مقدمه کتاب، پسا سرمایه داری، راهنمای برای آینده،

ترجمه: ستار رحمانی
Fri 26 11 2021

ترجمه مقدمه کتاب، پسا سرمایه داری، راهنمای برای آینده، پل ماسون ۲۰۱۵
ترجمه: ستار رحمانی نوامبر ۲۰۲۱

توضیح مترجم

پل ماسون مفسر و شخصیت رادیویی بریتانیایی است. او سردبیر فرهنگی و دیجیتال اخبار کانال 4 بود و در 1 ژوئن 2014 سردبیر اقتصادی این برنامه شد، پستی که قبلا در برنامه نیوزنایت شبکه بی بی سی دو داشت. کتاب پساسرمایه داری در سال ۲۰۱۵ منتشر شد.
ترجمه حاضر بخش مقدمه کتاب پسا سرمایه داری، راهنمای برای آینده می باشد.

مقدمه

برای یافتن رودخانه دنیستر، از میان جنگل‌های سرد عبور می‌کنیم، از آپارتمان‌های در حال تجزیه و از راه‌آهن‌هایی عبور می‌کنیم که رنگ غالب آن زنگ‌زدگی است. آب یخ زده زلال در حال جاری شدن است. طبیعت بقدری ساکت است که می‌توان تکه‌های کوچک بتن را که به آرامی در اثر بی‌توجهی از روی پل بالای جاده فرو می ریزند را شنید.

دنیستر در مرز جغرافیایی بین سرمایه داری بازار آزاد و هر نامی که می خواهید به سیستمی که توسط ولادیمیر پوتین اداره می شود بنامید، قرار دارد. این کشورِ مولداوی، کشوری در اروپای شرقی، را از یک کشورِ دست نشانده جدایی طلبِ روسیه به نام ترانس نیستریا، که توسط مافیا و پلیس مخفی کنترل می شود، جدا می کند.

در قسمت مولداوی، افراد مسن روی پیاده‌ روها چمباتمه زده‌ و چیزهایی را که کاشته یا ساخته‌ بودند می‌فروشند: پنیر، شیرینی و چند شلغم. جوانان بسیار کمی در مولداوی دیده می شوند. از هر چهار بزرگسال یک نفر در خارج از کشور کار می کند. نیمی از جمعیت کمتر از ۵ دلار در روز در آمد دارند. از هر ده یک نفر در فقر زندگی می کند که می توان آن را در مقیاسی مشابه آفریقا(1) اندازه گیری کرد. این کشور در آغاز دوران نئولیبرال و با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰ و ورود نیروهای بازار آزاد متولد شد - اما بسیاری از روستائیانی که با آنها صحبت می کنم ترجیح می دهند در دولت پلیس پوتین زندگی کنند تا در فقر ننگین. مولداوی این دنیای خاکستری جاده های خاکی و چهره های تیره و تار توسط سرمایه داری تولید شده است نه کمونیسم. و اکنون سرمایه داری بهترین شرایط خود را از سر گذرانده است.

البته مولداوی یک کشور اروپایی معمولی نیست. اما در این نقاط حاشیه جهان است که می‌توانیم شاهد کاهش جزر و مد اقتصادی باشیم – و پیوندهای علت و معلولی بین رکود، بحران اجتماعی، درگیری مسلحانه و فرسایش دموکراسی را ردیابی کنیم. شکست اقتصادی غرب، باور به ارزش‌ها و نهادهایی را که زمانی فکر می‌کردیم دائمی هستند، را فرسوده است.

در مراکز مالی، پشت دیوار شیشه ای ، همه چیز هنوز هم می تواند گلگون به نظر برسد. از سال ۲۰۰۸، تریلیون‌ها دلار پول بدون پشتوانه از طریق بانک‌ها به صندوق‌های تامینی، شرکت‌های حقوقی و مشاوره‌ ای برای حفظ عملکرد سیستم جهانی سرازیر شده است.
اما چشم انداز بلندمدت سرمایه داری تیره و تار است. بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، رشد در کشورهای توسعه یافته برای پنجاه سال آینده "ضعیف" خواهد بود. نابرابری تا 40 درصد افزایش خواهد یافت. حتی در کشورهای در حال توسعه، پویایی کنونی تا سال(2) ۲۰۶۰ از پای در خواهد آمد. اقتصاددانان OECD آنقدر مؤدب بودند که آن را بیان نکردند، بنابراین اجازه دهید آن را به صراحت آنرا بیان کنیم: برای کشورهای توسعه یافته بهترین سرمایه داری پشت سر ماست و برای بقیه در طول زندگی ما تمام خواهد شد.

آنچه در سال ۲۰۰۸ به عنوان یک بحران اقتصادی آغاز شد، به یک بحران اجتماعی تبدیل شد و سپس منجر به ناآرامی های گسترده شد. و اکنون با تبدیل شدن انقلاب ها به جنگ های داخلی و ایجاد تنش نظامی بین ابرقدرت های هسته ای، به بحران نظم جهانی تبدیل شده است.

در ظاهر، تنها دو راه برای پایان دادن به آن وجود دارد. در سناریوی اول، نخبگان جهان مصمم به تحمیل هزینه‌های بحران را به کارگران، مستمری بگیران و فقرا در ده یا بیست سال آینده هستند. نظم جهانی - همانطور که توسط صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی اعمال شده است - زنده است، اما به شکل ضعیف شده اش. هزینه نجات جهانی شدن به مردمِ عادی کشورهای توسعه یافته تحمیل شده است. اما رشد راکد است.

در سناریوی دوم، رضایت و توافق عمومی به هم می‌خورد. احزاب جناح راست و چپ در حالی به قدرت می رسند که مردم عادی از پرداخت بهای ریاضت اقتصادی خودداری می کنند. در عوض، دولت ها سعی می کنند هزینه های بحران را به یکدیگر تحمیل کنند. جهانی شدن از هم می پاشد، نهادهای جهانی ناتوان می شوند و در این روند درگیری ها که بیست سال گذشته را نابود کرده است - جنگ مواد مخدر، ناسیونالیسم پسا شوروی، جهادگرایی، مهاجرت کنترل نشده و مقاومت در برابر آن - آتشی را در نقطه مرکزی سیستم به پا می کند. در این سناریو، حمایت ظاهری به حقوق بین‌الملل از بین می‌رود. شکنجه، سانسور، بازداشت خودسرانه و نظارت جمعی به ابزارهای منظم صاحبان قدرت تبدیل می شوند. این نوعی از آنچه که در دهه ۱۹۳۰ اتفاق افتاد است می باشد و هیچ تضمینی وجود ندارد که دوباره تکرار نشود.

در هر دو سناریو، تأثیرات جدی تغییرات اقلیمی، پیری و رشد جمعیت در حدود سال ۲۰۵۰آغاز می‌شود. اگر نتوانیم نظم جهانی پایداری را ایجاد کنیم و پویایی اقتصادی را احیا کنیم، دهه‌های بعد از ۲۰۵۰ هرج‌ و مرج خواهد شد.

بنابر این می‌خواهم آلترناتیوی را پیشنهاد کنم: اول، ما با کنار گذاشتن نئولیبرالیسم، جهانی‌سازی و سپس کره زمین را - و خود را از آشفتگی و نابرابری نجات می دهیم - با عبور از سرمایه داری حفظ کنیم.

کنار گذاشتن نئولیبرالیسم بخش آسانی است. بین جنبش‌های اعتراضی، اقتصاددانان رادیکال و احزاب سیاسی رادیکال در اروپا اتفاق نظر فزاینده‌ای وجود دارد که با ممانعت از تراکنش های مالی بالا، معکوس کردن ریاضت اقتصادی، سرمایه‌گذاری در انرژی سبز و ترویج کار با دستمزد بالا این کار را به سرانجام برسانند.

اما بعد چی؟

همانطور که تجربه یونان نشان می دهد، هر دولتی که از ریاضت اقتصادی سرپیچی کند، فوراً با نهادهای جهانی که از یک درصدها حمایت می کنند، درگیر خواهد شد. پس از پیروزی حزب چپ رادیکال سیریزا در انتخابات ژانویه ۲۰۱۵، بانک مرکزی اروپا که وظیفه آن ارتقای ثبات بانک‌های یونانی بود، تیر خلاص را به این بانک‌ها زد و باعث افزایش ۲۰میلیارد یورویی سپرده‌ها شد. این امر دولت جناح چپ را مجبور کرد که بین ورشکستگی و تسلیم یکی را انتخاب کند. شما نمی توانید هیچ صورتجلسه، هیچ سوابق رأی گیری، هیچ توضیحی برای آنچه بانک مرکزی اروپا انجام داده است، پیدا کنید. این موضوع به روزنامه راستگرای آلمانی اشترن واگذار شد تا توضیح دهد: آنها یونان را «در هم شکستند(3)». این عمل به طور نمادین برای تقویت پیام اصلی نئولیبرالیسم مبنی بر اینکه هیچ جایگزینی وجود ندارد انجام شد. همه راه‌های فراسوی سرمایه‌داری به فاجعه‌ای ختم می‌شود که بر سر اتحاد جماهیر شوروی آمد. و اینکه شورش علیه سرمایه داری شورش علیه نظم طبیعی و ابدی است.

بحران کنونی نه تنها پایان مدل نئولیبرالی را نشان می‌دهد، بلکه نشانه‌ای از عدم تطابق طولانی‌ مدت بین سیستم‌های بازار و اقتصاد مبتنی بر تکنولوژی اطلاعاتی است. هدف این کتاب توضیح این است که چرا جایگزینی سرمایه داری دیگر یک رویای آرمان‌شهری نیست، چگونه می‌توان اشکال اساسی اقتصاد پساسرمایه‌داری را در سیستم کنونی یافت و چگونه می‌توان آنها را به سرعت گسترش داد.

نئولیبرالیسم دکترین بازارهای کنترل نشده است: بر اساس این دکترین بهترین راه برای شکوفایی افرادی است که به دنبال منفعت شخصی خود هستند و بازار تنها راه برای ابراز این منفعت شخصی است. این دکترین می گوید که دولت باید کوچک باشد (به جز گروه ضد شورش و پلیس مخفی). سفته بازی مالی خوب است. نابرابری خوب است. وضعیت طبیعی نوع بشر این است که گروهی از افراد بی رحم با یکدیگر رقابت کنند.

اعتبار آن بر دستاوردهای ملموس است: در بیست و پنج سال گذشته، نئولیبرالیسم باعث بزرگ‌ترین موج توسعه‌ای شد که جهان تا به حال به خود دیده است، و باعث پیشرفت تصاعدی در تکنولوژی‌های اطلاعاتی اصلی شد. اما در این فرآیند، نابرابری را در وضعیتی نزدیک به وضعیت ۱۰۰ سال پیش احیا کرده و اکنون یک رویداد در سطح بقا را آغاز کرده است.

جنگ داخلی در اوکراین که نیروهای ویژه روسیه را به کرانه های دنیستر آورد. پیروزی داعش در سوریه و عراق؛ ظهور احزاب فاشیست در اروپا؛ فلج شدن ناتو به دلیل عدم رضایت مردم آن برای مداخله نظامی - اینها مشکلاتی جدا از بحران اقتصادی نیستند. آنها نشانه هایی از شکست نظم نئولیبرالی هستند.

در طول دو دهه گذشته، میلیون ها نفر در برابر نئولیبرالیسم مقاومت کرده اند، اما به طور کلی مقاومت شکست خورد. فراتر از همه اشتباهات تاکتیکی و سرکوب، دلیل این شکست ساده است: سرمایه داری بازار آزاد یک ایده روشن و قدرتمند است، در حالی که نیروهای مخالف آن به نظر می آمد که از سیستمی قدیمی، بدتر و نامنسجم دفاع می کنند.

در میان یک درصد، نئولیبرالیسم قدرت مذهب را دارد: هر چه بیشتر به آن عمل کنید، احساس بهتری دارید - و ثروتمندتر می شوید. حتی در میان فقرا، زمانی که سیستم در حال چرخش کامل بود، به هر طریق دیگری که خارج از معیار های متعین نئولیبرالی عمل کنید غیرمنطقی شد: شما قرض می کنید،و در اطراف حاشیه های سیستم مالیاتی فرو می روید و به قوانین بی‌معنی تحمیل‌شده در کار پایبند می‌مانید.

برای چندین دهه مخالفان سرمایه داری از عدم انسجام خود شاد بودند. از جنبش ضد جهانی شدن دهه ۱۹۹۰ تا جنبش اشغال و پس از آن، جنبش عدالت اجتماعی ایده برنامه منسجم را به نفع «نه به یک، آری به بسیاران» رد کرده است. اگر فکر می‌کنید که تنها جایگزین چیزی است که چپ قرن بیستم «سوسیالیسم» نامید، گسیختگی منطقی است. چرا برای یک تغییر بزرگ مبارزه کنیم، وقتیکه مسیر قهقرایی است - به سمت کنترل دولتی و اقتصاد ناسیونالیستی، برای اقتصادهایی که فقط در صورتی کار می کنند که همه به یک شکل رفتار کنند یا تسلیم یک سلسله مراتب بی رحمانه شوند؟ فقدان یک آلترناتیو شفاف به نوبه خود، بیانگر این است که چرا اکثر جنبش های اعتراضی هرگز پیروز نمی شوند: آنها در حقیقت نمی خواهند که پیروز شوند. حتی یک اصطلاح برای این جنبش اعتراضی وجود دارد: «امتناع از پیروزی(4)».

برای جایگزینی نئولیبرالیسم به چیزی به همان اندازه قدرتمند و مؤثر نیاز داریم. نه فقط ایده روشن در مورد اینکه چگونه جهان می تواند کار کند، بلکه یک مدل جدید و فراگیر که می تواند قابل اجرا باشد وبه طور ملموس نتیجه بهتری داشته باشد. نتیجه باید مبتنی بر مکانیزم‌های کوچک باشد، نه نسخه پیچی شده یا خط و مشی ها و باید بصورت اتوماتیک کار کند. در این کتاب، من این موضوع را مطرح می‌کنم که یک آلترناتیو روشن وجود دارد، که می‌تواند جهانی باشد، و بطور قابل ملاحظه ای می تواند آینده بهتری از آینده ای که سرمایه داری تا اواسط قرن بیست و یکم ارائه خواهد داد، ارائه دهد.

به آن پساسرمایه داری می گویند.

سرمایه داری چیزی بیش از یک ساختار اقتصادی یا مجموعه ای از قوانین و نهادهاست. یک سیستم کامل است - اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی، فرهنگی، ایدئولوژیک است - که برای ایجاد جامعه توسعه یافته از طریق بازارها و مالکیت خصوصی ضروری است که شامل شرکت ها، بازارها و دولت ها می شود. اما همچنین شامل باندهای جنایتکار، شبکه های قدرت مخفی، واعظان معجزه در یک محله فقیر نشین لاگوس، تحلیلگران شرور در وال استریت نیز می شود. سرمایه داری کارخانه پرایمارکی که در بنگلادش دچار آتش سوزی شد و از بین رفت و آن دختران نوجوانی است که در افتتاحیه فروشگاه پرایمارک در لندن قشقرق براه انداختند و بیش از حد از چشم انداز خرید لباس های ارزان هیجان زده شدند.

با مطالعه نظام سرمایه داری به عنوان یک سیستم کامل، می توان تعدادی از ویژگی های اساسی آن را شناسایی کرد. سرمایه داری یک ارگانیسم است: یک چرخه حیات دارد - آغاز، میانه و پایان دارد. این یک سیستم پیچیده ای است که خارج از کنترل افراد، دولت ها و حتی ابرقدرت ها عمل می کند. نتایجی را ایجاد می کند که اغلب برخلاف نیات افراد است، حتی زمانی که آنها منطقی عمل می کنند. سرمایه داری همچنین یک ارگانیسم یادگیرنده است: سرمایه داری دائماً و نه فقط به تدریج، خود را با شرایط جدید وفق می‌دهد. در نقطه عطف های بزرگ، در پاسخ به خطر تغییر شکل می دهد و جهش می یابد و الگوها و ساختارهایی را ایجاد می کند که به سختی برای نسل قبلی قابل تشخیص است و اساسی ترین غریزه بقای آن، محرک تغییرات تکنولوژیک بودن است. اگر نه تنها تکنولوژی اطلاعاتی، بلکه تولید مواد غذایی، کنترل تولد یا سلامت جهانی را در نظر بگیریم، بیست و پنج سال گذشته احتمالاً شاهد بزرگ‌ترین افزایش توانایی‌های بشری بوده است. اما تکنولوژی‌هایی که ما ایجاد کرده‌ایم با سرمایه‌داری سازگار نیستند - نه در شکل کنونی آن و شاید در هیچ شکلی. زمانی که سرمایه داری دیگر نتواند خود را با تغییرات تکنولوژیک تطبیق دهد، پساسرمایه داری ضروری می شود. وقتی رفتارها و سازمان‌هایی که برای بهره‌برداری از تغییرات تکنولوژیک سازگار شده‌اند به‌طور خودجوش ظاهر شوند، پساسرمایه‌داری ممکن می‌شود.

به طور خلاصه، استدلال این کتاب این است: سرمایه داری یک سیستم پیچیده و سازگار است که به محدودیت های ظرفیت خود برای سازگاری رسیده است.

این، البته، فرسنگ ها با جریان اصلی اقتصاد فاصله دارد. در سال‌های رونق، اقتصاددانان شروع به این باور کردند که سیستمی که پس از سال ۱۹۸۹ پدیدار شده بود، دائمی است - تجلی کامل عقلانیت انسانی، با تمام مشکلات آن توسط سیاستمداران و بانک‌های مرکزی باتغییر شماره‌های کنترل که علامت «سیاست مالی و پولی» را نشان می‌دهد، قابل حل است.

زمانی که اقتصاددانان احتمال عدم تطابق تکنولوژی جدید و اشکال قدیمی جامعه را مورد بررسی قرار می دادند تصور می کردند که جامعه به سادگی خود را با چارچوب تکنولوژی جدید همساز می کند، خوش بینی آنها موجه بود زیرا چنین اقتباس هایی در گذشته اتفاق افتاده است. اما امروزه روند سازگاری متوقف شده است.

تکنولوژی اطلاعاتی جدید با هر تکنولوژی قبلی متفاوت است. همانطور که نشان خواهم داد، گرایش خود انگیخته آن به انحلال بازارها، از بین بردن مالکیت و از بین بردن رابطه بین کار و دستمزد است. و این پس زمینه عمیق بحرانی است که ما در آن زندگی می کنیم.

اگر حق با من باشد، باید اعتراف کنیم که در بیشتر قرن گذشته، چپ درک نکرده است که پایان سرمایه داری چگونه خواهد بود. هدف چپ قدیمی، اضمحلال مکانیسم های بازار با استفاده از نیروی زور بود. طبقه کارگر زور را چه در صندوق های رای و چه بر روی سنگرها اعمال می کند. اهرم دولت خواهد بود. این فرصت از طریق دوره های مکرر فروپاشی اقتصادی به دست می آید. در عوض، در طول بیست و پنج سال گذشته، این پروژه چپ است که شکست خورده است. بازار نقشه را از بین برد ؛ فردگرایی جایگزین جمع گرایی و همبستگی شد؛ نیروی کارِ به شدت گسترش یافتهِ جهان مانند یک "پرولتاریا" به نظر می رسد، اما دیگر صرفاً مانند یک فرد فکر یا رفتار نمی کند.

اگر با همه آنچه که که در بالا گفتم زندگی کردید و از سرمایه داری متنفربودید، برایتان آزار دهنده می شد. اما در این فرآیند، تکنولوژی مسیر جدیدی را ایجاد کرده است که بقایای چپ قدیمی - و سایر نیروهای تحت تأثیر آن - یا باید آن را در بپذیرند یا نابود می شوند.

به نظر می رسد که سرمایه داری با تکنیک های نیروی راهپیمایی از بین نخواهد رفت، بلکه با ایجاد چیزی پویاتر که در ابتدا وجود دارد و تقریباً در درون سیستم قدیمی دیده نمی شود، اما از موانع عبور کرده و اقتصاد را حول ارزش‌ها، رفتارها و هنجارهای جدید شکل می‌دهد، لغو خواهد شد. مانند فئودالیسم ۵۰۰ سال پیش، نابودی سرمایه داری با شوک های بیرونی تسریع خواهد شد- و شروع شده است- و با ظهور نوع جدیدی از انسان شکل خواهد گرفت.

پساسرمایه داری به دلیل سه تأثیر تکنولوژی جدید در بیست و پنج سال گذشته امکان پذیر است.

اول، تکنولوژی اطلاعات نیاز به کار را کاهش داده، مرزهای بین کار و اوقات فراغت را محو کرده و رابطه بین کار و دستمزد را سست کرده است.

دوم، کالاهای اطلاعاتی توانایی بازار برای شکل گرفتن صحیح قیمت‌ها را مختل می‌کنند. به همین دلیل بازارها بر اساس کمبود هستند در حالی که اطلاعات فراوان است. مکانیسم دفاعی این سیستم ایجاد انحصاراتی در مقیاسی است که در ۲۰۰ سال گذشته دیده نشده است - اما اینها نمی توانند دوام بیاورند.

سوم، ما شاهد افزایش خود انگیخته تولید مشارکتی هستیم: کالاها، خدمات و سازمان‌هایی ظاهر می‌شوند که دیگر بر اساس مکانیسم بازار و سلسله مراتب مدیریتی آن واکنش نشان نمی دهند. بزرگترین محصول اطلاعاتی در جهان - ویکی پدیا - توسط ۲۷۰۰۰ داوطلب و به صورت رایگان منتشر می شود و کسب و کار دایره المعارف را منسوخ کرده و در آمد تجارت تبلیغاتی آنرا که حدود ۳ میلیارد دلار در سال می باشد را از بین می برند.

تقریبا بدون توجه جایگاه ها و حفره های سیستم بازار ، کل مسیرهای حیات اقتصادی شروع به حرکت به ریتم دیگری می کنند. ارزهای موازی، بانکداری بر مبنای زمان (Time Banks)، تعاونی‌ها و فضاهای خود مدیریتی، که به سختی مورد توجه متخصصان اقتصاد قرار گرفته‌اند، و اغلب در نتیجه مستقیم از هم پاشیدن ساختارهای قدیمی پس از بحران ۲۰۰۸، توسعه یافته‌اند.

اشکال جدید مالکیت، اشکال جدید وام، قراردادهای قانونی جدید: زیر مجموعه ای از فرهنگ کلانتر تجاری در ده سال گذشته ظهور کرده است که رسانه ها آن را «اقتصاد اشتراکی» نامیده اند. اصطلاحاتی مانند «مشترک‌ها » و «تولید همتا (peer-production)» به گوش می‌رسد، اما تعداد کمی به خود زحمت داده‌اند که بپرسند این برای خود سرمایه‌داری به چه معنا است.

من معتقدم که این راه فراری را ارائه می دهد - اما تنها در صورتی که این پروژه های در سطح خُرد با تغییری عظیم در کاری که دولت ها انجام می دهند، پرورش، ترویج و محافظت شوند. این به نوبه خود باید با تغییر در تفکر ما در مورد تکنولوژی، مالکیت و خود کار هدایت شود. وقتی عناصر سیستم جدید را ایجاد می کنیم باید بتوانیم به خود و دیگران بگوییم: این دیگر مکانیسم بقای من نیست، راه فرار من از دنیای نئولیبرال است و روش جدید زندگی در روند شکل گیری است.

در پروژه قدیمی سوسیالیستی، دولت بازار را در اختیار می گیرد، آن را به جای ثروتمندان به نفع فقرا اداره می کند، سپس بخش های کلیدی تولید را از بازار خارج می کند و به یک اقتصاد برنامه ریزی شده منتقل می کند. این پروژه یک بار، در روسیه پس از 1917، امتحان شد که موفق نبود. این که آیا می توانست کار کند، سوال خوبی است، اما یک سوال مرده است.

اکنون عرصه سرمایه داری تغییرکرده است: سرمایه داری جهانی، ناقص، با حق انتخاب محدود، کار موقت و مجموعه مهارت های متعدد است. مصرف به نوعی ابراز وجود تبدیل شده است - و میلیون ها نفر در سیستم مالی سهمی دارند که قبلاً نداشتند.

مسیر قدیمی در فضای جدید گم شده است. اما راه دیگری باز شده است. تولید مشارکتی، با استفاده از تکنولوژی شبکه اینترنتی برای تولید کالاها و خدماتی مسیری فراتر از سیستم بازار را تعیین می‌کند تنها زمانی عمل می‌کنند که رایگان باشند، یا به اشتراک گذاشته شوند. برای ایجاد ساختار به دولت نیاز دارد و بخش پساسرمایه‌داری ممکن است برای چندین دهه با بخش بازار همزیستی کند. اما در حال وقوع است.

تکنولوژی شبکه‌ها جزئیات کافی « granularity» را به پروژه پساسرمایه‌داری باز می‌گردانند. یعنی می‌توانند مبنای یک سیستم غیر بازاری باشند که خودش را تکرار می‌کند، بطویکه هر روز صبح نیازی به بروز کردن صفحه کامپیوتر یک کمیسر نباشد.

این گذار شامل دولت، بازار و تولید مشارکتی فراتر از بازار خواهد بود. اما برای تحقق آن، کل پروژه چپ، از گروه های معترض گرفته تا احزاب سوسیال دموکرات و لیبرال جریان اصلی، باید دوباره پیکربندی شوند. در واقع، زمانی که مردم فوریت این پروژه پساسرمایه‌داری را درک کنند، این پروژه دیگر متعلق به چپ نیست، بلکه متعلق به یک جنبش بسیار گسترده‌تر است، که احتمالاً برای آن به عنوان های جدیدی نیاز خواهیم داشت.

چه کسی می تواند بانی این اتفاق باشد؟ از نظر چپ قدیمی، طبقه کارگر صنعتی بود. بیش از ۲۰۰ سال پیش، جان تلوال، روزنامه‌نگار رادیکال، به مردانی که کارخانه‌های انگلیسی را ساختند هشدار داد که شکل جدید و خطرناکی از دموکراسی ایجاد کرده‌اند: «هر کارگاه و کارخانه بزرگ نوعی جامعه سیاسی است که هیچ اقدام پارلمانی نمی‌تواند آن را ساکت کند و هیچ قاضی دادگاه قادر به پراکنده کردن آن نیست(5).

اکنون، کل جامعه یک کارخانه است – و شبکه‌های ارتباطی برای کار و سود روزمره سرشار از دانش و نارضایتی مشترک یک ضرورت است. اکنون این شبکه است که عمل می کند - مانند کارگاه ۲۰۰ سال پیش - و "نمی تواند ساکت یا پراکنده شود".

درست است، آنها می توانند فیس بوک، توییتر، حتی کل شبکه اینترنت و تلفن همراه را در مواقع بحرانی تعطیل کنند و روند اقتصاد را فلج کنند. و آنها می توانند هر کیلوبایت اطلاعاتی را که ما تولید می کنیم را ذخیره و نظارت کنند. اما آنها نمی توانند جامعه سلسله مراتبی، تبلیغات محور و جاهلانه پنجاه سال پیش را دوباره تحمیل کنند، مگر - مانند چین، کره شمالی یا ایران - با خارج شدن از بخش های کلیدی زندگی مدرن. همانطور که مانوئل کاستلز جامعه شناس می گوید، این مانند تلاش برای برق زدایی یک کشور است(6).

سرمایه‌داری تکنولوژی اطلاعاتی با ایجاد شبکه‌ای از میلیون‌ها انسان، که از نظر مالی مورد استثمار قرار می‌گیرند، اما با تمام آگاهی انسان با یک ضربه انگشت، عامل جدیدی برای تغییر تاریخ ایجاد کرده است: انسان تحصیل کرده و بهم مرتبط.

در نتیجه، در سال‌های پس از ۲۰۰۸، شاهد شروع خیزش های نوع جدیدی بوده‌ایم. جنبش‌های اپوزیسیونِ به خیابان‌ها آمده‌ مصمم به جلو گیری از ساختارهای قدرت و سوء استفاده‌هایی که سلسله‌ مراتب به ارمغان می‌آورند هستند و تلاش می کنند که خود را در از اشتباهات چپ قرن بیستم مصون نگهدارند.

ارزش‌ها، فریادها و اخلاقیات نسل تکنولوژی شبکه‌ای در این شورش‌ها چنان آشکار بود که از مردم خشمگین اسپانیایی گرفته تا بهار عربی را درنوردید، اما رسانه‌ها در ابتدا بر این باور بودند که فیس‌بوک و توییتر باعث آن‌ها شده‌اند. سپس، در سال‌های ۲۰۱۳–۲۰۱۴، شورش‌هایی در برخی از نمادین‌ترین اقتصادهای در حال توسعه آغاز شد: دوباره با نسلی مجهز به تکنولوژی شبکه‌ای پیشتاز در ترکیه، برزیل، هند، اوکراین و هنگ کنگ میلیون‌ها نفر به خیابان‌ها ریختند، - اما نارضایتی‌ها این بار به قلب سرمایه‌داریِ مدرنِ شکافته شده فرو رفت.

در استانبول، در سنگرهای اطراف پارک گزی در ژوئن ۲۰۱۳، با پزشکان، طراحان نرم افزار، کارمندان کشتیرانی و حسابداران آشنا شدم - متخصصانی که نرخ رشد ۸ درصدی تولید ناخالص داخلی ترکیه برای آنها هیچ غرامتی در برابر دزدی اسلام گرایان حاکم با سبک زندگی مدرن نداشت.

در برزیل، درست زمانی که اقتصاددانان بوجود آمدن طبقه متوسط جدید را جشن می گرفتند، در واقع معلوم شد که آنها کارگرانی با دستمزدهای پایین هستند. آنها از زندگی زاغه نشینی فرار کرده و در سایه پلیس وحشی و دولت فاسد وارد دنیای حقوق های منظم و حساب های بانکی شده بودند که متوجه می شوند که فریب تسهیلات اولیه را خورده اند، بطور میلیونی به خیابان ها ریختند.

در هند، اعتراضات ناشی از تجاوز گروهی و قتل یک دانش آموز در سال ۲۰۱۲، سیگنالی بود که نسل تحصیلکرده و تکنولوژی شبکه ای نشان بدهد که آنها، پدرسالاری و عقب ماندگی را بیش از این تحمل نخواهند کرد.

اغلب این شورش ها فروکش کرد. بهار عربی یا مانند مصر و بحرین سرکوب شد، یا مانند لیبی و سوریه درباتلاق اسلام گرایی فرو رفت. در اروپا، پلیس سرکوبگر و جبهه متحد همه احزاب طرفدار ریاضت اقتصادی، معترضان خشمگین را به سکوتی عبوس کشاندند. اما شورش ها نشان داد که انقلاب در یک جامعه بسیار پیچیده و اطلاعات محور (a sullen sunless sky )، بسیار متفاوت از انقلاب های قرن بیستم به نظر می رسد. در قرن بیستم بدون یک طبقه کارگر قوی و سازمان یافته که مشکلات اجتماعی را به سرعت به حرکت در آورد، شورش ها اغلب به نتیجه نمی رسند. اما نظم هرگز به طور کامل بازیابی نمی شد.

به جای حرکت از اندیشه به عمل - همانطور که رادیکال های قرن نوزدهم و بیستم عمل کردند – زمانی نیروهای سرکوب باعث رادیکال شدن جوانان و نوسان آنها بین این دو شدند: شما می توانید زندانی کنید، شکنجه کنید و مردم را آزار دهید اما نمی توانید از پایداری اندیشه آنها جلوگیری کنید.

در گذشته، اندیشهِ رادیکال بدون قدرت بی معنی بود. چه بسیار نسل های شورشی زندگی خود را در اتاق های تنگ با نوشتن شعرهای خشمگین تلف کردند و به بی عدالتی جهان نفرین کردند و خود را زمین گیر، اما در اقتصاد مبتنی بر تکنولوژی اطلاعاتی، رابطه فکر و عمل تغییر می کند.

در مهندسی تکنولوژی پیشرفته، قبل از اینکه تکه‌ای از فلز شکل بگیرد، اشیاء به صورت مجازی طراحی می‌شوند، به‌صورت مجازی آزمایش می‌شوند و حتی به صورت مجازی «تولید» می‌شوند - کل فرآیند از ابتدا تا انتها مدل‌سازی بر روی کامپیوترها انجام می شود. اشتباهات در مرحله طراحی کشف و اصلاح می شوند، به نحوی که قبل از شبیه سازی سه بعدی، این کار غیرممکن می بود.

همین امر در قیاس با مورد طراحی یک پساسرمایه دار صدق می کند. در جامعه مبتنی بر تکنولوژی اطلاعاتی، هیچ فکر، بحث یا رویایی از بین نمی رود – چه در یک اردوگاه چادری، چه در سلول زندان و چه در جلسه «پندارگونه» برای شروع شرکت تجاری.
در گذار به اقتصاد پساسرمایه داری، کار انجام شده در مرحله طراحی می تواند اشتباهات در مرحله اجرا را کاهش دهد. طراحی دنیای پساسرمایه داری، مانند نرم افزار، می تواند مدولار باشد. افراد مختلف می توانند در مکان های مختلف، با سرعت های متفاوت، با استقلال نسبی از یکدیگر روی آن کار کنند. ما دیگر نیازی به هر طرحی نداریم - بلکه به طراحی پروژه مدولار نیاز داریم.

با این حال، نیاز ما فوری است.

هدف من در اینجا ارائه یک استراتژی اقتصادی یا راهنمایی برای سازمانی نیست. هدف من ترسیم تضادهای جدید سرمایه داری است تا مردم، جنبش ها و احزاب که بتوانند هماهنگی های دقیق تری را برای مسیری که می خواهند طی کنند به دست آورند.

تضاد اصلی امروز بین امکان فراوان کالاهای رایگان و اطلاعات و سیستم انحصارها، بانک ها و دولت هاست که سعی می کنند همه چیز را خصوصی، کمیاب و تجاری نگه دارند. همه چیز به کشمکش بین تکنولوژی شبکه ای و سلسله مراتب، بین اشکال قدیمی جامعه که حول سرمایه داری شکل گرفته اند و اشکال جدیدی از جامعه برمی گردد که نمایانگر آینده ای است که اتفاق خواهد افتاد.

در مواجهه با این تغییر، نخبگان قدرت سرمایه داری مدرن در معرضِ خطر زیادی هستند. در حین نوشتن این کتاب، کار روزانه من به عنوان یک گزارشگر خبری مرا به سه درگیری نمادین کشانده است که نشان می دهد نخبگان چقدر بی رحمانه واکنش نشان خواهند داد.
در غزه، در آگوست ۲۰۱۴، ده روز را در جامعه ای گذراندم که به طور سیستماتیک توسط حملات هواپیماهای بدون سرنشین، گلوله باران و شلیک تک تیراندازها ویران می شد. هزار و پانصد غیرنظامی کشته شدند که یک سوم آنها کودک بودند. در فوریه ۲۰۱۵، من بیست و پنج مورد تحسین نمایندگان کنگره ایالات متحده را برای مردی که دستور حملات را صادر کرده بود، شاهد بودم.

در اسکاتلند، در سپتامبر ۲۰۱۴، خود را در میان یک جنبش توده ای غیر منتظرهٔ رادیکال و کاملاً پیش بینی نشده به نفع استقلال از بریتانیا دیدم. میلیون‌ها جوان با فرصتی برای گسستن از یک دولت نئولیبرال و شروع دوباره، گفتند «بله». آنها شکست خوردند - اما فقط تنها - پس از اینکه مدیران عامل شرکت های بزرگ تهدید کردند که فعالیت های خود را از اسکاتلند خارج خواهند کرد، و بانک انگلستان، با یک حرکت حساب شده، تهدید کرد که در صورت ادامه استفاده اسکاتلند از استرلینگ صدمات جدی به آن وارد خواهد آورد.
سپس، در یونان در سال ۲۰۱۵، دیدم که سرخوشی به اندوه تبدیل می‌شود، زیرا جمعیتی که برای اولین بار در هفتاد سال گذشته رای به چپ [سریزا] داده بودند، دیدند که خواسته‌های دموکراتیک شان توسط بانک مرکزی اروپا پایمال شد.

در هر مورد، مبارزه برای عدالت با قدرت واقعی که جهان را اداره می کند، مواجهه شد.
در سال ۲۰۱۳، اقتصاددانان در جی پی مورگان، ارزیابی پیشرفت آهسته ریاضت اقتصادی در جنوب اروپا را اینگونه فاش کردند: برای بقای نئولیبرالیسم، دموکراسی باید محو شود. آنها هشدار دادند که یونان، پرتغال و اسپانیا «مشکلات به ارث مانده در ماهیت سیاسی» دارند: «قوانین اساسی و توافقات سیاسی در حاشیه جنوبی، که پس از سقوط فاشیسم به اجرا درآمد، دارای ویژگی هایی است که به نظر می رسد برای پیشبرد یکپارچگی در منطقه مناسب نیست(7).» به عبارت دیگر، مردمی که در دهه ۱۹۷۰ برای ایجاد سیستم های رفاهی مناسب در قبال انتقال مسالمت آمیز از دیکتاتوری پافشاری کردند، اکنون باید از این چیزها دست بکشند تا بانک هایی مانند جی پی مورگان زنده بمانند.

اکنون وقتیکه نوبت به مبارزه بین نخبگان و مردمی که بر آنها حکومت می کنند می رسد کنوانسیون ژنو وجود ندارد: پلیس روبات به اولین خط دفاع در برابر اعتراضات مسالمت آمیز تبدیل شده است. تیزرها (سلاح الکترونیکی بیهوش کننده)، لیزرهای صوتی و گاز CS، همراه با نظارت غیر منتظره، نفوذ و اطلاعات نادرست، به استاندارد در کتاب اجرای قانون تبدیل شده اند. و بانک‌های مرکزی، که اکثر مردم هیچ سرنخی درباره‌ی فعالیت‌هایشان ندارند، آماده هستند تا دموکراسی را با استفاده از فرار بانک‌ها در جایی که جنبش‌های ضد نئولیبرال تهدید به پیروزی می‌کنند پایمال کنند - همانطور که با قبرس در سال ۲۰۱۳، سپس اسکاتلند و اکنون یونان عمل کردند.

نخبگان و حامیان آنها برای دفاع از همان پلاتفرم اصلی صف کشیده اند: دارایی بالا، دستمزدهای پایین، پنهان کاری، نظامی گری، مالکیت معنوی و انرژی مبتنی بر کربن. خبر بد این است که آنها تقریباً تمام دولت های جهان را کنترل می کنند. خبر خوب این است که در بیشتر کشورها از رضایت یا محبوبیت بسیار کمی در میان مردم عادی برخوردارند.
اما در این شکاف بین محبوبیت و قدرت رژیم ها خطری نهفته است. همانطور که در سواحل رودخانه دنیستر دریافتم، دیکتاتوری که گاز ارزان و شغل برای فرزند شما در ارتش فراهم می کند، به نظر برسد می تواند بهتر از دموکراسی باشد که شما را رها می کند تا یخ بزنید و از گرسنگی بمیرید. در چنین شرایطی، دانش از تاریخ قدرتمندتر از آن چیزی است که شما فکر می کنید.

نئولیبرالیسم، با اعتقاد به ماندگاری و قطعیت بازارهای آزاد، سعی کرد کل تاریخ پیشین بشریت را به عنوان «چیزهایی که پیش از ما به خطا رفته اند» بازنویسی کند. اما هنگامی که شروع به اندیشیدن در مورد تاریخ سرمایه داری می کنید، مجبور می شوید از خود بپرسید که کدام یک از رویدادها، در میان هرج و مرج، بخشی از الگوی تکرار شونده هستند و کدام بخش از رویدادها برگشت ناپذیرند.

بنابراین در حالی که هدف کتاب طرح چارچوبی برای آینده است، بخش هایی از این کتاب درباره گذشته است. بخش اول درباره بحران و چگونگی رسیدن ما به اکنون است. بخش دوم نظریه جدید و جامع از پساسرمایه داری را تشریح می کند. بخش سوم به بررسی چگونگی گذار به پساسرمایه داری می پردازد.

آیا این اتوپیایی است؟ جوامع سوسیالیستی اتوپیایی اواسط قرن نوزدهم شکست خوردند زیرا اقتصاد، تکنولوژی و سطوح سرمایه انسانی به اندازه کافی توسعه نیافته بودند. با تکنولوژی بانک اطلاعات، بخش‌های بزرگی از پروژه سوسیالیستی اتوپیایی امکان‌پذیر می‌شود: از تعاونی‌ها، تا کمون‌ها، تا شیوع رفتارهای رهایی‌ بخش که آزادی انسان را باز تعریف می‌کند.

نه، این نخبگان هستند – که از دنیای جداگانه خود قطع رابطه کرده اند – که اکنون مانند فرقه‌های هزاره قرن نوزدهم آرمان‌شهر به نظر می‌رسند. دموکراسی جوخه های شورش، سیاستمداران فاسد، روزنامه های تحت کنترل تایکون ها و دولت نظارتی به همان اندازه ساختگی و شکننده به نظر می رسند که آلمان شرقی سی سال پیش.

تمام خوانش های تاریخ بشر باید امکان فروپاشی را بپذیرند. فرهنگ عامه در این مورد وسواس دارد: مرتب ما را به فیلم زامبی، فیلم فاجعه می کشاند، در زمین بایر پسا آخرالزمانی مسیر رسیدن به بهشت را به ما نشان می دهد. اما چرا ما به عنوان موجودات با استعداد نباید تصویری از زندگی ایده آل و جامعه بی عیب و نقص را ترسیم کنیم؟
میلیون ها نفر شروع به درک رویاهای فروخته شده به خود می کنند که هرگز نمی توانند در آن زندگی کنند. به جای آن، ما به چیزی بیش از انبوهی از رویاهای مختلف نیاز داریم. ما به یک پروژه منسجم مبتنی بر منطق، شواهد و طرح‌های آزمایش‌پذیر نیاز داریم، پروژه‌ای که هسته تاریخ اقتصادی را قطع کند و از نظر کره ما پایدار باشد.
و ما باید به آن ادامه دهیم.

ستار رحمانی نوامبر ۲۰۲۱

________________________________

1- http://www.worldbank.org/en/country/moldova/overview

2. Policy challenges for the next 50 years’, OECD, 2014

3. http://openeurope.org.uk/blog/greece-folds-this-handbut-long-term-game-of-poker-with-eurozone-continues/

4. L. Cox and A. G. Nilsen, We Make Our Own History (London, 2014)

5. http://oll.libertyfund.org/titles/2593#Thelwall_RightsNatu re1621_16

6. M. Castells, Alternative Economic Cultures, BBC Radio 4, 21 October 2012

7. D. Mackie et al, ‘The Euro-area Adjustment: About Halfway There’, JP Morgan, 28 May 2013