عصر نو
www.asre-nou.net

چشم انداز روابط ترکیه و ایالات متحده آمریکا


Thu 30 08 2018

دکتر محمد حسین یحیایی

yahyai.jpg
ایالات متحده آمریکا بعد از اعلام استقلال در سال 1783 رابطه چندان مهمی با کشور های اروپایی و دولت عثمانی نداشت و در سال های 1830 نخستین بار با دولت عثمانی در دریای مدیترانه با پرداخت 12هزار طلا خواست که امنیت کشتی های تجاری آن را بر عهده بگیرد. در همه این سال ها تا برپایی جمهوری نوپای ترکیه رابطه سیاسی و تجاری محکمی بین آن دو برقرار نشد و تنها موسیون های مذهبی فعالیت های گسترده ای در مناطق شرقی ترکیه برقرار و مدارس زیادی برپا کردند ( 400 مدرسه ) تا به تبلیغات مذهبی خود ادامه دهند.گاهی همراه با این مدارس افرادی را هم برای شناخت اجتماعی و گردآوری اطلاعات گسیل داده می شد تا زمینه بهره برداری از آن فراهم شود.

پرپایی جمهوری نوین ترکیه و نیاز های آن به حمایت های جهانی ترکیه را به ایالات متحده نزدیک کرد و امکان گشایش کنسولگری های فراوانی را در شهر های ترکیه فراهم کرد ولی گسترش رابطه سیاسی بین دو کشور تا جنگ دوم جهانی چندان رضایت بخش نبود. با آغاز جنگ ترکیه اعلام بی طرفی کرد ولی در سال های پایانی به اتحاد متفقین پیوست. در این میان بیانات « مولوتوف » وزیر امور خارجه شوروی در 7 نوامبر 1945 و طلب ارضی و بهره برداری مشترک از تنگه های داردانل و بسفر ترکیه را به آمریکا نزدیک تر کرد.

در 12 مارس 1947 « دکترین ترومن » در مبارزه با کمونیسم انتشار یافت که در آن کمک به کشور های مورد تهدید کمونیسم ( یونان، ترکیه، ایران ) پیش بینی شده بود و در این راستا نخستین کمک مالی آمریکا به مبلغ 100 هزار دلار به ترکیه پرداخت شد و به دنبال آن کمک های مارشال ادامه یافت. حزب دمکرات ترکیه بعد از گذار به نظام چند حزبی قدرت سیاسی را در دست گرفت و به تبلیغات گسترده ای پیرامون همکاری نظامی و اقتصادی با آمریکا پرداخت و در این راستا بدون مصوبه مجلس ملی ترکیه بیش از 5000 سرباز خود را برای جنگ در کنار سربازان آمریکایی به کره فرستاد که تعداد زیادی از آنان در جنگ بین دو کره کشته شدند.در پی آن پایگاه « اینجرلیک » در نزدیکی های شهر آدانا به ایالات متحده داده شد تا در آن تاسیسات شنود و هواپیماهای جنگی مسقر سازد همسو با آن ترکیه با تشویق و حمایت آمریکا همراه با ایران و پاکستان « سنتو » را تاسیس کرد که ادامه پیمان ناتو پیرامون اتحاد جماهیر شوروی بود.

از سال 1960 که دوران کودتاهای نظامی در ترکیه آغاز شد، مداخله ایالات متحده افزایش یافت، ولی نامه « لیندون جانسون » رئیس جمهور آمریکا به « عصمت اینونو » نخست وزیر ترکیه که در صورت مداخله در قبرس و تحریک شوروی در کنار ترکیه نخواهد بود، رابطه بین دو کشور به سردی کشاند و مخالفت آمریکا با کشت خشخاش در سال 1968 به بهانه آلوده کردن جوانان آمریکایی رابطه بین دو کشور را سرد تر کرد و با کودتای 12 مارس 1972 کشت خشخاش در ترکیه غیر قانونی اعلام شد که مایه خشنودی آمریکا بود، ولی این رابطه رو به بهبود با مداخله نظامی ترکیه در قبرس بار دیگر رو به تیرگی گذاشت که این بار « جرالد فورد » رئیس جمهور وقت آمریکا با درخواست کنگره و سنای آمریکا ترکیه را در فهرست تحریم ها قرار داد و از صدور سلاح و برخی دیگر از محصولات خود محروم کرد. این تحریم به مدت 3 سال ادامه یافت. در این مدت با تلاش روشنفکران و دانشجویان چپگرا جو ضد آمریکایی به اوج خود رسید و مایه نگرانی آمریکا شد.

کودتای 1980 از یک سو به سرکوب نیروهای چپ پرداخت و از سوی دیگر زمینه رشد نیرو های اسلامگرا را فراهم کرد که خوشآیند ایالات متحده آمریکا بود، در نتیجه کمک مالی آمریکا بین سال های 1980 تا 87 به سرعت و شدت افزایش یافت و میزان آن از 13 میلیارد دلار گذشت .آمریکا در این مدت گذار به بازار آزاد را تشویق می کرد و ترکیه را برای برون رفت از اقتصاد برنامه ای و خصوصی سازی و پیوستن به اتحادیه اروپا را تشویق می نمود. در این میان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 شرایط نوینی در منطقه بوجود آورد و حادثه 11 سپتامبر زمینه مداخله مستقیم ایالات متحده را در خاورمیانه، شمال آفریقا و مناطق دیگر فراهم کرد.ولی ترکیه به درخواست آمریکا برای پیوستن به نیرو های نظامی در عراق در سال 2003 با مخالفت مجلس ملی ترکیه جواب رد داد که این رفتار ترکیه آمریکا را به شدت خشمگین کرد، از آن تاریخ به بعد آمریکا به نیرو های کرد در شمال عراق نزدیک شد و گاهی هم مزاحمت هایی برای نیرو های نظامی ترکیه در سلیمانیه ایجاد کرد. در نتیجه رابطه ترکیه با ایالات متحده رو به تیرگی گذاشت ولی این تیرگی روابط، تاثیری بر روابط اقتصادی نگذاشت، و ترکیه از بانک جهانی و بانک بازسازی و توسعه اروپا بیشترین پول را دریافت کرد و این مبلغ در سال 2017 به بیش از یک میلیارد و 800 میلیون دلار رسید. هرچند نیاز ترکیه به وام و سرمایه های خارجی خیلی بیشتر از این ها است که بتواند خود را از رکود برهاند و بار دیگر مسیر رشد اقتصادی را بپیماید.

با آغاز بهار عربی صف بندی های جدیدی در منطقه پدیدار شد که در این صف بندی ها دوستان کهن همدیگر را ترک کرده به دوستان و همپیمانان جدیدی روی آوردند. برخی رخداد ها در برخی از کشور های عربی در خاورمیانه و شمال آفریقا به سرعت روی داد و در برخی همچنان ادامه یافت و در پروسه تداوم، برخی از بازیگران منطقه ای و جهانی در آن ورود کردند. در بخشی از عراق و سوریه دولت خود خوانده ایی بنام « داعش » شکل گرفت که جنایات زیادی علیه بشریت آفرید و در مقابله با آن سازمان ها و گروه هایی سازماندهی شده به مقابله پرداختند که برخی از آنها از سوی ایالات متحده حمایت و مسلح می شدند که این عملکرد آمریکا خوشآیند ترکیه نبود در این راستا بحران سوریه کلاف سر درگمی شد که در مواردی رقبای دیرین را در کنار هم قرار داد. ترکیه دو عملیات نظامی با نام های « سپر فرات و شاخه زیتون » در خاک سوریه انجام داد که بیشتر پایگاه های نظامی کرد ها را هدف قرار داد که این مداخلات ضربه های نخستین را به اقتصاد ترکیه وارد کرد.

در پی کودتای نافرجام 15 جولای 2016، ترکیه به دفعات یا بصورت تلویحی و گاهی هم بطور آشکار ایالات متحده آمریکا را متهم به حمایت از کودتاگران کرد و درخواست نمود که فتح اله گولن را بعنوان کارگردان کودتا به ترکیه مسترد دارد و در این راستا مدارک لازم را به مقامات قضایی آمریکا تحویل داد ولی با مخالفت مقامات آمریکایی روبرو شد در نتیجه رابطه سیاسی بین دو کشور رو به تیرگی بیشتر گرائید.در این میان آمریکا رضا ضراب را به آمریکا منتقل کرد تا نحوه و شیوه دور زدن تحریم ها را به ایران گزارش دهد. رضا ضراب گفت که در سال های 2010 تا 2015 برای انتقال پول به نهاد ها و مقامات ایران از همکاری هالک بانک، زراعت بانک، وقیف بانک و دنیز بانک استفاده کرده است.

ترکیه محاکمه رضا ضراب و هاکان محمد آتیلا از مدیران هالک بانک را نمایش و توطئه ای از پیش طراحی شده علیه ترکیه و اردوغان خواند و اردوغان در پیامی گفت: ما هرگز تعهدی به آمریکا نداده بودیم، دنیا فقط آمریکا نیست و ما با ایران در زمینه تجارت و انرژی رابطه داریم. این گفتار و پیآمد های بعدی آن که همراه با پرداخت رشوه به چند وزیر و مقامات ترکیه بود به اقتصاد ترکیه که بعد از مدتی گرفتار رکود شده بود ضربات بیشتری وارد کرد. میزان رشد اقتصادی کاهش یافت، بار دیگرتورم و بیکاری اوج گرفت، موسسات مالی و نظر سنجی بویژه موسسه « فیچ » درجه اعتباری ترکیه را کاهش داد، در این میان بحران سیاسی، شکاف اجتماعی و فشار به مطبوعات و آزادی ها با دستگیری و زندانی شدن روشنفکران، روزنامه نگاران و مخالفین اردوغان از اعتبار سیاسی و اقتصادی ترکیه کاست. این رخداد ها همراه با تغییر سیستم حکومتی و گذار به نظام ریاستی بحران را عمیق تر کرد.

ترکیه با دور شدن از آمریکا به همکاران و دوستان دیگری روی آورد، رابطه اش را با فدراسیون روسیه و سازمان شانگهای افزایش داد و همسو با آن به کشور های بریکس ( برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی ) نزدیک شو و با خرید موشک های اس 400 از روسیه خشم آمریکا را برانگیخت و مقامات آمریکایی اعلام کردند که خرید سلاح از روسیه مغایر با اساسنامه ناتو است که ترکیه آن را رد کرد و گفت: کشور ترکیه مستقل است و در راستای استقلال خود عمل می کند. مقامات ترکیه بار ها تکرار کرده اند در صورت ادامه این روش از سوی آمریکا ما بدنبال متحدین جدیدی در منطقه خواهیم بود. هرچند انجمن تجار و صنایع ترکیه بار ها گفته است که ما از اروپا جدا نخواهیم شد.

اقتصاد ترکیه از مدت ها پیش دچار بحران و نوسانات مهم ارزی شده بود، کسری بودجه، سررسید بدهی های خارجی، عدم تمایل سرمایه های خارجی برای ورود به بازار ترکیه در شرایط کنونی که همراه با افزایش تعرفه های گمرکی به فولاد تا 50 درصد و آلومنیوم تا 20 درصد ( ترکیه ششمین صادر کننده فولاد به آمریکا است ) از سوی ترامپ بود، موقعیت لیر را متزلزل کرد و لیر با سقوط آزاد ارزش خود را از دست داد که میزان آن از ابتدای سال جاری تا کنون از 45 درصد گذشته است ( هم اکنون ارزش لیر در مقابل دلار در پائین ترین حد قرار دارد و یک دلار از مرز 6 لیر تجاوز کرده است ) ترکیه در مقابله با تصمیم ترامپ به برخی از کالا های آمریکایی مانند الکل، سیگار برگ، لوازم آرایش، برنج و ذغال سنگ تعرفه های جدیدی گذاشت و همزمان عملکرد ایالات متحده را به سازمان جهانی تجارت ( و ت او ) شکایت کرد. ترامپ در حمایت از عملکرد خود می گوید: فلزات فولاد و آلومنیوم مصرف نظامی دارند و مرتبط با امنیت ملی ما هستند و نباید تولیدات داخلی این دو اندک شوند و خود را به واردات ببازند. همراه با آن مقامات آمریکا و شخص رئیس جمهور ترامپ از دولت ترکیه خواسته است که زندانیان آمریکایی بویژه کشیش « برانسون » را آزاد کند و مقامات ترکیه در مخالفت با آن می گویند که برانسون بهانه ای در دست ترامپ است که می خواهد در سیاست جهانی یکه تازی کند و از ابزار تحریم هم در این راستا استفاده کند.

آنچه مسلم است تیرگی روابط بین ترکیه و ایالات متحده تا مدتی دیگر ادامه خواهد یافت و شاید هم عمیق تر خواهد شد ولی این دو کشور از هم چشم پوشی نخواهند کرد، به نظر نمی رسد که ترکیه از ناتو خارج شود و در پی تحریم دو وزیر خود ( وزیر کشور و وزیر دادگستری ) از سوی خزانه داری آمریکا هیئتی را برای رایزنی به آمریکا فرستاد و وزیر دفاع آمریکا هم روانه ترکیه شد تا با همتای خود دیدار کند. در نتیجه این دو کشور برای پیشبرد سیاست های خود بهم نیاز دارند، هر چند ایالات متحده در منطقه دوستان جدیدی پیدا کرده و پایگاه های دیگری برپا کرده است ولی هرگز از ترکیه دور نخواهد شد.

محمد حسین یحیایی
mhyahyai@yahoo.se