اخرین پوزش خواهی واتیکان از اعمال ناپسند گذشته
Tue 12 04 2022
حمید شیرازی
در میان اخبار گوناگون و ناگوار هفته گذشته که بیشتر آنها مربوط به تهاجم غیر انسانی روسیه به اوکراین بود، خبر دیگری هم بود که شایان توجه است. آن خبر مربوط به آخرین پوزش خواهی واتیکان از مردم بومی کانادا است. دلیل این پوزش خواهی مشارکت کلیسای رم با دولت کانادا در بدرفتاری های غیر انسانی با بومیان آن سرزمین بوده .
توضیح ان که، در سال گذشته گور بی نشانی در یکی از مدارس کانادا کشف شد که صدها نفر در آن دفن شده بودند که اکثر آنان کودکان بودند. این کشف تکان شدیدی به جامعه کانادا وارد کرد. پاپ فرانسیس به خاطر مشارکت کلیسای کاتولیک رم با دولت کانادا مبنی بر اسکان کودکان آزار دیده بومی کانادا در مدارس شبانه روزی که به مدت صد سال ادامه داشته، این پوزش خواهی را صادر کرد و قول داد برای تسکین آلام و آشتی سفری به کانادا داشته باشد (۱).
او گفت " در مورد نقشی که کاتولیک ها در آزار، عدم احترام به هویت، فرهنگ، و حتی ارزش های معنوی شما داشته اند،احساس شرم و تاسف میکنم (۲). این اولین پوزش از مردم بومی کانادا بوسیله یک پاپ بود که برعکس مواضع قبلی واتیکان بود.
در تاریخ واتیکان، نقاط سیاه فراوانی در زمینه آزار و شکنجه دگراندیشان، حمله به سرزمین دیگران، همکاری با استعمارگران، آزار و اذیت جنسی کودکان بوسیله کشیشان، و... و وجود دارد. برای جبران این گذشته سیاه و شرم آور مدتهاست واتیکان تصمیم گرفته از راه های گوناگون چهره مخدوش خود را بازسازی کند. یکی از این روش ها اظهار ندامت و پوزش خواهی از این اعمال است که مدت هاست به یکی از سیاست های واتیکان تبدیل شده.
پاپ ژان پل دوم از اولین پاپ هایی است که به شدت در بازسازی چهره واتیکان فعال بود و پوزش های زیادی را به نام خود ثبت کرد. یکی از مهمترین انها پوزش خواهی از محاکمه گالیله در سال ۱۶۶۳ بود. محاکمه گالیله مانند بسیاری از محاکمات ناعادلانه تاریخی دیگر نظیر محاکمه سقراط تبدیل به نماد هایی شده اند که صرفا در یک منطقه و یا یک ایدئولوژی باقی نمانده اند ، بلکه در حافظه تاریخی بشریت به عنوان مظهر بی عدالتی و کج روی فکری ثبت شده و جایگاهی فراموش نشدنی پیدا کرده اند. این جایگاه الهام بخش نسل های بعدی در مبارزه مداوم و پیگیر علیه ظلم وبی عدالتی است. از این رو محاکمه گالیله به صورت نقطه سیاه بسیار برجسته ای در کارنامه واتیکان خود نمایی میکرد. پس از آن که بشریت کم کم به درستی نظرات گالیله در مورد گردش زمین به دور خورشید و علمی بودن آن آگاهی یافت، این محاکمه تبدیل به یکی از مهمترین رویداد ها جهت اقامه اتهام خشک اندیشی و ارتجاع از سوی نیرو های پیش رو علیه واتیکان شد. به عنوان مثال نمایشنامه محاکمه گالیله اثر معروف برتولت برشت یکی از این اتهام نامه هاست. در نهایت در سال ۱۹۹۲ بعد از چند سده واتیکان به خطای خود و درست بودن نظرات گالیله اعتراف کرد (۳).
کارنامه واتیکان حاوی جرایم بسیار دیگری در رابطه با پایمال کردن حقوق انسان ها و سوءاستفاده از قدرت است که امروزه به آنها جرایم حقوق بشری گفته میشود. پاپ ژان پل دوم حتی بیش از انتخاب به مقام پاپی در این زمینه فعال بود و بعد از انتخاب حدودا صد مورد پوزش خواهی انجام داد. پوزش از یهودیان، زنان، کسانی که در دادگاه های تفتیش عقاید محکوم شده بودند، مسلمانانی که در جنگ های صلیبی کشته شده اند، و تقریبا هر کسی که به نوعی از سوی واتیکان مورد اذیت و آزار قرار گرفته بودند، مواردی است که او در کارنامه پوزش خواهی خود دارد (۴). نامه او در مورد زنان به چهارمین کنفرانس جهانی امور زنان که از سوی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۵ در پکن برقرار شد (۵) و پوزش از یهودیان به خاطر سکوت و نقش غیر فعال واتیکان در هولوکاست (۶) و پوزش از آفریقاییان به خاطر برده داری (۷) از برجسته ترین نمونه های این گونه پوزش خواهی ها میباشد.
افزون بر این نهاد مذهبی، برخی از دولت ها که در جنگ ها، و یا اشغال سرزمین های دیگران، و یا مداخلات نا بجا در امور سایر کشورها دست به اعمال غیر انسانی زده اند نیز مدتی است که در عرصه پوزش خواهی جبران خسارت وارد شده اند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
پوزش خواهی ژاپن به خاطر اعمال غیر انسانی سربازانش در کره در زمان جنگ دوم جهانی که اولین انها از سال های ۱۹۵۰ آغاز میشود و شامل لیست بلند بالایی است (۸).
پوزش خواهی فرانسه از مردم صحرای الجزایر به خاطر آزمایشات اتمی در آن صحرا و خساراتی که به مردم منطقه زده و گشودن پرونده ای جهت پرداخت خسارت در دادگاه های فرانسه
پوزش خواهی مکرر المان ها از یهودیان به خاطر هولوکاست و سعی در جبران خسارات از طرق گوناگون
پوزش خواهی مادلین آلبرایت از ایرانیان به خاطر مشارکت در سرنگونی دکتر مصدق در مارس سال ۲۰۰۰ که برای اولین بار عنوان شد(۹).
در زمینه موج پوزش خواهی از سوی نهاد های مذهبی مهم و همچنان دولت هایی که در در چند دهه گذشته به مردم و ملل دیگر آزار رسانده و یا تجاوز کرده اند، نظرات خوشبینانه و بدبینانه ای مطرح است. نظرات خوشبینانه این موج را ناشی از تکامل خرد انسانی میداند، خردی که محصول درک این واقعیت است که گذشته تلخ را نمیتوان تغییر داد ولی اعتراف به خطا و جرم و پوزش میتواند تا حدودی از تلخی فراموش ناشدنی ان بکاهد و راه را برای آینده ای مسالمت آمیز تر هموار کند. نظرات بدبینانه هم این پوزش خواهی ها را ناشی از ضروریاتی میداند که برای حفظ مذهب در دنیای مدرن به آن نیاز است و یا برای برقراری سلطه اقتصادی و فروش محصولات به کشور های دیگر ضروری است، و چندان برخاسته از مواضع انسانی نیست. با وجود این نظرات بد بینانه که میتواند رگه هایی از حقیقت را در بر داشته باشد، نمی توان منکر آن شد که برآمدن موج پوزش خواهی ناشی از رشد خرد انسانی است و باید آن را به خاطر داشتن آینده ای بهتر و هشدار به کسانی که اکنون به تضییع حقوق ملت ها و مردم مشغولند ستود و تشویق کرد.
این موج امروز بیشتر در واتیکان و دولت های غربی دیده میشود و در خارج از این محدوده تقریبا نشانی از آن نیست. در دنیای اسلام و میان دولت های اسلامی که ما ایرانیان بیشتر با آن آشنا هستیم تقریبا نشانی از به کارگیری پوزش خواهی در مورد سیاه کاری های گذشته در دست نیست و یا نگارنده از آن اطلاعی ندارد. شاید یکی از مهمترین مثال ها در این زمینه قتل عام ارمنیان بدست حکومت عثمانی باشد که تا کنون دولت ترکیه فعلی که وارث امپراطوری عثمانی است نه تنها از آن عذرخواهی نکرده بلکه دولت عثمانی را در انجام آن محق می داند.
نهاد های مذهبی اسلام، مثل کلیسای رم، یک پارچه نبوده اند، ولی نهادهای متفرق مذهبی جهان اسلام در موارد زیادی علیه دگراندیشان اقدامات غیر انسانی نظیر صدور فتوی قتل انجام داده اند. به عنوان مثال تعداد زیادی از صوفیان اسلامی با فتوای مفتیان و یا قاضی القضات ها کشته شده اند که نشان دهنده تاریخی خونین در برخورد با سایر نحله های فکری در داخل جهان اسلام است. با این وجود تا کنون در این زمینه یعنی نکوهش اعمال گذشته از سوی صاحبان قدرت مذهبی چیزی مطرح نشده است. در کشور ما هم نهاد مذهبی به خصوص نهاد مرجعیت و فقها و حوزه های علمی در طول چند سده گذشته به کرات اعمال غیر انسانی انجام داده اند که شدت آن در چهارده اخیر با ادغام دولن و مذهب در یک مجموعه بسیار بالاتر از دوران های ماقبل خود است . به عنوان مثال سخت گیری بر بهاییان که در چهار دهه اخیر ابعاد نجومی پیدا کرده. با این حال به نظر نمیاید که اراده ای در میان باشد که از قربانیان پوزش خواهی و دلجویی شود. در این مورد صرفا فعالیت هایی از سوی کنشگران مدنی انجام شده است.
امید آن است که ما هم روزی بتوانیم خرد اجتماعی خود را گسترش داده و و پوزش خواهی از اعمال ناشایست گذشته خود را حمل بر ضعف نکنیم و پوزش خواهی را به عنوان ابزاری انسانی برای تلطیف مناسبات اجتماعی بکار گیریم. این کار مستلزم تلاش پیگیر، ممارست، و زمان زیادی است و همه کسانی که به آینده ای بهتر نظر دارند باید در اشاعه و ترویج ان کوشا باشند. در غیر این صورت چرخه خشونت و نفرت و دگر ستیزی چنان بر جامعه سیطره پیدا خواهد کرد که نه تنها سد راه توسعه کشور خواهد شد بلکه جامعه را روز به روز بیمار تر خواهد کرد.
مراجع:
|
|