جشنواره جهانی فیلم زنان؛ نگاهی زنانه به جهان
Thu 27 03 2025
فهیمه فرسایی
جشنواره بین‌المللی فیلم زنان سینماگر در آلمان(IFFF) ، ۴۲ـ مین دورهی خود را در یکم آوریل امسال (۲۰۲۵) آغاز می‌کند. در این فستیوال که هر ساله به تناوب در شهرهای دورتموند و کلن برگزار می‌شود، ۱۰۳ فیلم از ۴۲ کشور در ۱۱ بخش به نمایش در می‌آید. در مجموع، ۵ جایزه‌ی متفاوت در بخش‌های گوناگون به سینماگران زن اهدا می‌شود. ۷ فیلم این دورهی جشنواره برای نخستین بار در آلمان به روی پرده می‌رود.
هر چند سینمای ایران در این دوره غایب است، با این حال یک اثر با عنوان «اروپا» از سودابه مرتضایی، کارگردان ایرانی ـ اتریشی، نشان داده می‌شود. از آن گذشته فیلم «ترانه‌ی سیما» از کارگردان افغانستانی، رویا سادات، به زبان فارسی دری تهیه شده است. این دو اثر، همراه با ۶ فیلم دیگر برای دریافت جایزه‌ی نخست فستیوال با یکدیگر رقابت می‌کنند. نگاهی به برخی از این فیلم‌ها بیندازیم:
«اروپا»
این اثر ۹۷ دقیقه‌ای محصول اتریش، به داستان زندگی مدیر جاه‌طلبی به نام بئاته وینتر می‌پردازد که به عنوان کارگزار شرکت چند ملیتی «اروپا» به منطقه‌ی بالکان در جنوب شرقی اروپا به آلبانی سفر می‌کند تا به ظاهر بورس‌های تحصیلی در اختیار دانشجویان با استعداد این کشور قرار دهد. نیت اصلی این زن آلمانی بلوند و خونسرد، ولی خرید زمین‌های کشاورزان آلبانیایی به سود شرکت چند ملیتی است. او می‌کوشد با روش‌های فریب‌کارانه روستاییانی که حاضر به فروش زمین نیستند، تحت فشار قرار دهد و به منظور خود برسد. او در این راه، از ترفندهای غیرانسانی هم استفاده می‌کند. مرتضایی در این درام اجتماعی، زوال ارزش‌های انسان‌دوستانه‌ی اروپا را به نقد می‌کشد و با تصاویر روشن و گویا ابعاد فاجعه‌بار آن را به نمایش می‌گذارد. دوربین هر چند بر کًنش‌ها و واکُنش‌های بئاته متمرکز است، ولی از به تصویر کشیدن مقاومت برخی از دهقانان هم غافل نمی‌نماند.
نمای پایانی فیلم که صحنه‌ی آغازین آن هم هست، از شروع این نبرد نابرابر خبر می‌دهد: در این نما دوربین، شیشه‌ی ترک‌خورده و شکسته‌ی خودرویی را قاب می‌گیرد که کارگزار شرکت و دست‌یارانش در اتاق راحت و امن آن نشسته‌اند و قصد دارند به سرعت روستا را ترک کنند، ولی یک روستایی معترض که خود را روی کاپوت خودرو انداخته و از پشت شیشه‌ی خُرد‌شده با مشت سرنشینان آن را تهدید می‌کند، مانع از حرکت آنان می‌شود. ...
نام سودابه مرتضایی به عنوان سینماگری برجسته برای نخستین بار در سال ۲۰۱۵ با فیلم «ماکوندا» که در جشنواره‌ی فیلم ونیز به نمایش درآمد، مطرح شد. این فیلم جایزه‌ی بهترین کارگردان فیلم اول این فستیوال را از آن خود کرد. ۶۲ـ مین جشنواره‌ی فیلم لندن، فیلم «جوی» او را به عنوان بهترین فیلم بخش رقابتی این دوره برگزید. سودابه مرتضایی، سازنده‌ی مستندهای «در بازار جنسیت» و «فرزندان پیامبر» هم هست.
«ترانه‌ی سیما»
محصول هلند / اسپانیا / فرانسه / تایوان / افغانستان ۲۰۲۴، ۹۸ دقیقه
رویا سادات در این فیلم، سرگذشت دو دوست را در متن رویدادهای تاریخی افغانستان اواخر دهه‌ی ۱۹۷۰ به تصویر می‌کشد: ثریا، کنش‌گری کمونیست که در خانواده‌ای مرفه و سیاسی بزرگ شده و در ابتدای فیلم به ریاست «سازمان دموکراتیک زنان افغانستان» منصوب می‌شود و سیما، دختر سرایدار که خواننده‌ای با استعداد و مسلمان است. او بنا به سفارش مادر فقیدش که عاشق موسیقی بوده، رُباب می‌نوازد و اشعار رومی را می‌خواند، ولی می‌خواهد طبق سنت و به تصمیم پدر ازدواج کند، هر چند که ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی موسیقی را پیش‌شرط این پیوند تعیین می‌کند. در حالی که ثریا پس از پیروزی «انقلاب ثور» در جهت کسب حقوق زنان تلاش می‌کند، سیما در دانشگاه به آموختن موسیقی کلاسیک می‌پردازد و اشعار آنا آخماتووا را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. تا این که در کشاکش رویدادهای پرتلاطم سیاسی، ثریا به زندان می‌افتد و سیما با همسرش به جبهه‌ی مجاهدین که از سوی آمریکا پشتیبانی می‌شوند، می‌پیوندد... .
سادات روایت این دوستی را در بازه‌ی زمانی پیش از تحویل افغانستان به طالبان در سال ۲۰۲۱ آغاز می‌کند. در نمای آغازین، سیما مادربزرگی است که پس از تظاهراتی کم جمعیت با شعار «نان، کار، آزادی» به خانه برمی‌گردد و با نوه‌ی خود درباره‌ی سیما به گفت و گو می‌نشیند. او به ویژه بر دورهی کوتاه رهبری نورمحمد تَرَه‌کِی که با جنجال‌های بسیاری همراه بود، تاکید می‌کند و از رقابت‌های درون حزبی میان خلقی‌ها (به رهبری تره‌کی)، بخش اکثریت، و پرچمی‌ها (به رهبری کارمل)، بخش اقلیت، سخن می‌گوید. سادات تاثیر ویران‌کنننده‌ی این کشمکش‌های حزبی بر سر قدرت را بر سرگذشت ثریا و سیما با تصاویری روشن و باورپذیر به نمایش در می‌آورد. بنا به نوشته‌ی تهیه‌کننده، داستان فیلم واقعی است.
رویا سادات، به عنوان نخستین کارگردان زن افغانستان که پس از سقوط طالبان در اواخر دهه‌ی ۱۹۷۰ به فیلم‌سازی روی آورد، موانع بی‌شماری را از سر راه خود برداشته است. فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی او نه تنها مبارزات زنان را به تصویر می‌کشند، بلکه به‌عنوان روایت‌های قوی شناخته‌شده‌اند که ایدئولوژی‌های سرکوبگر و رژیم‌های افراطی را به چالش می‌کشند و بخشی از یک جنبش گسترده‌تر برای احقاق حقوق بشر و عدالت جهانی هستند.
فیلم‌های بلند و مستندهای رویا سادات به بیش از ۵۰ جایزه‌ی بین‌المللی دست یافته‌اند. یکی از کارهای او با عنوان «نامه‌ای به رییس‌جمهور»، نماینده‌ی افغانستان در بخش بهترین فیلم بین‌المللی در جوایز اسکار ۲۰۱۸ بود.
«رفتاردرمانی خانوادگی»
سونیا پروسنچ، اسلوونی / ایتالیا / کرواسی / نروژ / صربستان ۲۰۲۴، ۱۲۲ دقیقه
ژولین به خانه‌ی پدرش، الکساندر، که نویسندهی یک اثر موفق است، نقل مکان می‌کند: ویلایی شیشه‌ای با جکوزی روباز، دور از زندگی پرمشغله‌ی شهری در آغوش سرسبز طبیعت. با ورود او و دیگر افراد بیگانه، آرامش این خانواده‌ی کوچک، ثروتمند و به‌ظاهر بی‌نقص به هم می‌ریزد. رویدادهایی غریب و مضحک رخ می‌دهد، امیال و رویاهای سرکوب‌شده، رفتارهای محافظه‌کارانه‌ی افراد خانواده را برملا می‌کند. سونیا پروسنچ با این کمدی سیاه، در قالب تصاویری مسحورکننده و روایت‌هایی هوشمندانه، آینه‌ای در برابر جوامع «پیشرفته» غربی قرار می‌دهد.
«فاروق»
اصلی اوزگه، آلمان / ترکیه / فرانسه ۲۰۲۴، فیلم بلند ترکیبی، ۹۷ دقیقه
اصلی اوزگه در این فیلم به مسئله‌ی تاراندن اهالی کم درآمد و قدیمی یک محله در استانبول برای نوسازی و فروش ساختمان‌های آن به خانواده‌های پردرآمد می‌پردازد. فاروق ۹۰ ساله یکی از این ساکنان است. در حالی که دخترش مشغول تهیه‌ی فیلمی درباره‌ی تخریب مجتمع مسکونی‌ای است که او در آن زندگی می‌کند، فاروق به‌تدریج به شخصیت اصلی آن تبدیل می‌شود. این فیلم که از شخصیت‌ها و رویدادهای واقعی الهام گرفته و در مکان‌های واقعی فیلم‌برداری شده است، با سبکی روان و تأثیرگذار، روایت‌گر مسئله‌ی تغییر بافت شهری در ترکیه و رابطه‌ی پیچیده‌ی پدر و دختری است.
«سلام ماریا»
مار کول، اسپانیا ۲۰۲۴، ۱۱۲ دقیقه
مار کول در این فیلم مفهوم سنتی «مادری» را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد: ماریا، نویسندهی جوانی است که به تازگی مادر شده و می‌کوشد میان مسئولیت طاقت‌فرسای مراقبت از نوزاد خود و اشتیاق شدید ازسرگرفتن کار روی رمانش، تعادلی برقرار کند: موضوعی که ماریا با وسواسی جنون‌آمیز به آن می‌پردازد، پرونده‌ی تکان‌دهنده‌ی یک کودک‌کشی است. سلام ماریا، با بهره‌گیری از عناصر روان‌‌شناختی و سوررئالیسم، زبان سینمایی دقیقی برای به چالش کشیدن رادیکال مفهوم «مادری» می‌یابد.
«روستای راک استارز ۲»
ریما داس، هند / سنگاپور ۲۰۲۴، فیلم بلند، ۱۰۸ دقیقه
ریما داس در فیلم خود به پیامدهای ویران‌کننده‌ی تغییرات اقلیمی و زندگی در جوامع سنتی با ساختارهای ریشه‌دار مردسالارانه می‌پردازد: دهونوی ۱۷ ساله، دختری است که در روستایی در آسام زندگی می‌کند و با این چالش‌ها روبرو است. او در حالی که بار مسئولیت خانواده را به دوش می‌کشد، می‌کوشد به رؤیاهای خود نیز جامه‌ی عمل بپوشاند. ریما داس با واقع‌گرایی‌ای مستندگونه، داستانی شخصی را روایت می‌کند که هم زیبایی چشم‌اندازهای آسام و هم واقعیت‌های سخت زندگی مردم آن را به تصویر می‌کشد.
«محصول» از آتینا راشل تسانگاری، و «تابش خورشید» از آنتوانت جاداونه، از دیگر فیلم‌های بخش مسابقه‌ی این دوره است.
پیشینه
جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم زنان دورتموند ـ کلن که در سال ۲۰۰۶ از ادغام دو فستیوال فیلم زنان با عنوان‌‌های «فِمیناله» و «فِم توتال» تشکیل شد، مهم‌ترین جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم زنان در اروپا است. این فستیوال، یکی از اعضای فعال کارزار جهانی «۵۰:۵۰» است که برای برابر حقوقی زنان سینماگر در گستره‌ی صنعت فیلم‌سازی بین‌المللی تلاش می‌کند. فعالیت‌های کنش‌گران این کارزار سرانجام در حال به ثمر نشستن است: زنان در جشنواره‌ها، سینما، تلویزیون و پایگاه‌های استریمینگ حضور بیشتری دارند و به مخاطبان گسترده‌تری دست یافته‌اند. بسیاری از برندگان پیشین بخش مسابقه‌ی این جشنواره اکنون به چهره‌های تثبیت‌شده‌ی دنیای سینما تبدیل شده‌اند، از جمله آندریا آرنولد (جایزه‌ی هیات داوران جشنواره‌ی کن سال ۲۰۱۶ـ عزیز آمریکایی)، مارن آده (نامزد جایزه‌ی بهترین فیلم خارجی زبان در گلدن گلوب سال ۲۰۱۷ـ تونی اردمن)، نائومی کاوازه (جایزه‌ی هیات داوران جهانی جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم کن سال ۲۰۱۷ـ درخشندگی)، مالگورزاتا ژوموفسکا، (برنده‌ی خرس نقره‌ای برلیناله ۲۰۱۵ـ بدن) یاسمینا ژبانیچ (برنده‌ی خرس طلایی برلیناله ۲۰۰۶ـ راز اسما) و دیگران.
جشنواره‌ی فیلم زنان دورتموند ـ کلن هنگامی که صدها سینماگر زن ایرانی در سال ۲۰۲۲ با انتشار بیانیه‌ای نسبت به خشونت، آزار و باج‌گیری جنسی در محیط کارشان اعتراض کردند، همبستگی خود را با آنان اعلام کرد.
این فستیوال که امسال در دورتموند برگزار می‌شود، در ششم آوریل به پایان می‌رسد.
|
|