروه‌های نیابتی مانند حزب‌الله و حماس مطرح شده است. این گروه‌ها برای حفظ توانمندی‌های تسلیحاتی خود، به زیرساخت‌های بندری و غیرنظامی متوسل شده‌اند.
دلایل اصلی این فجایع
- نقش گروه‌های نیابتی: حزب‌الله و حماس طی سال‌ها تلاش کرده‌اند از بنادر بیروت و مسیرهای جنوب ایران برای انتقال سلاح و مواد انفجاری بهره ببرند. این فعالیت‌ها اغلب خارج از نظارت بین‌المللی و بدون رعایت استانداردهای ایمنی انجام می‌شد.
- فساد و بی‌کفایتی مدیریتی: چه در لبنان و چه در ایران، فساد گسترده در نهادهای دولتی، نبود پاسخگویی، و انتصاب مدیران ناکارآمد باعث شده تا هشدارهای فنی درباره خطر این انبارها نادیده گرفته شود.
- اولویت دادن به منافع امنیتی بر جان مردم: هر دو سیستم حکومتی ترجیح دادند منافع شبکه‌های شبه‌نظامی و پروژه‌های منطقه‌ای را به امنیت شهروندان ارجح بدانند.
ناکارآمدی ساختاری دست‌اندرکاران
در هر دو کشور، وجود نظام‌های ناکارآمد مبتنی بر رانت و فساد اداری، مانع از اعمال نظارت مؤثر بر انبارهای خطرناک شده بود. در بیروت، هشدارهای مکرر قضایی درباره نیترات آمونیوم نادیده گرفته شد. در جنوب ایران نیز شواهد حاکی از بی‌توجهی آشکار مسئولان به خطرات ذخیره‌سازی مواد انفجاری در نزدیکی مناطق مسکونی است.
پنهانکاری و سانسور اطلاعات
یکی از بارزترین تشابهات، رفتار مشابه مقامات در پنهان نگه‌داشتن اطلاعات از مردم و جامعه جهانی بود.
- در لبنان، دولت ابتدا از بیان واقعیت درباره منشأ نیترات آمونیوم طفره رفت.
- در ایران، گزارش‌های اولیه درباره نوع انفجار، میزان خسارات و ماهیت مواد منفجر شده، یا سانسور شد یا با اطلاعات متناقض همراه بود.
این پنهانکاری نه تنها خشم عمومی را برانگیخت بلکه اعتماد به ساختارهای رسمی را بیش از پیش فرسوده کرد.
نتیجه‌گیری
انفجارهای جنوب ایران و بیروت نماد بحران عمیق‌تر در خاورمیانه هستند: بحران سوءمدیریت، فساد ساختاری و سلطه شبکه‌های نیابتی بر تصمیم‌گیری‌های ملی. در هر دو کشور، شهروندان قربانی سازوکارهای معیوبی شدند که امنیت واقعی را فدای پروژه‌های نظامی و سیاسی کرده بود.
تنها راه جلوگیری از تکرار چنین فجایعی، اعمال شفافیت واقعی، برچیدن فساد سیستماتیک، و پایان دادن به فعالیت‌های مخرب گروه‌های نیابتی در زیرساخت‌های عمومی است.